Tíminn - 24.12.1943, Blaðsíða 19

T í M I N N
19
Páll Þorsfeinsson:
Ingólfshöf ði
i.
Ingólfshöfði ber nafn fyrsta landnáms-
mannsins. Landnáma skýrir svo frá för
þeirra fóstbræðra til íslands:
„Þeir höfðu samflot, þar til er þeir sáu
ísland, þá skildi með þeim. Þá er Ingólfr
sá ísland, skaut hann fyrir borð öndugis-
súlum sínum til heilla. Hann mælti svá
fyrir at hann skyldi þar byggja, er súl-
urnar kæmi á land. Ingólfr tók þar land,
er nú heitir Ingólfshöfði.“
Þannig heilsar Ingólfur landinu, sem
hann ætlar að gera að óðali sínu og niðja
sinna. Hann vill, að hamingja fylgi hinu
nýja landnámi. Hann leitar eftir heill og
hollráðum æðri máttarvalda samkvæmt
trúarháttum þeirrar tíðar. Síðan grípur
hann stjórnvölinn sterkri hendi og stefnir
knerri sínum upp að strönd landsins,
þangað sem förinni er heitið með fylgdar-
lið og fé.
Andspænis augum hans rís mesti fjall-
jöfur þessa lands, sem skautar háum
fanna faldi. Út frá honum á báða bóga
teygir sig fagur fjallahringur, sem ber hátt
við bláma himins. Neðan hjarnbreiðunnar
blasa við háa,r hlíðar, skrýddar grænum
skógi, því að „í þann tíð var landið viði
vaxið milli fjalls og fjöru.“ að sögn Ara
fróða. Loks birtist láglendið, umvafið græn-
um gróðri. Niður við sjóinn rís þverhníptur
höfði upp úr láglendri ströndinni. Þar eru
bergsillur og grænar grastór, kvikar af
fugli, en selir og önnur sjávardýr í kring.
Allt hið lifanda er kyrrlátt og laðandi.
Þarna bi’otnar bylgja hafsins. Þangað ber
Ingólf á knerri sínum.
Líkur benda til þess, að þá hafi dálítill
fjörður skorizt þarna inn í landið, svo að
Ingólfur hafi rennt skeið sinni norður fyr-
ir höfðann.
Á þessum stað tekur Ingólfur sér ból-
festu um stund og reisir skála yfir fólk og
farangur. En hann hafði leitað heilla hjá
goðunum og gefið það heit að fylgja for-
sjá þeirra. Pyrir þá sök hvarf hann brott
úr höfðanum eftir eins árs dvöl. Þegar
öndvegissúlurnar fundust, var þar með
ákveðið um framtíðaróðal Ingólfs. Þótt
Karla þi-æli yrði að orði: „Til ills fórum
vér um góð héruð er vér skulum byggja
útnes þetta“, var ekkert um að sakast.
Þangað var Ingólfur kallaður og því bar
að hlíta.
II.
Ekki hefir verið búið í Ingólfshöfða, síð-
an á dögum Ingólfs, svo að kunnugt sé.
Þegar Kári Sölmundarson braut skip sitt
í grennd við Ingólfshöfða nálega hálfri
annarri öld síðar, gekk hann heim til
Svinafells i hríðinni við átjánda mann,
en ekki er getið um dvöl hans í höfðan-
um.
Kringum aldamótin 1700 lýsir þáverandi
sóknarprestu ' að Sandfelli Ingólfshöfða á
þessa lund:
„Þessi Ingólfshöfði, sem fyrr segir, er
grasi vaxinn mestallur, nema að norðan
blásinn, verður upp á hann komizt með
hesta, þó ei nema á tveim stöðum, í öðrum
Frá Ingólfshöföa.
stað þar upp er farið er klettur, sem kall-
að er Selasker; er einstakur, er sagt, að
þar hafi legið selir, þegar sjórinn umflaut
höfðann. Einu sinni hefir þar legið kaup-
skip að sögn manna og sjást líka merki
nokkur þar skipið skyldi fest hafa verið,
klettur einn með gati í gegnum, sem koma
má inn í handlegg. Tættur sjást þar, hvar
menn meina búðir verið hafa. Upp á höfð-
anum eru búðir, sem í er legið, þá menn
þar dveljast við sjóinn til að róa fjórar
að tölu. Ekkert merki sést nú til fjarðar-
ins, sem áður skyldi verið hafa.“
Ingólfshöfði laðar og lokkar menn til
sín enn í dag. Þangað eru um 10 km frá
næstu bæjum. Fyrst liggur leiðin um slétta
móa, en brátt taka við eyrar, sundurskorn-
ar af nokkrum álum. Eftir því sem nær
dregur höfðanum, birtist bergið skýrar
með básum og beltum, nefjum og núpum.
Vestan megin höfðans hefir hrúgast upp
há sandalda. Þar stendur þó Selaklettur
upp úr sandinum. Af öldunni liggur sæmi-
lega greiðfær leið upp höfðann. Tvö klif
á norðurbrún höfðans eru og vel fær gang-
andi mönnum. Strax og komið er upp á
vesturbrún höfðans, mætir auganu yfir-
borð hans, hrjúfir hryggir og hæðir, en
milli þeirra leynist nokkurt láglendi og
lautir. Vestri hlutinn er stórgrýttur, en að
austan frjósöm valllendistorfa. Mannvirki
eru næsta fá: hrörlegt skýli fyrir vegfar-
endur og skipbrotsmenn og leiftrandi ljós-
viti til að bægja þeim, er sigla fram með
ströndinni, frá ógnum brims og boða. Sjór-
inn fellur upp að berginu að sunnan og
austan. Þar gnæfir höfðinn 70—80 m yfir
sjávarflöt. Hvarvetna er þar iðandi kös
bjargfugla. Þar hrífur eyru ferðamanns-
ins hljómur blandaður fuglaklið og nið
haföldunnar.
