Morgunblaðið - 12.10.1965, Blaðsíða 14

14 .
MORCUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 12. október 1965
Þessi mynd er tekin í Osló síð degis á föstudag, er forstöðum aður Yale University Press,
Chester Kerr, sagði frá fund i landabréfsins fræga í Norsku Vísindaakademíunni í Osló.
Margir munu kenna vangasvip inn á manninum til hægri, því þ ar er kominn Helge Ingstad, sem
manna mest hefur unnið að r annsóknum á byggð norrænna manna á austurströnd Ameriku
á víkingaöld.
Lykillinn að gátunni um
kortið fannst af tilviljun
Rakinn ferill þessa sögulega korts
H É R á eftir er úrdráttur úr frásögn Olivers Jensens,
ritstj. „American Heritage“, sem birt er í blaði hans í
tilefni af því, að nú liggja fyrir niðurstöður rannsókna á
hinu merka Yale-korti. Skýrir hann þar frá því, hvernig
saman voru raktar slóðir kortsins og skýringarhandrits
þess.
HER fer á eftir sagan af því
hvernig saman komu hand-
ritahlutar þeir er saman áttu,
eins og hana sagði Oliver Jen-
sen, ritstjóri „American Heri-
tage“ í blaði sínu:
í októbermánuði árið 1957
kom að máli við tvo fræði-
menn er störfuðu við bóka-
safn Yale-háskóla, fornbóka-
sali einn þar úr grenndinni,
Laurence Whitten áð nafni,
og hafði meðferðis handrit,
sem honum hafði áskotnast í
Bvrópu. Þótti fræðimönnun-
um tveim, Alexander C. Viet-
or og Thómas E. Marston,
sem töluverður fengur myndi
vera að hándriti þessu. Það
hafði að geyma afrit af áður
óþekktri frásögn um Mon-
góla, er fært hafði í letur
munkur einn, bróðir de
Bridia. Hét frásögnin „The
Tartar Relation" og virtist
vera frá um það bil miðri
fimmtándu öld.
En það sem jók hálfu meir
við gildi hándritsins var það,
að því fylgdi samanbrotið
landabréf, 28x40 cm. að stærð,
teiknáð með brúnu bleki á
bókfell og hvorttveggja bund-
ið inn saman. Kortið og frá-
sögnin er fyrr greinir. Miklu
mest var þó um það vert, að
á korti þessu mátti sjá ótrú-
lega nákvæma teikningu af
Grænlandi, og — mönnum til
mikillar furðu — aðra, nokk-
uð torkennilega af Vínlandi,
„því er fundu þeir Bjarni og
Leifur“.
Ekki hafði áður komið í leit
irnar kort, gert fyrir daga
Kólumbusar, er sýndi og sann
aði landafundi norrænna
manna svo að ekki varð í
efa dregið, og væri svo sem
sýndist um kort þetta, að þar
væri komið fyrsta landabréf-
ið sem Ameríka sæist á, þó svo
áðeins væri um að ræða hluta
hennar og teikningin væri ó-
fullkomin — sætti það mikl-
um tíðindum.
Einn stór ljóður var þó hér
á — sem sé sá, að landabréfið
virtist engan veginn eiga við
handrit það sem bundi'ð var
inn með því. Bandið var til-
tölulega nýtt göt þau á kort-
inu, sem rekja mátti til bóka-
orma stóðust ekki á við svip-
uð ummerki á frásögninni af
Mongólum.
En svo var það, sjö mánúð-
um síðar og fyrit hreinustu
tilviljun, er Dr. Marston var
að taka upp bókapakka frá
London sjaldgæfar bækur,
sem hann hafði pantað frá
bóksölu einni austanhafs, að
hann rakst á annað handrit
ekki sfður forvitnilegt. Það
var eitt tveggja, sem pantað
hafði verið og var brot úr
miðaldasögu, sem kallaðist
„Speculum Historale", skráð
á þrettándu öld, af Vincent
nokkrum frá Beauvais.
Dr. Marston bað Mr. Whitt-
en, fornbóksalann sem fyrr
sag'ði frá, að skoða handritin.
