Dagblaðið Vísir - DV - 24.10.2008, Blaðsíða 38

FÖSTUdagUr 24. OKTÓBEr 200838 Helgarblað
Blaðamaður DV hitti Nataliu Morar á kaffihúsinu Hljóma-lind en hún kom hingað til
lands um seinustu helgi til að vinna
að frétt um tengsl Rússa og Íslend-
inga. Natalia er fædd í Moldavíu en
hefur verið blaðamaður fyrir vefritið
New Times í Moskvu frá því í febrúar
2007. Í dag er hún búsett í Moldavíu
en henni var meinað að koma aftur
til Rússlands í desember í fyrra.
Natalia vann við rannsóknar-
blaðamennsku og kom upp um
nokkur spillingarmál, þar á meðal
peningaþvætti og morð sem tengd-
ist hátt settum embættismönnum. Í
kjölfarið bárust Nataliu hótanir þess
efnis að hún myndi hverfa ef hún
héldi rannsóknum sínum áfram.
Hún lét það ekki stoppa sig og hélt
áfram að birta greinar um spillingu
innan úr kjarna stjórnkerfisins. Að
lokum leiddi það til þess að Natalia
var gerð útlæg úr landinu og veit hún
ekki hvort eða hvenær hún geti farið
inn í landið aftur. Hún segir fjölmiðla
í Rússlandi eiga undir högg að sækja
undir ríkisstjórn Pútíns.
Tengsl Rússa og Íslendinga
Natalia kom til Íslands um sein-
ustu helgi til þess að skoða og rann-
saka tengsl Íslendinga og Rússa og
hvaða mögulegu ástæður liggi að
baki Rússaláninu. Það sem vakti
einna helst forvitni hennar voru um-
svif auðjöfursins Romans Abraham-
ovitsj en hann hefur meðal annars
keypt skip á Akureyri sem hann hef-
ur látið breyta og hefur lýst áhuga
á því að kaupa jörð nálægt Vaðla-
heiði í Eyjafirði þar sem hann hyggst
byggja stærðarinnar hús. Síðasta
miðvikudag birtist grein í tímarit-
inu New Times eftir Nataliu ásamt
fleiri blaðamönnum þar sem farið
er yfir tengsl íslenskra og rússneskra
fyrirtækja. Þar er meðal annars rak-
inn ferill Björgólfsfeðga í Pétursborg
og tengsl þeirra við Pútín, núver-
andi forseta Rússlands, og rússnesk
stjórnvöld. Þar er einnig fjallað um
morð á tveimur stjórnendum Baltika
en það var aðalkeppinautur Brava
sem var bjórframleiðlsufyrirtæki
Björgólfsfeðga. Natalia segir marga
Rússa telja eitthvað hanga á spýt-
unni þegar kemur að Rússaláninu og
bendir hún meðal annars á að rúss-
nesk fyrirtæki hafi átt miklar eignir
í íslenskum fyrirtækjum. Í greininni
sem birt var í New Times á miðviku-
dag kemur fram fram að verðmæti
rússneskra fyrirtækja í íslenska hag-
kerfinu hafi verið 2.400 milljarðar ís-
lenskra króna.
Leyniþjónustan tengdist morði
Í maí 2007 kom Natalia upp um
peningaþvætti hátt settra embætt-
ismanna innan stjórnar Pútíns sem
tengdist austurríska bankanum Ra-
iffeisen Zentralbank. Á meðal þeirra
sem tengdust málinu var einn yfir-
manna leyniþjónustunnar FSB, Al-
exander Bortnikov. Natalia komst að
því að hátt settur embættismaður úr
Seðlabanka Rússlands, Andrei Kozl-
ov að nafni, var myrtur haustið áður
en hann hafði komið á fót rannsókn
á peningaþvættinu. Natalia tengdi
málin saman og segir ljóst að Andrei
hafi verið myrtur fyrir að hafa reynt
að skoða málið. „Ég skoðaði það,
fjallaði um það og birti upplýsing-
arnar. Ég birti skjöl sem sýndu fram
á að hann hefði verið drepinn vegna
þessarar rannsóknar. Ég rannsakaði
og fann það út að FSB-fólk var tengt
morðinu á honum,“ segir hún.
