Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.1997, Qupperneq 60

Vinnuvernd
í verki
Anna Björg Aradóttir, verkefnisstjóri Heilsuellingar
Heilsuefling á vinnustað
Heilsuvernd starfsmanna hefur
unnið sér ákveðinn sess í heilbrigðis-
þjónustu þótt enn sé langt í land að
henni sé sinnt á fullnægjandi liátt. Hins
vegar er heilsuefling nýrra hugtak og því
niun ég gera stuttlega grein fyrir því.
Eins og felst í orðinu heilsuefling er
meginmarkmiðið að efla heilbrigði.
Heilsuefling beinist að samspili
einstaklings og umhverfis, hvetur til
sjálfstæðrar ákvarðanatöku einstaklinga
og samfélagslegrar ábyrgðar til að vinna
að heilbrigðri framtíðarsýn. Heilsuefling
er þannig víðtækara hugtak en fyrstu og
annarrar gráðu forvarnir sem beinast
fyrst og fremst að því að verja fólk fyrir
ákveðnum sjúkdómum.
Heilsuefling var skilgreind af
Pender (1987) á eftirfarandi hátt:
Heilsuefling er starfsemi eða
hegðun, sem beinist að því að auka
veltíðan og hvetja einstaklinga,
fjölskyldur og hópa til að nýta meðfœdda
og áunna eiginleika eða aðstœður til að
elfa heilbrigði.
(Pender, N.J., Heallh Promotion in Nursing
Practice)
Vert er að muna að heilbrigði er
ekki markmið í sjálfu sér heldur tæki til
að lifa góðu lífi og einnig er hollt að hafa
í liu^a að heilsueíling og heilsuvernd
miða frekar að þvf að bæta lífi við árin
heldur en að bæta árum við lífið.
Segja má að frá því að iðnbyltingin
hófst hafi verið unnið að því að bæta
öryggi og heilbrigði starfsmanna með þvf
að minnka áhættu í umhverfinu. Heilsu-
efling starfsmanna á sér hins vegar mun
slyttri sögu. Það er einkum á síðasta
áratug að áhersla hefur verið lögð á líðan
og heilsu starfsmanna umfram það að
minnka áhrif áhættuþátta í umhverfi. Að
sjálfsögðu tengjast þessar leiðir og
eftirfarandi þrír þættir niiða allir að þvf
að bæta heilsu starfsmanna:
Oryggisþættir í umhverfi;
• Starfsmannalieilsuvernd;
Heilsuefiing á vinnustað.
Hvers vegna að sinna
heilsueflingu á vinnustað?
Vinnustaður er ákjósanlegt
umhverfi til heilsueflingar. Þar hægt að
ná til margra á tiltölulega auðveldan
hátt; hægt er að gera áætlanir til langs
tíma; vinnufélagar geta stutt hver annan;
hægt að ná til ungs og miðaldra fólks
sem lítið leitar til heilbrigðisþjónustu og
fær því ekki fræðslu á þann hátt;
heilsuefling á vinnustað hefur áhrif á
fjölskyldur starfsmanna og hefur þannig
víðtækari áhrif í samfélaginu.
Ávinningur vinnuveitenda:
• aukinn árangur og framleiðni;
• bættur starfsandi og trúnaður við
vinnustað/-veitanda;
• færri íjarvistir og minni
sjúkrakostnaður
• meiri stöðugleiki og hæfara
starfsfólk
• betri íniynd fyrirtækis.
Ávinningur starfsmanna:
• betri andleg og lfkamleg Ifðan;
• aukin vellíðan og betri samskipti
á vinnustað;
• betra vinnuumhverfi;
• meiri möguleikar til að hafa áhrif.
Hvernig á að standa að
heilsueflingu á vinnustað?
Til að ná sem bestum árangri í
heilsueflingu á vinnustað er nauðsynlegt
að skipuleggja staifið vel. Starfsáætlun
má skipta í sex þrep: meta þarfir, móta
stefnu, setja Iram markmið, kanna
viðhorf starfsmanna, framkvæma áætlun
og meta árangur. Algengustu verkefnin
beinast að reykingum, streitu, hreyfingu,
mataræði og slysum. Mikilvægt er að
allir á vinnustað taki þátt f að móta
áætlun og á þann liátt er höfðað til
ábyrgðar- og samkenndar sem er
forsenda þess að vel gangi. Til að tryggja
framgang verkefnisins er best að setja á
laggirnar vinnuhóp, „heilsuráð“, sem
heldur utan um verkefnið. í heilsuráðinu
geta verið: verkefnisstjóri (t.d. heilsu-
gæslu-hjúkrunarfræðingur), starfs-
mannastjóri, fulltrúi starfsmanna,
trúnaðarlæknir og aðrir, allt eftir stærð
og eðli vinnustaðarins.
Dæmi um verkefni
hér á landi
Verkefnið Heilsuefiing, sem er
samstarfsverkefni heilbrigðisráðuneytis
og landlæknisembættis, hefur unnið að
heilsueflingu á vinnustöðum á ýmsan
máta. í heilsubæjunum fjórum, Húsavík,
Hornafirði, Hveragerði og Hafnaifirði,
hefur verið unnið að heilsueflingu meðal
bæjarstarfsmanna, hafnarstarfsmanna,
starfsmanna í skólum, leikskólum,
verslunum og á heilsugæslustöðvum,
Algengasta leiðin var að meta Ifkams-
ástand og lífstíl starfsmanna í upphafi og
bjóða þeim síðan ráðgjöf og fræðslu,
vinnumhverfi bætt þannig að það hvetji
starfsmenn til heilbrigðra lífshátta og
stofnaðir göngu- og skokkhópar. Eftir
ákveðinn tíma var starfsmönnum boðið
aftur mat til að meta árangur verkefn-
isins. Verkefnisstjórn Heilsueflingar
hefur verið í samstarfi við Ríkisspítala
um heilsueflingu meðal starfsmanna þar.
Þar var tekin sú ákvörðun að hafa
þemamánuði þar sem fjallað var um efni
eins og hreyfingu, reykingar, mataræði
og streitu. Þar var hægt að nýta starfs-
krafta innanhúss á ýmsan háll til að sjá
um fræðslu og leiðbeiningar. Sem dæmi
má nefna að íþróttafélag spítalans jók
fjölbreytni í framboði á ýmis konar
líkamsþjálfun, stjórn spítalans greiddi
niður reykinganámskeið og starfsfólk
mötuneytisins bauð upp á nýjungar og
smökkun. Nú er verkefnisstjórn
Heilsueflingar að hefja samstaií við
Granda hf. um svokallaðar heilsuáhafnir.
Þar verður unnið með áhöfnum togar-
anna að því að bæta starfsuinhverfi og fá
sjómennina sjálfa til að liuga meira að
heilsu sinni.
Heilsuefling á vinnustað er
mikilvægur liður í heilsuellingu í
samfélaginu og hjúkrunarfræðingar hafa
verið í fararbroddi í heilsueflingarstarfi.
Það er von mín að með þessu greinar-
korni takist að vekja áhuga enn fleiri
hjúkrunaifiræðinga til að sinna einnig
þessuni þætti vinnuverndar.
TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆDINGA 1. tbl. 73. árg. 1997