Morgunblaðið - 01.03.1967, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 1. MARZ 1967.
Jarðeignasjóðurinn
Eftir Árna G. Eylands
EITT af stærstu nýmælum í
búnaðarmálum sem nú eru á
döfinni er frumvarpið um Jarð-
eignasjóð ríkisins.
Tilgangur minn með grein
þessari er ekki að ræða það
mikla mál né frumvarpið al-
mennt, vil aðeins drepa á þrjú
atriði sem ég tel að þurfi frek-
ari athugunnar við, er leiða megi
til nokkurra breytinga á frum-
varpinu, áður en það verður að
lögum.
Sýslurnar sem aðilar.
Nú stendur yfir athugun á
skipulagi sveitanna, með það fyr
ir augum meðal annars að leysa
vandamál fámennishreppanna
getulausu og dauðvona. Hlýtur
sú athugun að leiða til fækkun-
ar og stækkunar hreppa, á ein-
hvern hátt. Hér hljóta að verða
teknir upp nýir siðir í þeim
málum, að stjórnarfarslegt skipu
lag í sveitum landsins verði fært
nokkuð í annað horf heldur en
nú er. Hætt verði að kljúfa
hreppa eins og nú er leyft með
lögum og jafnvel stutt að, en í
þess stað verði farið að sam-
eina hreppana í stærri og líf-
vænlegri heildir.
Það mun nokkuð kunnugt að
ég hefi stungið upp á þeirri
breytingu þjóðfélagslega og
stjórnarfarslega, að hreppaskip-
un sú sem nú er verði lögð nið-
ur, en að í stað þess verði sýsl-
urnar efldar sem skipulags og
stjórnarfarslegar heildir. Þær
taki við þeim verkefnum hrepp-
anna sem nú eru, en sem kunn-
ugt er hafa verkefni hreppanna
farið minkandi og sum þau verk
efni sem áður voru aðalmál
hreppanna hafa færzt yfir á
sýslurnar og jafnvel þjóðfélags-
heildina.
Auðvitað geri ég mér engar
gyllivonir um, að svo vel ráðist
að horfið verði að nýskipan sam-
kvæmt tillögum mínum. Mörg
ljón eru þar í vegi, og það eitt
sennilega nægilegt til þess, að
þær verði dæmdar úr leik við
athugun vandamálsins, að þær
koma frá mér sem einstaklingi.
Málið hefði vafalaust horft tals-
vert öðru vísi við, ef slíkar til-
lögur hefðu komið frá ráða-
mönnum í landinu einum eða
fleirum.
Eigi að síður geri ég mér
nokkrar vonir um, að á næst-
unni muni hér og var vakna á-
hugi mætra manna að athúga þá
leið í skipulagi sveitanna að gera
hlut sýslanna meiri en nú er.
í 6. grein frumvarpsins er gert
ráð fyrir að jarðir sem ríkið eign
ast samkvæmt 1. grein frum-
varpsins, megi „selja sveitarfé-
lögum, eða upprekstrarfélögum,
sem jörðin heyrir til“. Hér tel
ég að bæta eigi við að einnig
megi selja hlutaðeigandi sýslu-
félagi jarðir þær sem hér um
ræðir. Slíkt tel ég alveg sjálf-
sagt og æskilegt. Að ganga fram
hjá sýslunum á þessu sviði kem-
ur ekki til mála.
Ég hefi áður — í Morgunblað-
inu — sett fram þá skoðun, að
bezt færi á því að sýslurnar eign
uðust allar jarðir sem fara í
eyði, hver sýsla innan síns um-
dæmis. Öll rök hníga að því. For-
kaupsréttur hreppanna að jörð-
um sem seldar eru, er yfirleitt
dauðir bókstafir. Meiri hluti
allra hreppa í landinu hafa enga
fjárhagsgetu né aðstöðu til að
nota sér þá heimild. Og að mínu
áliti eru eyðijarðir, og jafnvel
aðrar jarðir, sem byggðar eru,
langtum betur komnar í eigu og
forsjá sýslanna en ríkisins. Hér
er eigi tóm til að ræða það mikla
mál frekar.
Fleira að gera en að
leggja í eyði.