Myndin, sem nú mætir auganu úr Ing-
ólfshöfða, er eigi hin sama og á dögum
Ingólfs, eða þegar ríki Svínfellinga var í
mestum blóma. Hinn bjarti breði bak við
byggðina er eigi allur þar, sem hann er
séður. Djúpt undir rótum hans bærist
eldur í barmi. Láglendið ber þess ljósan
vott. Annálar skýra svo frá, að um miðja
14. öld hafi verið eldur uppi í Öræfajökli.
Olli það ægilegri tortímingu. Brutust þá
fram stórkostleg jökulhlaup með svo mikl-
um býsnum, að margir bæir fóru í auðn.
Sandurinn kvað hafa tekið í miðjan legg
á sléttu, en rak saman í skafla, svo að
varla sá húsin. Öskufall bar norður um
land, svo að sporrækt var. Það fylgdi og
þessu, að vikurinn sást reka í hrönnum
um sjóinn víðs vegar kringum landið.
Síðast gaus Öræfajökull sumarið 1727.
Varð af því ærið tjón, þótt eigi jafnaðist
á við það, sem á undan var gengið. í heim-
ild, sem skrásett var tveim árum síðar og
byggð er á sögusögn sjónarvotta, er svo
frá skýrt, að öskufallið hafi þá orðið svo
þykkt, að yfir að sjá vottaði eigi fyrir
smádrýli á túni, nema fæti væri við drep-
ið. Éyddi það gróðrinum og skemmdi
skógana. Var almælt, að farizt hefði í
hlaupið 600 fjár og 160 hross. Þess er og
getið, að eftir þetta hafi menn flutt burtu
um stund ef þeim býlum, sem urðu fyrir
mestum skakkaföllum,- Viku nokkrir til
Hornafjarðar, en aðrir vestur yfir Lóma-
gnúpssand. Þeir staðfestust þó eigi þar,
en hurfu bráölega aftur á fyrri lendur,
þótt þar þætti þá enn drjúgum sendið.
Af þessum ástæðum hefir mikið af hinu
forna gróðurlendi á þessum slóðum liðið
undir lok og skógurinn að miklu leyti horf-
ið. Þess vegna teygir sig nú eyðisandur upp
að Ingólfshöfða.
Samt er þaðan margt fagurt að sjá, þrátt
fyrir allt er ennþá:
landið fagurt og frítt
„og fannhvítir jöklanna tindar
himinninn heiður og blár,
hafið skínandi bjart,“
Fjallahringurinn er óbreyttur frá því í
öndverðu. Lengst í austri hillir undir Horn,
Almannaskarð og Nesjafjöllin í bláma
fjarlægðarinfiar. Þá koma fellin hvert af
öðru bak við Mýrar og Suðursveit. Beint
í norðri blikar Öx-æfajökull með Hnappinn,
gyrtan dökku belti, en hvítan koll, hæst
uppi. En við rætur hans fellin bak við
byggðnia í Öræfum, þar á meðal hið sögu-
fræga Svínafell og Jökulfell upp af Bæj-
arstaðarskógi. í norðvestri getur að líta
hinn þverhnípta Lómagnúp, sem hreykir
sér hátt yfir stærsta eyðisand á íslandi.
Bak við hann í vestri hillir undir hálendi
Vestur-Skaptafellssýslu allt vestur um
Mýrdalssand, svo langt sem augað eygir.
En ef litið er nær og ofan á láglendið,
mætir auganu mikið af því gróðurlendi
sveitarinnar, sem enn hefir staðið af sér
alla tortímingu af völdum vatna, elds og
íss og undir hlíðum fjallanna byggðar-
býlin smáu, víðast mörg samtýnis.
III.
Enn í dag brotnar bylgjan á Ingólfs-
höfða. Hann hefir staðið af sér öll veðra-
föll og vábresti liðinna alda, en veitir hæli
þúsundum sjávarfugla, alveg eins nú og á
dögum Ingólfs fyrir meira en tíu öldum.
,Saga Ingólfshöfða er að þessu leyti hin
sama og saga Öræfanna og annarra ís-
lenzkra sveita. Þrátt fyrir eldgos og ógnir
jökulhlaupa, blómgast ennþá byggð í Ör-
æfunum. Fólkið, sem þar býr, ærjar jörð-
ina og ávaxtar arfleifð áa sinna með gleði
og ánægju enn í dag.
En nú næða naprir stormar í þessu þjóð-
félagi. Nú er sótt að sveitunum frá ýmsum
hliðum, og meira að segja þeirri kenningu
haldið hátt á loft, að byggðir sveitanna
beri að leggja í auðn að miklu leyti, þrátt
fyrir vitnisburð sögunnar og viðvörunar-
orð margra hinna mikilhæfustu manna
þjóðarinnar.
Meðal annarra hefir . hinn þjóðkunni
\