„Það kvöld“ sagði Dr. Mar-
ston, „kóm ég ekki heim fyrr
en að áliðnu kvöld'i, klukkan
eitfchvað gengin í ellefu. Ég
var varla kominn inn úr dyr-
unum þegar síminn hringdi.
Það var þá Mr. Whitten og
var í miklum hugaræsingi.
Handrit Vincents de Bauvais,
sagði hann, var lykillinn a'ð
gátunni um landabréfið og
Taratara-handritið. Rithönd-
in var sú sama, vatnsmerkin
á pappírnum sömuleiðis og
ferill bókaormanna sem fyrr
sagði sýndi allt saman, að
kortið hafði verið fremst í
bandinu og Mongólasagan aft-
ast, en „Speculum Historiale"
staðið þar á milli.
Þegar hér var komið sögu,
fóru þeir Whitten og fræði-
mennirnir tveir að renna grun
í, hversu siórmerkur þessi
handritafundur þeirra var.
En þeir fóru ekki með mál-
ið í blöðin, heldur höfðu á
fræðimannlegri háttu og hófu
langa og ýtarlega rannsókn á
því.
Leitað var til sérfræðinga í
ýmsum greinum og fengið álit
þeirra á öllu er máli skipti.
Kom þá m.a. í ljós, að papp-
ír sá, sem skráð var á bæði
frásögnin af Mongólum og
eins brotið úr Speculum, varð
rakin til einnar og sömu papp-
írsgerðarinnar í Rínardaln-
um miðjum og talin vera frá
því um miðbik fimmtándu
aldar. Skriftin reyndist einnig
vera eftir einn og sama mann
inn, bœ'ði það sem á landa-
bréifið var ritað og eins bæði
handritin.
Allar getur er því að leiða,
að uppruna handrits þessa sé
að leita til svissneska bæjar-
ins Basel, þar sem hal-diö var
kirkjuþing eitt langt o.g mik-
ið einmitt um þetta leyti og
stóð frá 1431 til 1449. Þing
þetta sóttu kirkjunnar menn
hvaðanæva að úr heiminum
og þá einnig frá Norðurlönd-
um, ræddu hagi sína og sinna
kirkna og skiptust á upplýs-
ingum. Fræðirrjenn þeir er
fengizt hafa við rannsóknirn-
ar eru allir á eitt sáttir um
a'ð lóta muni nærri að dag-
setja megi handritið „um
1449“.
— Yale-kortið
Framhald af bls. 1.
Herjólfsson hafi kannað af
hafi 986 og Leifur lent á nær
tveimur áratugum síðar, sú
hin sama og Þorfinnur Karls-
efni hafi síðan sótt heim og
viljað stofna á nýlendu sína,
sé Vínland það sem á kortinu
sjáist.
Þá þykir og fullsannað, sam
. kvæmt því er í textanum
greinir, að Eiríkur Gnúpsson,
biskup yfir Grænlandi, hafi
farið til Vínlands árið 1121, að
boði páfans í Róm, Pascuals
II., og hafi þá verið á Vín-
landi nýlenda norrænna
manna og Eiríkur biskup haft
þar vetursetu, a.m.k. einn
vetur.
Ekki hefur áður fundizt
neitt kort, er renndi stoðum
undir frásagnirnar af Vín-
landsfundi norrænna manna
©g gert hafi verið fyrir daga
Kólumbusar. Ekki hefur held
ur fundizt annað kort eldra
þessu af nokkrum hluta
^Ameríku. Er það því mál
manna, að þetta sé „merkasti
kortafundur aldarinnar.“
Átta ára rannsóknir liggja að
baki „ The Vinland Map and
the Tartar Relation“ ritverks
þéss, er út kom í morgun,
mánudag hjá Yale Univer-
sity Press samtímis í Bret-
landi og í Bandaríkjunum, og
norskum vísindamönnum var frá
skýrt á fundi í norsku Vísinda-
akademíunni í Oslo síðdegis á
föstudag. Forstöðumaður útgáfu-
fyrirtækisins í London, Chester
Kerr, fór sjálfur austur til Osló
þessara erinda og sagði hann
m. a., að mikinn nýjan fróðleik
væri að finna í verkinu, sem
hefði að geyma niðurstöður rann
sóknanna er fram hefðu farið í
kyrrþei undanfarin átta ár og að-
eins verið í vitorði fárra manna.
