Tíminn - 24.12.1951, Side 15

JÓLABLAÐ TÍM/
15
Afeð fiutning upp HrisJiáls.
Við Jlvalvatn, Súliu i baksýn.
í 400 m. hæð, upp af Hvalfirði,
bak við Botnsúlur og Hvalfell, ligg-
ur Hvalvatnið.
Þarna uppi hefir verið unnið að
því á undanförnum árum að setja
upp einu regnmælingarstöð lands-
ins og er því verki nú langt komiö,
en mælingar hófust þarna strax
eftir að fyrsti mælirinn var kom-
inn og hafa þær verið auknar eft-
ir því sem mælunum hefir fjölgað.
Það var fyrri hluta ágústmánaoar
í sumar, sem við fórum 4 upp að
Hvalvatni, Teresía Guðmundsson,
veðurstofustjóri, Sigurjón Rist,
vatnamælingamaður hjá Raforku-
málaskrifstofunni, Ari Guðmunds-
son, veðurfræðinemi og ég. Til-
gangur ferðarinnar var sá að setia
upp tvo nýja mæla og að mæla úr-
komuna i þeim, sem fyrir voru.
Víð lögðum af stað úr Reykjavík
kl. 5. á laugaföagsmorgxii og vorum
koniín í hlaðið á Stóra-Botni kl.
6.30, Þar beið efnið í mælana, en af
því er óþægilegast til flutnings hin
ar löngu stangir, sem þeir eru reist
ir á. Eina leiðin til þess að koma
þessu upp að Hvalvatni var sú, að
reiða það á hestum, en í Hvalfirði
er ekki nú, fremur en annars stað-
ar, mikill kostur hesta. Þó hafði
tekizt að fá tvo reiðingshesta og
varð það að nægja.
Haldið var sem leið liggur upp
Glyipsbrekkur, kenndar við fossinn
Glym í Botnsá, sem er hæstur allra
fossa hér á landi. Að þessu sinni lá
leið ókkar all fjarri hinu hrikalega
Botnsárgljúfri, en við höfðum öll
séð það áður og dvöldum því ekki
við það.
Ferðin gekk vel upp hina bröttu
brekku, þrátt fyrir óþægilegan
flutning. Tjöld og annar yiðiegu-
aðbúnaður var tekinn af í fögrum
hvammi skammt frá, þar sem
Bothsá íellur úr Hvalvatni. Síðan
var haldið áfram með efnið í mæl-
irinn upp að svo kölluðum Veggj-
um, en það er lágt fjall, norðan við
Hvalvatnið, sem mest líkist þvi, að
það sé hlaðið upp úr störgrýti. Eft-
ir að menn höfðu síðan snætt af
nesti sínu á tjaldstað, héldu pilt-
arnir á ný niður að Stóra-Botni,
því að enn var eftir að fara aðra
ferð með efni í mæli, sem ætlunin
var að byggja uppi í hlíðum Botn-
súlna. Leiðin með þann mæli átti
að vera hinum megin við Hvalfell-
ið upp Hríshals, llinn forna
fjallveg milli Hvalfjarðar og Þing-
valla.
Við Teresía liggjum . stundar.-
korn í hvamminum göða og njót-
um háfjallasólarinnar. Rétt fram-
undan okkur rennur Botnsá lygn
og all breið, en þó óvenjulega vatns
lítil. Hvalfellið er alveg við ána
hinum megin, efst klettabelti, en
neðan móbergsklappir og sand-
skriður. Þarna skammt fyrir ofan
árósinn er hellirinn, þar sem Arnes
útilegumaður er sagður liafa haft
vetursetu. Þaðan, sem við Teresía
erum, sést ekki allt umhverfi Hval-
vatns, en við höi'um áður, fyrir
réctum tveim árum gengið um allt
það svæði, sem ætlunin er að mæla
úrkomuna á. Höfðum við þá með
okkur stiga ail stóran, sem við bár-
um eins og handbörur, en hann var
okkur nauðsynlegur til þess að
komast upp i mælana. Sú ferð varð
aðailega söguleg fyrir þennan stiga
og vegna þéss; hve lengi við vor-
um,- En ferðin tók okkur 14 tima
frá Stóra-Botni, hringinn allan
með viökomu í mælur.um og að
Stóra-Botni aftur um Hvalskarð,
sem liggur milii Hvalfells og Botn-
súina. Komum við til bæjar löngu
ei'tir að dimmt var orðið, enduðum
með því að vaða Botnsá, þar sem
við komum að henni og var hún
bæði köld og ströng.
Hvalvatnssvæðið er fagurt-.Sjálft
liggur Hvalvatnið í djúpri kvos og
hallar að því á alla vegu, nema rétt
þar sem Botnsá fellur úr því til
vesturs. Að norðan eru Veggir, sem
áður voru nefndir, og austar Kvíg-
indisfellið, en að sunnan Botnsúlur
og Hvalfell. Súlur eru fögur liparit-
fjöll yfir 1000 metra yfir sjávarmál,
en Hvalfellið talsvert lægra. Víða
opnast þarna hið fegursta útsýni
út á Hvalfjörðinn, einkum úr Súl-
um og Kvigindisfelii. Austan við
Hvalvatnið eru lágir meiar, en það-
an hallar niður í Hvannadali og
Víðiker. Alveg við vatnið, austur-
enda þess, er Skinnhúfuhöfði, þar
sem tröllkona ein, að nafni Skinn-
húfa, á að hafa búið. Litill hellis-
skúti er í þessum höfða.
