Tíminn - 24.12.1951, Síða 38

38
JOLABLAÐ TTMANS 1951
SÆ inóclaciur heima a iJU
lac^ur neima cu
Framhald af 2. síðu
um
innilega. Hlýju hendinni fylgir
ætíð gleðilegt, vermandi bros og
nokkur vingjarnleg orð.“ Brosið
fjekk jeg, en engi:-. orð, og lítt mun
skáldið hafa grunað hverja aðdá-
un og elsku þessi unglingur bar til
hans sjálfs. En mjer fanst æ síðan
að þetta handtak væri ein besta
blessunarósk sem jeg bar með mjer
út á lífsleiðina; í því var einhver
þvílík orðlaus meining, hlý og djúp,
magni aukin. Seinna um daginn,
eftir hátíðina, flutti Einar Joch-
umsson kvæði fyrir bæjardyrum á
Hólum og fjekk allgott hljóð. En
að loknu kvæðinu gekk Matthias
til hans, tók í hönd honum og
sagði: Gott hjá þjer, bróðir!
Og hið þriðja man jeg að vísu og
heyri enn fyrir eyrum mjer, að
Brynjólfur í Þverárdal, risnumeist-
ari hátíðarinnar, hann er að bera
í bætifláka út af einhverri um-
kvörtun gesta: Og vitið þjer það
ekki, elskan mín, að sjálfur prófast-
urinn og prófastsfrúin hafa sofið á
gólfinu í nótt og ekki kvartað!
Þetta var 1910.
Nú var gott að koma heim að
Hólum, eftir 40 ár, hafandi engar
áhyggjur af hestum Matthíasar
þjóðminjavarðar nje neinu öðru.
En engum stendur á sama um veðr-
ið, ef hann er á ferð, og jeg vakn-
aði með sól norður á Reynistað og
léit til veðurs og sá út til austurs.
Og það fyrsta sem jeg sá var und-
arlegur vefur eða eimur af sól-
skini og vatni saman. Öll tilveran
var gegnvot af langvarandi rign-
ingum. En nú var eins og regn-
þyknið lyftist hægt upp frá jörð-
inni, upp frá iðjagrænum, marflöt-
um, vjelslegnum engjum. Sólina
sjer ekki sjálfa og öll fjöll eru
byrgð, en sólarljósið kemur ein-
hverjar leiðir meö jörðinni sjálfri,
undir regnþyknið og tekur að
lyfta því. En jörðin flóir í dögg, og
bilið milli jarðarinnar og skýjanna
er mettað af glitrandi úða, tæru
vatni og morgunsól ýrt saman, og
í þessu morgunbaði sveima öll hey-
sætin hans Jóns á Reynistað. Þetta
er eins og í draumheimi, óvirkilegt.
Það verður glaðasólskin, hugsa jeg
líka og sofna enn, þvi að nútima-
maðurinn lætur ekki morgunsól-
ina hrekja sig á fætur.
Og morgunsólin lyftir regnþung-
Qg loks greiðist þyknið til suðurs
og sjálfur Mælifellshnjúkur mænir
úr heiðríkju út yfir hjeraðið og
fjörðinn. Alt er bjart, suður til
jökla og norður í haf. Allur Skaga-
fjörður skín við sólu. Og mundi þá
farið hafa sem þar segir, að þá
mælti enginn í mót, að það var
mikið og fagurt hjerað sem kom
út úr mistrinu. Það segir í gömlum
kviðlingi, að „fagurt er skúrar-
upprofið“, fagurt er skin eftir
skúr. En það er eitthvað óumræði-
legt við þá heiðríkju sem heill
landsfjcrðungur hefur þráð svo
heitt, einmitt- á þeirri stundu.
Það er í fám orðum sagt, að dag-
ur Jóns Arasonar að Hólum varð
dýrlegur dagur. Og fyrst og fremst
varð bessi c’agur mikil þjóðhátíð
Skagfirðinga og Norðlendinga.
Tvent þarf mest til þess aö gera
Forsœtisráðherrann, Stehigrímur Steinþórsson, talar að Hólum.
anum hægt og hægt upp frá þessu
algræna hjeraði. Drangey reis úr
mistrinu úti á firðinum, og það var
sem gulli slæi á allar austurþiljur
bjargsins. Það er gömul trú, segir
Jón á Reynistað, að það boði þurk,
ef Drangey er svona björt í morg-
unsáriö. En svo þungar áhyggjur
hefur hann fyrir þessum degi aö'
hann þorir nú illa að treysta þess-
ari trú feöra sinna. En Tindastóll
sveipar af sjer regnþokunni, og
Glóðafeykir teygir gnípuna upp úr
skýj abeltunum austan hjeraðsins.
slíka hátíð: sólskin og gott hugar-
far. Þessi dýrlegi sólskinsdagur
varð þeim mun fegurri, að sól hafði
ekki sjeð um svo langa hrið; gleði
hjeraðsmanna yfir þessari ham-
ingju var svo djúp og rík, að alt
annað hlaut að snúast til góðs, enda
varð svo. Það var fágætur hátíða-
bragur yfir þessum sólskinsdegi að
Hólastað.