Of ung til að deyja
Natalia fékk sínar fyrstu hótan-
ir þegar hún var að vinna að þessu
máli. Hún fékk símhringingu nokkr-
um dögum áður en hún birti greinina
og á línunni var ókunnug rödd sem
sagði: „Ég var beðinn um að segja
þér að þú ert of ung og of falleg til að
enda líf þitt með einni grein.“ Mað-
urinn sem hringdi sagði henni að ef
hún héldi áfram að vinna að málinu
gæti hún horfið og enginn myndi vita
að það tengdist þessu máli. Natalia
birti greinina fimm dögum seinna.
„Þegar ég birti upplýsingarnar
fyrst í maí trúði enginn að það væri
satt. Allir í Rússlandi sögðu: þetta er
kjaftæði. En austurrísk yfirvöld skoð-
uðu málið og rannsökuðu það, þau
komust að því að mikið peninga-
þvætti hefði átt sér stað.“ Seinna fékk
móðir Nataliu í Moldavíu símtal þar
sem því var hótað að Natalia myndi
hverfa ef hún hætti ekki umfjöllun
sinni. Móðir Nataliu fékk taugaáfall
í kjölfarið. „Þegar þetta kom fyr-
ir mömmu var það í fyrsta skiptið
sem ég varð mjög hrædd,“ segir Na-
talia. Hún segir þó að það hafi aldrei
hvarflað að henni að hætta sem
blaðamaður.
Sparkað úr landi
„Áður en ég birti greinina sem
gerði það að verkum að ég var gerð
útlæg hringdi í mig háttsettur mað-
ur frá seðlabankanum og sagði mér
að ég gæti verið skotin fyrir að birta
þá grein. Hann hafði rétt fyrir sér, ég
birti hana og fimm dögum seinna
var mér sparkað úr landi, svo að
segja,“ segir Natalia sem hefur ekki
fengið að koma til Rússlands frá því
í desember í fyrra. Sú grein var birt
undir fyrirsögninni „Svartir pen-
ingar Kremlsins“ og fjallaði um það
hvernig forsetinn stjórnar í raun öll-
um fjármálum flokkanna í kringum
kosningar. 10. desember var greinin
birt en þá var Natalia í Ísrael. Þegar
hún kom til baka sex dögum seinna
var hún stoppuð á flugvellinum og
þaðan var hún leidd inn í lítinn klefa.
Þegar hún spurði fólkið hvaðan það
kæmi svöruðu þau því til að þau
væru frá FSB og þyrftu þar af leið-
andi ekki að segja neitt meira. Natal-
ia eyddi nóttinni í klefanum.
Einskis manns land
„Ég er með skjal frá FSB og sam-
kvæmt því hefur þú ekki lengur rétt
á því að koma inn í Rússland,“ sagði
starfsmaður leyniþjónustunnar
við Nataliu. Henni var tjáð að hún
þyrfti að fara aftur til Ísrael og þegar
hún spurði hann hvort hún gæti séð
þetta skjal var henni sagt að það væri
leyniskjal. „Þeir sýndu mér enga
pappíra, þeir vildu að ég færi aftur
til Tel Aviv og ég sagði þeim að ég
væri ekki með landvistarleyfi til þess
að fara aftur til Ísrael. Þeir sögðu við
mig; okkur er sama, þú munt fljúga
fram og til baka, fram og til baka, frá
Moskvu til Tel Aviv. Það er ekki okk-
ar vandamál, þú hefur ekki rétt á því
að koma til Rússlands.“ Blaðamenn
sem höfðu verið með Nataliu í Ísrael
komu henni loks til bjargar og keyptu
farmiða handa henni til Moldavíu og
þannig komst hún úr einskis manns
landi. Hún hélt þó áfram að skrifa
fyrir blaðið frá Moldavíu.
Staðan versnar
Natalia segir vandamálin mikil
þegar kemur að fjölmiðlun í Rúss-
landi. „Fjórum stærstu sjónvarps-
stöðvunum er stjórnað af Kreml eða
af fyrirtækjum sem eru mjög tengd
Kreml. Þú myndir aldrei heyra um
svona spillingarmál eins og ég hef
fjallað um þar,“ segir Natalia. Hún
segir mörg blaðanna og vefritanna
vera frjáls en þau séu allt of lítil. „Við
náum til allt of fárra. Við gefum bara
út 50 þúsund eintök,“ segir hún.