Hvalvatnið er um 4 ferkm. að
stærð og er geysidjúpt, talið eitt
af dýpstu vötnum landsins. Það
liggur á takmörkum móbergs- og
liparitlaga og tjáði Sigurjón Rist
mér, að hann hefði ekki fengið um
það haldgóða skýringu hjá jarð-
fræðingum, hvernig vatnið hefði
orðið til. Væru um það ýmsar get-
gátur, sem erfitt væri að sanna. Að
Hvalyatni fellur vatn af 30 fer-
kílómetrá svséði og er þetta svæði
mjög vel fallið til athugunar á úr-
komumagni.
Regn- og vatnamælingarnar við
Hvalvatn eru framkvæmdar af
Veðurstofunni og Raforkumála-
skrifstofunni, og er tilgangurinn
með þt: um ruælingum jöfnum
liönít i Ví vísindalega sann-
a3, hv'" smagn hér er um
aö rær . gera rannsóknir
með t ., tðarvirkjunar.
Fvr %■■■■ , rinn var settur
upp ár •!ö: austið 1947 voru
settir i-r t mæ! ;.r og haustið 1949
var bæt: ð ■- • m. Nú voru settir
upp tv: aæla:: l viðbótar, þann-
ig að . ei’U rnælarnir orðnir 7.
Talið er. rð all: myndu þurfa að
vera þax a S—10 mælar til þess að
mælingarnar væru í allra bezta
lagi, svo að mælarnir eru í það
fæsta.
liegnnurtir.
Regnmælarnir eru allstórir geym
ar, sem festir eru á 6 m. háa þrí-
fætur, og eru af þessum 6 m. tveir
metrar grafnir i jörð niður. Er mæl-
irinn þá 4 m. frá yfirborði jarðar
og er það talið nægilegt til þess að
hann snjói ekki í kaf, jafnvel í
mestu snjóum. Mælirinn tekur svo
við úrkomunni um 200 fersentím.
op að ummáli, en til þess að vatn-
ið frjósi ekki, er látið í mælinn á-
kveðið magn af Calcium Ciorid, og
til þess að forðast uppgufun, er
einnig látin parafinolia í mælinn.
Eftirlitið með mælunum er svo
fólgið í því að sjá til þess, að þeir
standi örugglega þar sem þeir hafa
verið settir, gæta þess, að þeir leki
ekki, og svo í athugunum á úrkom-
unni. Slíkar athuganir eru venju-
lega gerðar á þriggja mánaða
fresti, en aðalmæling, tæming og
hreinsun á mælunum fer fram einu
sinni á ári. Aðalmæling á, sam-
kvæmt öllum vísinaalegum reglum,
að fara frarn seint á haustin, eftir
að telja má, að aðaihaustrigningar
séu afstaðnar, en áður en fer að
snjóa fyrir alvöru. En vegna þess
að dagar eru stuttir í októbermán-
uði og nóvember og alla veðra von,
er nú aðalmæling gerð í ágústmán-
uði og var það einmitt annar aðal-
tilgangur þessarar farar.
Tvö síðustu árin, sem hafa verið
sérstaklega þurrviðrasöm, liggja
fyrir sæmilega áreiðanlegar mæl-
ingar úr þeim fimm mælum, sem
til voru. Sýna þessar mælingar m.
a.,. að úrkoman hefir á þessum
tveim. árum verið 30—150% meiri
við HValvatn heldur en í Reykja-
vík. Úrkomumagnið er talsvert
mismunandi eftir því, hvar á mæl-
ingarsvæðinu mælirinn er, og
reynist úrkoman mest fyrir sunn-
an vatnið, í hlíðum Súlna, en
minnst fyrir norðan það. Auk þess
benda mælingarnar til þess, að í
úrkomuárum verði mismunur á
úrkomumagni á hálendi og lág-
lendi tiltölulega meiri heldur en í
þurrkatíð.
Við Teresía tókum síðari hluta
dagsins í það að mæla í mæli, sem
stendur vestan við vatnið, og nú
söknuðum við stigans góða, því það
var mestu erfiðleikum bundið fyr-
ir okkur að komast upp í mælinn
á þverslám þeim, sem til þess eru
ætlaðar. Um miðnættið komu þeir
Ari og Sigurjón, eftir langa ferð og
erfiða. Höfðu þeir, ásamt Jóni
bónda í Stóra-Botni og Þorkeli
bónda í Litla-Botni, flutt efni í
nýjan mæli upp i 800 m. hæð í hlið-
um Súlna. Þetta var orðinn langur
vinnudagur hjá þeim og lítið hafði
verið sinnt um að borða, svo að
þeir voru fegnir að fá matarbita,
þegar á tjaldstað kom.
Á sunnudagsmorguninn mældi
Sigurjón vatnsmagnið í Botnsá.
Honum fannst nú heldur lítið til
hennar koma, þar sem hún flutti
ekki fram nema 500 lítra á sek-
úndu og ekki var meiri en svo, að
stikla mátti hana á lágstigvélum,
enda hafði hún aldrei verið minni
að sumri til síðan vatnsmælingar
hófust hér, en þær eru miklu eldri
en regnmælingarnar og hafa stað-
ið í 8 ár.
Sigurjón gefur mér nú ýmsar
upplýsingar um vatnamælingarn-
ar og tilganginn með þeim. Auk
þess, sem vatnsmagnið er mælt við
og við, er vatnshæðin stöðugt