í 6. grein frumvarpsins segir
svo, um jarðir sem Jarðeigna-
sjóður selur sveitarfélögum eða
upprekstrarfélögúm:
„f sölusamningum skal það til-
skilið að jarðirnar megi ekki
byggja til búrekstrar". (Undir-
strikað af mér, Á. G. E.). Þetta
þykir mér undarlegt ákvæði og
óeðlilegt, og það stangast jafn-
vel við eðlilega framkvæmd
fyrstu greinar. Hið fyrsta í þeirri
grein tekur til jarða, þar sem
svo er ástatt, að mrðin selst ekki
„með eðlilegum hætti, en eig-
andi hennar verður að hætta bú-
skap vegna aldurs eða ván-
heilsu".
Nú má Ijóst vera, að slík jörð,
sem þannig er ástatt um, getur
mætavel verið allgóð jörð og
sæmilega vel í sveit sett. Þess
eru næg dæmi, að aldrað fólk
verður að hverfa frá slíkum jörð
um, án þess að geta selt nýtilegu
verði. Jarðeignasjóður kaupir
jörðina og leysir þannig vanda
hins aldraða bónda. En hvaða
vit er í því að setja það skil-
yrði, ef hreppurinn (eða sýslan)
vill kaupa jörðina úr hendi Jarð-
eignasjóðs, að á henni megi ekki
stunda búskap — ekki byggja
hana til búreksturs? Slíkt nær
ekki nokkurri átt.
Þegar Jarðeignasjóður kaupir
jarðir samkvæmt 1. tölulið 1.
greinar frumvarpsins, þarf það
ekki að vera og má ekki vera
einhliða sjónarmið að leggja ali-
ar slíkar jarðir í eyði. Jörð get-
ur verið þannig í sveit sett, að
það sé sveitarfaginu skaði, að
jörðin leggist í eyði, jafnvel svo
að eðlilegt sé að hreppurinn
kaupi hana siðar af Jarðeigna-
sjóði, beinlínis með það fyrir
augum að jörðin komist aftur í
byggð, þótt hreppurinn væri
þess ekki umkominn að leysa
vandræði bóndans, er hann gafst
upp við búskapinn, með því að
Hugsið vel um
fætur barnanna!
öko
Foreldrar og aðstandendur barna, dragið ekki að fá rétta skó á
barnið. Látið okkur mæla lengd og breidd fótarins með fótmælitæki
„AKA 64“, sem leyfir fjölbreytilegt útlit á skónum, en þeir eru þó
algjörlega háðir því máli er „AKA 64“ segir til um.
Við seljum „AKA 64“ skó og afgreiðslufólk okkar hefir fengið sér-
staka þjálfun í meðferð mælitækj anna, sem notuð eru við fótmál-
töku viðskiptavinanna.
AÐEINS „AKA“ SKÓR
FYLGJA „AKA“ MÁLI!
iuál tekið at fæli í skóbúð.
SKÓHUSIÐ
neyta forkaupsréttar að jörðinni,
og gera hlut hans góðan.
Hér þarf að liðka betur til
heldur en gert er í 6. grein frum
varpsins, eins og hún nú er orð-
uð. Hugsun greinarinnar, að
hindra með öllu, að jarðir sem
sjóðurinn kaupir samkvæmt 1.
tölulið I. gremar byf'gist aftur,
fær ekki staðizt. Það er ekki
hæat að viðurkenna slíkt sem
heilbrigt sjónarmið.
Br*>ekia er evki stöðvað.
Það er öllum kunnugt hvert
afhroð sveitirnar hafa beðið á
undanförnum velgengisárum
gróðamanna í Reykjavík og víð-
ar. Peningamenn utan sveitar
hafa keypt jarðir, bæði byggðar
og óbyggðar, sérstaklega þar
sem einhver veiðivon er, og
hinar byggðu jarðir hafa þeir
mjög oft keypt beinlínis með
það fyrir augum að leggja jarð-
' irnar í eyði. Þeir sem öruggir
| eru í andanum að stefna að því
með lögum að leggja jarðir í
eyði munu telja þetta vel far-
ið. En ég get ekki fallist á að
svo sé, tel það blátt áfram hörm-
ung og vandræði hve víða og
oft eignarumráð veiðijarða og
annarra hlunnindajarða færast
til Reykjavíkur og annara kaup
staða utan sýslufélagsins sem
hlutaðeigandi jörð heyrir undir.