Þarna er talið að komið hafi sam-
an á fjórða þúsund manna eða
meira. En öll stjórn forgöngu-
manna gafst ágætlega og alt skipu-
hljómnum út í loftið og gerði því
næst hreyfingu, eins og hann
drægi til sín hljóminn á ný.
Allra augu, rök og í móðu, beind-
ust að honum. Og að síðustu, í sama
bili og litla, tifandi klukkan á
veggnum sló ellefu, spratt kennslu-
konan, sem fram að þessu hafði
verið svo órjúfanlega samanbitin,
upp úr sæti sínu og tók að baða út
löngum handleggjunum, eins og
hún stæði í straumþungu fljóti og
berðist upp á líf og dauða við að
halda sér ofan vatnsskorpunnar.
Hún fálmaði sig áfram í áttina til
hins óviðjafnanlega dansmeistara
og æpti, líkt og hún væri í bráðri
lífshættu. Og með þessu virtist gef-
in uppkveikja i þau furðulegu
ólæti, sem nú byrjuöu, joví að á
samri stund spratt einnig hinn
lotningarverði pópi á fætur með
föstum, hröðum danssporum og
kyssti hana. Því næst dansaði hann
til grátandi húsfreyj unnar og féll
um háls henni, en kona hans stepp-
aði með hvítan vasaklút fyrir and-
litinu til féiaga míns og féll kjökr-
andi að brjósti hans. Hann horfði
á mig, eins og hann langaöi að biðja
um hjálp. En einnig ’hann haföi
gætt sér drjúgum á jólaglaöningn-
um og var ósjálfbjarga-. í sama bili
vafði hin langa kennslukona dans-
meistarann örmum og lyfti honum
ofan af borðinu, horfði síðan hvasst
í augu honum og leysti bandingja
hjarta síns úr fjötrum.
j Þegar hér var komið, brast einn-
ág stilling gestgjafa okkar. Og svo
fleygði hann sér volandi meðal
hunda sinna, sem spruttu upp og
tóku ámátlega undir kvein hans.
Þá fannst mér tímabært að
leggja á flótta, áður en ég yrði
einnig fórnarlamb þessarar hrylli-
legu sefjunar. Ég reis því á fætur
og gekk út í tæran svala vetrar-
næturinnar.
Nú var hætt að snjóa, og mér
virtist karlsvagninn þjóta á morg-
unvegi sínum yfir austurhvelið.
Pögur norðurljós vörpuðu seinustu
bragandi geislum sínum yfir land
Skoltlappanna, og frostbrestir
kváðu við í fjarska. Ég gekk að
litlu kirkjunni, síðan milli smáu,
gráu húsanna, og velti því fyrir
mér, hvort gleði og sorg mannanna
ættu sér eitt og sama upphaf: ó-
ljósan grun um eilífa, dimma botn-
leysu og ætti sér útrás í sama
breiða fljótinu.
Þegar ég svo um síðir stóð þar
inni aftur, fann ég húsmóðurina og
pópann sofandi undir borðinu.
Öðrum megin borösins lá barna-
kennarinn og hafði kennslukonuna
að höfðalagi. Pópamaddaman
studdi bakinu við hné félaga míns
og svaf með höfuðið hvilandi á
annarri öxlinni. Hann sat álútur
og hengdi höfuðið yfir henni. Hús-
bóndinn sjál'fur hraut hreyfingar-
laus meðal hunda sinna.
Þá fannst mér ég einnig hafa
þörf fyrir að fá mér blund. Ég
vafði mig innan í feld hans, lagð-
ist fyrir í einu horninu og datt lit
af. Þegar ég loks vaknaði aftur, var
kominn dagur. Rússnesku gestirn-
ir höfðu yfirgefið húsið, en hinn
góöi Bölja sat við eldinn og vermdi
bakið, og aldrei hafði ég séð hann
á svipinn neitt líkan því sem þenn-
an morgun. Hann vildi, að við héld-
um heim svo fljótt sem verða
mætti. Um annað var ekki heldur
að ræða nú, því að húsbóndinn, sem
um kvöldið hafði auðsýnt okkur
svo frábæra gestrisni, var í því
skapi, er gerði allt samneyti við
hann óhugsandi. Hann rak út
hundana og sparkaði á eftir þeim
í dyrunum, tók því næst gömlu,
ljótu byssuna ofan af veggnum og
hótaöi að skj óta okkur, ef við hypj -
uöum okkur ekki þegar í stað úr
húsi hans, sem við hefðum rúðzt
inn í og atað út. Kona hans skyldi
einnig fara allrar veraldadr veg
með okkur, því að það hefði ekki
farið fram hjá honum, hvernig hún
hefði um kvöldið gefiö slánanum
honum Bolia hýrt auga og óskað,
að' hann, ciginmaöurinn hennar,
væri kcrninn út í hafsauga.