George D. Painter, annar
tveggja starfsmanna British Muse
um sem við rannsóknirnar feng-
ust, telur kortið vera afrit af
öðru korti, nokkrum áratugum
eldra, er týnzt hafi, en norðvest-
urhlutann — þar sem sjást ís-
land, Grænland og Vínland, telur
Painter hafa verið upphaflega
teiknaðan á íslandi á fyrra helm
ingi 14. aldar. Bendir Painter á,
að dr. Helge Ingstad, norski forn
leifafræðingurinn, hafi síðan
1960 unnið að uppgreftri húsa-
tótta á Nýfundnalandi, sem allar
líkur virðist benda til að séu
gerðar af norrænum mönnum.
Segir Painter, að það gæti ver-
ið freistandi að nota kortið sem
sönnunargagn í aldagamalli
deilunni um það, hvar könnuð-
irnir norrænu hafi komið að
landi. Painter og samstarfsmað-
ur hans, R. A. Skelton, eru þó
báðir þeirrar skoðunar, að það
myndi vera ósanngjarnt. „Við
teljum, því miður“, segir Painter,
- „að teiknirigin af Ameríku sé —
öfugt við teikninguna af Græn-
landi (sem er hin nákvæmasta)
— aðeins riss eitt og byggð á
sögusögnum og munnmælum, en
styðjist ekki við beinar könnun-
arferðir".
— ★ —
1 Dr. Helge Ingstad, sem var
einn vísindamannanna, er boðið
var til fundarins í norsku Vís-
indaakademíunni á föstudaginn,
sagði í sjónvarpsviðtali í Osló á
sunnudagskvöld, að Vínland
væri staðsett þar á kortinu, sem
svaraði til breiddargráðu staðar
" þess er hann hefði gert á sína
fornmenjafundi. „Þó svo kortið
sé á munnmælum byggt“, sagði
Ingstad, ,er það næsta athyglis-
vert, að það skuli staðsett*svo
langt í norður“.
' Annars sagðist Ingstad telja að
sögulegar heimildir og forn-
menjafundir sjálfs hans í fimm
Vínlandsferðum tækju af allan
efa um að byggð hafi verið á
þessum slóðum um árið 1000.
„Kortafundurinn og kynning
hans nú munu styðja mjög hug-
myndina um að það hafi verið
landfræðingur sænskur, sem
Leifur heppni sem fann Ameríku
fyrstur rnanna", sagði Ingstad.
Bók Ingstads sjálfs um rann-
sóknir hans og uppgröft á Ný-
fundnalandi kemur út í næsta
mánuði og á það minnti prófessor
Hans W:son Ahlman, kunnur
forðum var sendiherra lands síns
í Osló, er fréttastofnanir í Stokk-
hólmi leituðu álits hans á upp-
ljóstran tíðindanna. Sagði Ahl-
man fréttina hafa komið mjög
flatt upp á sig, „en maður verður
að taka þetta trúanlegt, þegar
það kemur frá fræðimönnum
Yale-háskóla“ sagði prófessorinn,
sem fengizt hef ur mikið við
rannsóknir á landafræði heim-
skautslandanna. Minnti Ahlman
á, að í næsta mánuði kæmi út
bók Ingstads um rannsóknir
hans og uppgröft á Nýfundna-
landi, en sú bók væri enn eitt
sönnunargagnið fyrir því sem
verið hefði vitað mál um aldir,
að norrænir menn hefðu fundið
Ameríku löngu. fyrir daga Kól-
umbusar.
— ★ —
f frétt sem birtist í danska
stórblaðinu Berlingske Tidende
Á föstudag, undir fyrirsögninni
„Ný sönnun þess að víkingarnir
voru á -undan Kólumbusi", segir
frá því, að norska Vísindaaka-
demían muni halda hátíðlegan
dag Leifs heppna með því að
birta opinberlega nýtt sönnunar-
gagn fyrir því að norrænir vík-
ingar hafi fundið Norður-Ame-
ríku löngu fyrir daga Kólumbus-
ar. Hefur blaðið það eftir norsk-
um fræðimönnum, að sönnunar-
gagnið, sem fram muni leggja
Ch. Kerr frá Yale-háskóla, hafi
að geyma „stórkostleg tíðindi
varðandi Vínland“.