Fyrir þetta hefði þurft að byggja
með löggjöf. Slík löggjöf hefði
helzt þurft að vera svo víðtæk,
að sýslurnar hefðu forkaupsrétt
að öllum jörðum sem fara í eyði
innan sýslu, og á fasteignamats-
verði. Það myndi girða fyrir að
gróðamenn gætu lagt hlunninda
jarðir í eyði. Og sem fyrr sagt
tel ég allar eyðijarðir, og þá
ekki hvað sízt hlunnindajarðir,
sem fara í eyði, séu langbezt
komnar í eigu hlutaðeigandi
sýslufélaga. Það sé hollast fyrir
landbyggðina og þá sem hana
byggja, og einnig fyrir þjóðfé-
lagsheildina.
Til þess að svo mætti verða
þarf ríkisvaldið auðvitað að
efla sýslurnar til slíkra jarða-
kaupa. Þar gæti jarðeignasjóð-
ur ríkisins verið hinn virki milli-
liður og aðstoðaraðili.
Með frumvarpinu um J arð-
eignasjóð ríkisins er bersýnilega
ekkert til þess hugsað að stöðva
braskið með hlunnindajarðirnar.
í 2. grein frumvarpsins er raun-
ar gert ráð fyrir að sjóðurinn
hafi heimild til „kaupa jarðir,
sem hlunnindi fylgja og líkur
eru til að verði ekki nýttar til
búreksturs, en háfa sérstakt nota
gildi fyrir sveitarfélag eða riki.“
(Hér gleymast sýslurnar sem
endranær í frumvarpinu). Að
þeir sem samið hafa frumvamið
líta ekki á þetta sem mikils-
vert atriði kemur berlega fram
í athugasemdum við frumvarp-
ið. í athugasemd við aðra grein
segir berum orðum, að ekki sé
„líklegt að heimild þessi verði
mikið notuð." Með öðrum orð-
um, að braskið með hlunninda-
jarðirnar muni fá og eigi að fá
að þrífast.
Annars virðist nokkuð óljóst
hvað ætlazt er fyrir með ákvæð-
um annarrar greinar frumvarps-
ins. Hún fjallar sem sagt um
kaup á hlunnindajörðum „sem
líkur eru til að verði nýttar til
búreksturs," en I athugasemd-
um segir „að sjóðuriinn geti
undir vissum kringumstæðum
keypt hlunnindajarðir í þvi
augnamiði, að þar verði stundað-
ur búskapur áfram.“ Þetta virð-
ist stangast hvað við annað, eða
vera úr hófi óljóst, enda þvl
soáð í athugasemdunum að heim
ild þessi verði lítt notuð, svo
sem fyrr var sagt. önnur grein
frumvarosins þarf að breytast
svo, að ljóst sé hvort Jarðeigna-
sjóði er ætlað að kaupa hlunn-
indajarðir til að forða því, að
þær fari í eyði, eða til þess að
leggja þær í eyði. Um hvort
tveggja getur auðvitað verið að
ræða, lagagreinin virðist gera
ráð fyrir því síðarnefnda, en í
athugasemdum við frumvarnið
er gert ráð fyrir því fyrrnefnda.
Sem heild munnu lög um
Jarðeignasjóð ríkisins verða út-
rétt hönd til hjálpar bændum
sem vilja hætta búskap af eðli-
legum og knýjandi ástæðum, og
um leið er stefnt að því sem æski
legu að leggja jarðir í eyði. Vel
má það standast ef hóflega er að
unnið.
í frumvarpinu hefir eðlilegur
og æskilegur hlutur sýslanna
„gleymzt" og verið fyrir borð
borinn. Því þarf að breyta.
í frumvarpinu er ekki gerð
nein tilraun til þess að reisa
rönd við hinu illa og óheppilega
braski með hlunnindajarðir og
aðrar, sem svo mjög gerir vart
við sig bændastéttinni og sveit-
unum til skaða og skammar. Hér
vantar röggsamleg lagaákvæði
og aðgerðir til úrbóta.
Reykjavík, 19. febrúar 1967
Árni G. Eylands.
Til sölu
4ra herb. íbúð í sambýlishúsi við Hraun-
bæ, sem næst frágengin.
Húsa og Ibúðasalan
Sími 18429.
ERNEST HAMILTON C>
(London) á Limited
1 Anderson St. " London S. W. 3.
England.
BLAKKIR FYRIR SKIP
Afsláftur af
húsgögnum
Vegna flutnings seljum við næstu daga,
bólstruð húsgögn með miklum afslætti,
sófasett, svefnsófa, svefnbekki, svefn-
stóla, staka stóla.
Góðir greiðsluskilmálar.
Valhúsgögn
Skólavörðustíg 23 — Sími 23375.