Hún telur sögu sína ekki snúast
um sjálfa sig heldur sé hún dæmi um
gríðarlegt vandamál sem fari vaxandi í
landinu. Hún bendir á frægt mál Önnu
Politkovskaya sem var drepin í októb-
er 2006 fyrir fréttaflutning sinn. „Fyrst
var eitrað fyrir Iuriy Shekoshihin, svo
var Anna Politkovskaya drepin. Því
næst var mér hent úr landi og í lok
ágúst var ritstjóri Ingushetia drepin,“
segir Natalia og bætir við að ástand-
ið fari sífellt versnandi. Hinn almenni
Rússi kippi sér hins vegar ekki upp við
það, fólk hafi það betra en í upphafi tí-
unda áratugarins og það séu einmitt
rök stjórnvalda fyrir ríkjandi ástandi.
Því sé haldið á lofti að Rússland hafi
verið lýðræðisríki en þá hafi fólk ekki
haft atvinnu, ekki fengið að borða og
ekki haft efni á því að senda börn sín
í skóla. „Þið höfðuð frelsi, þið höfðuð
lýðræði en það var drasl. Nú eigið þið
allt sem ykkur vantar,“ eru skilaboðin
að mati Nataliu.
Ógnaði öryggi landsins
Mánuði eftir að Natalia var kom-
in til Moldavíu fékk hún sent skeyti
frá sendiráði Rússlands í Moldav-
íu: „Kæra fröken Morar, við viljum
upplýsa þig um það að samkvæmt
lögum hefur þú ekki rétt á því að
koma til Rússlands lengur en það er
ákvörðun leyniþjónustu Rússlands.
Samkvæmt lögum þurfum við ekki
að taka fram hvers vegna. Útlend-
ingur hefur ekki rétt á því að koma
til Rússlands ef hann eða hún er
álitin/n ógna öryggi landsins.“
Hún segir það í raun fáránlegt að
blaðamaður sem fjallar um spill-
ingu innan kerfisins sé talin ógn við
öryggi þjóðarinnar. „Ég held að ég
hafi bara ógnað fjárhagslegu öryggi
fárra manna en ekki þjóðarinnar.“
Á ég að gleyma Rússlandi?
Stuðningsmenn Nataliu fóru
með málið fyrir Mannréttindadóm-
stól Evrópu sem dæmdi með henni
og kom þeim ábendingum til Rúss-
lands að samkvæmt alþjóðasamn-
ingum sem Rússar eru aðilar að
eigi allir blaðamenn að fá að ferðast
frjálsir á milli landa. Það hafði eng-
in áhrif.
Maður Nataliu býr í Rússlandi
en þau hittast þegar þau geta fyrir
utan Rússland. „Þetta er kjaftæði,“
segir hún og bætir því við að allt líf
hennar hafi seinustu fimm árin ver-
ið í Rússlandi. Hún veit ekki hve-
nær eða hvort hún kemst einhvern
tímann aftur til Rússlands en hún
telur það ekki vera mögulegt fyrr
en breytingar verða í stjórnmála-
lífi landsins. „En hvað á ég að gera?
Á ég að gleyma Rússlandi það sem
eftir er lífs míns? Ég fæ ekkert svar,
algjörlega ekkert,“ segir hún.
jonbjarki@dv.is
Blaðamaðurinn Natalia Morar rannsakar nú tengsl Íslendinga og Rússa og hugsanleg-
ar ástæður Rússalánsins. Hún hefur komið upp um þó nokkur spillingarmál en var að
lokum gerð útlæg úr Rússlandi. Mál hennar vakti mikla athygli og blaðamenn um allan
heim börðust fyrir því að hún fengi að snúa aftur til Rússlands. Mál hennar var meðal
annars tekið fyrir í mannréttindadómstól Evrópu. Hún veit ekki hvenær hún getur snú-
ið aftur til Rússlands en heldur ótrauð áfram að skrifa fyrir rússneska vefritið New
Times. Hún sagði Jóni Bjarka Magnússyni frá störfum sínum og ofsóknum gegn sér.
„Áður en ég Birti grein-
ina sem gerði það að verk-
um að ég var gerð útlæg
hringdi í mig hÁttsettur
maður frÁ seðlaBank-
anum og sagði mér að ég
gæti verið skotin fyrir að
Birta þÁ grein.“
Natalia Morar Hún kom til
landsins um seinustu helgi og er um
þessar mundir að vinna að frétt um
tengsl Íslendinga og rússa í
viðskipta- og stjórnmálalífi.
Veit ekkert Natalia veit ekkert hvort eða hvenær hún getur snúið aftur til rússlands
en þar er eiginmaður hennar búsettur ásamt flestum vinum hennar.