Berl. Tidende getur enn-
fremur í frétt sinni J. Kr.
Tornöe, norsks sérfræðings í
frumsögu Ameríku, sem boðið
hafi verið til fundarins í Vísinda-
akademíunni í Osló og segir, að
hann hafi nýverið sent frá sér
tvær bækur um Vínlandsmálið
og hafi það vakið almenna at-
hygli, að í annarri þeirra stað-
hæfi hann, að Kólumbus hafi
komið til heimskautseyjarinnar
North Devon, sem sé vestan við
Thule, fimmtán árum áður en
hann er sagður hafa fundið
Ameríku.
Þá segir Politiken í Kaup-
mannahöfn frá þessu á sunnudag
sl. og hefur að fyrirsögn „Vin-
land pá verdenskort længe för
Columbus tid“ (Vínland á al-
heimskorti löngu fyrir daga
Kólumbusar). Sú frétt er þó um
sumt röng, því þar segir m. a.
„í verkinu er því haldið fram,
að Mongólar hafi siglt yfir At-
lantshaf, þegar þeir höfðu lagt
undir sig mikinn hluta Evrópu,
og að þeir hafi ásamt víkingun-
um fundið meginland Ameríku,
löngu áður en Kólumbus komst
þangað". Ýmislegt fleira er rang
hermt í fréttinni, s. s. að ritverk-
ið, sem heiti ,The Vinland Map
and the Tartar Relation" sé verk
þriggja vísindamanna, eins
bandarísks og tveggja brezkra.
Nöfn þeirra hefur þó blaðið rétt,
en getur ekki hins fjórða þeirra,
Vietors, samstarfsmanna Mars-
tons við Yale-háskólabókasafnið.
— ★ —
Frá fréttaritara sínum í
K.höfn fékk Mbl. í dag þær fregn
ir, að danskir vísindamenn
tækju tíðindunum um Yale-
kortið af áhuga, en sumir þeirra
væru þó í nokkrum vafa um,
hversu mætti túlka kortið og upp
lýsingar þær sem því fylgdu.
Dr. Aksel E. Christensen, próf-
essor í sögu við Kaupmanna-
hafnarháskóla, sagði í viðtali við
Berl. Tid. í dag, að ekki verði
í efa dregin staðhæfing Yale- há-
skóla um að kortið sé ófalsað, en
hitt sé aftur á móti meira vafa-
mál, hvort það megi túlka sem
sönnun þess að víkingarnir hafi
fundið Vínland. „Það er vitað
mál“, segir próf. Christensen,
„að sænskur klerkur sat kirkju-
þingið í Basel árið 1440, ár það
sem talið er að kortið hafi verið
gert og sömuleiðis er það vitað,
að klerkur þessi var fróður vel
um Gota og þeirra háttu og kunni
góð skil á sögu Norðurlanda fyrr
á öldum. Frásagnir hans af glæsi-
legri fortíð Svíaríkis eru þó vafa-
söm blanda af rómantík og raun-
sæi, og hann verður ekki talinn
með áreiðanlegustu heimildum.
Klerkur þessi mun hafa þekkt
nokkuð til íslenzkra málefna og
ekki er ósennilegt, að hann hafi
látið ljós sitt skína á kirkjuþing-
inu í Basel og að kortið sé byggt
að einhverju leyti á upplýsingum
frá honum,“ segir próf. Christen-
sen. „Á fimmtándu öld var það
þegar á margra færi að draga
upp dágóð kort, en um flest
þeirra er það að segja, að fjar-
lægari lönd eru þar teiknuð eftir
aðfengnum upplýsingum en ekki
eftir beinni frásögn landkönn-
uða. Prófessorinn lýkur máli sínu
með því að segja, að hann hafi
ekki sjálfur séð kortið ennþá en
hann dragi mjög í efa, að það
megi nota til sönnunar því að
norrænir menn hafi fundið Vin-
land.