En nú tók hún af honum byss-
una, várpa'ðLhonum síðan inn í hitt
lrerbergiö, laVöi hann upp í rúm og
íór aö tína af honurn spjarirnar.
Brátt stóðum við þannig aftur á
skið’um okkar og runnum niður til
dalanna, niður að Bjarnarvatni,
þar sem reykinn lagði upp úr að-
eins einum skálanum, sem var bú-
staður Finn-Antons og konu hans.
Og svo héldum við það' sem eftir
var jóla hjá þeim.
Leifur Haraldsson
íslenzkaði.
lag. En þó varð að visu enginn þess
var, að þarna væri nein stjórn nje
þyrfti neinnar stjórnar. Hugarfar
mannfjöldans stjómaði sjálft, og
öllu til hins betra.
Furðu mátti það gegna fyrir
gamlan hestasvein frá Hólum og
þarná í sjálfum Skagafirði, að sjá
varla eða ekki ferðamann koma á
hesti til slíks mannamóts. Svo al-
gerlega er bíllinn að útrýma hest,-
inum. Skagfirski gæðingurinn er
að verða að leikfangi, sjálfsagt
eitthvað heimafyrir, en mest mun-
aður ríkra manna, sem raunar
þurfa alls ekki á hesti að halda.
Reiðhesturimi er að veröa um mik-
inn hluta landsins einskonar auka-
geta, einskonar viðauki við lúxus-
bilinn. En hestabændur í sjálfum
Hólminum aka í jeppa heim að
Hólum. Og lái þeim hver sem ekki
mundi líka gera þetta. Það hefði
einhverntíma ekki þótt höfðinglegt
að íyrirmaður lcæmi á mannamót
með sjálfblekung og skjalatösku í
staðinn fyrir silfurbúið sverð. Alt
hefur sinn tíma. Hesturinn heyrir
til hinu veglausa landi, frumbýlis-
manninum, og svo í annan stað
manninum sem leikur sjer.
Og hvað er svo um sjálfan minn-
isvarða þjóöhetjunnar? Það kanski
fyrst, að hamingjunni sje lof að
eklci var hnoðuð af honum mynd
í leir og bronsi. Það er um minnis-
varða Jóns biskups að segja, að all-
ir þeir sem þar komu nærri eiga
mikla þökk og miklar samfagnað-
aðaróskir fyrir það, hversu tilhlýði-
lega og listrænt er hjer að verki
verið, bæði að hugmynd og formi.
Engin sögn um Jón Arason líkist
þeirri, að Líkaböng hringdi sjer
sjálf þegar lík hans kom inn fyrir
sjónarhring Hólastaðar. í þessári
sögn er falinn hinn sári, háleiti
harmur yfir missi höfðingjans. Og
einnig Likaböng var brotin niður,
og dómkirkjan að Hólum drúpti
turnlaus, eins og skemmuhús. Nú
hefur henni verið reistur klukku-
turn, hár og fagur, turn sem hún
hefði ekki borið sjálf, enda gat
minnisvarðinn um Jón Arason ekki
verið sem viðauki eða viðgerð á
húsi. Sumum hjer á landi kann að
virðast það undarlegt að kirkju-
turn sje ekki á kirkjunni sjálfri,
en þetta getur um leið verið katólsk
minning, því að margar höfuðkirkj -
ur katólskra manna eru gerðar með
þessum hætti. Og enn mun ný og
mikil Líka.böng eiga eftir að hljóma
frá þessum klukkuturni í minn-
ingu um hinn síðasta katólska
biskup aö Hólum, sem varð þjóð-
hetja fyrir trú sína á rjett og frelsi
og framtíö þjóðar sinnar, fyrir að
verða eins og brúarstöpull í miðri
Ófæru á framtíðarvegi þjóðar sinn-
ar, milli Gissurar Þorvaldssonar,
hins synduga manns, sem þó stíl-
aði Gamlasáttmála og bjargaði því
sem bjargað varð, og Jóns Sigurös-
sonar, sem löngu síðar þorði áð
taka upp hina djarflegu von Jóns
Arasonar.
Stöpullinn nýtur sín sem jera
bcr langbest þegar komið er heim
undir staðinn á Hólum, hár og
grannur og tiginn í hreinum ein-
faldleik, drifhvítur, og í svo hnit-
miðuðu samræmi við kirkjuna að
gerð og afstöðu, að vera má að fá
verk arkítekta sem eru okkur sam-
tíð’armenn þyki betur af hendi leyst
þegar frá líður. Hólakirkja er, eins
og margir vita, ekki mikið hús hjá
þeim byggingum sem nú eru risn-
ar þar, en hún er einföld og harla
fögur í einfaldleik sínum. Innan-
vert er hún raunar katólskt guðs-
hús, þó að hún sje reist i lútersk-
um sið, enda var milligerðin milli
kórs og kirkju rifin á öldinni sem
leið, eftir kröfu fólksins, sem enga
stjettaskiftingu vildi hafa í guðs-
húsL Sannarlega má skilja þetta
-d