Morgunblaðið - 01.03.1967, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 1. MARZ 1967.
17
AfvopnunarraHstefnan í Cenf:
Meira tillit veröi tekiö til
kjarnorkuvopnalausra ríkja
Ýmsar hindranir í vegi fyrir samningi um bann
við útbreiðslu kjanorkuvopna
Á ÞRIÐJUDAG í fyrri viku
komu að liðnu sex mánaða
Ihléi saman að nýju fulltrú-
ar hinna 17 ríkja afvopnun
arráðstefnunnar í Genf. —
Meginverkefni ráðstefnunn-
ar er að þessu sinni að ræða
nm hugsanlegan samning
um bann við dreifingu
kjarnorkuvopna. SMkur
aamningur hefur verið lengi
í deiglunni, en hefur til
þessa strandað á ólíkum
sjónarmiðum stærstu kjarn
orkuveldanna, Bandarí'kj-
anna og Sovétríkjanna. Að
undanförnu virðist þó hafa
miðað stöðugt meir í sam-
komulagsátt þeirra í milli
um sMkan samning. AlHir
gera sér grein fyrir hinni of
boðslegu hættu, sem í því
myndi felast, að mörg níki
fengju yfirráð yfir kjarn-
orkuvopnum. Staðbundnar
kjarnorkustyrjaldir gætu þá
orðið að veruleika með hin-
um hroðalegustu afleiðing-
um, auk þess sem hættan
á alheimsbáli myndi vaxa
stórlega og þykir víst flest-
um hún hafa verið nógu
mi'kil síðustu áratugi.
Nú, þegar tvö öflugustu
kjarnorkuveldin virðast æ
fúsari til samkomulags um
slíkan samning, hafa hins
vegar komið fram aðrar
hindranir, sem miklu minna
bar á áður og eftir er að sjá
fyrir um hvernig tekst að
ryðja úr vegi.
Hversu alvarlegar og
hvers eðlis þessar hindran-
ir eru, má gera grein fyrir
af ummælum brezka full-
trúans á ráðstefnunni, Chal
fonts lávarðar, við komu
hans til Genf, en þar sagði
hann, að það yrði eitt helzta
verkefni ráðstefnunnar að
eyða efasemdum þeirra
ríkja, sem ekki ráða yfir
kjarnorkuvopnum, gagn-
vart samningnum, eftir að
kjarnorkuveldin, Bandarík-
in, Bretland og Sovétríkin
hefðu komið sér saman um
mikilvægustu atriði hins
fyrirhugaða samnings, en
uppkastið að samningnum,
að svo mi'klu leyti sem um
það er enn vitað, hefur sætt
mikilli gagnrýni, fyrst og
fremst af hálfu þeirra iðnað
arríkja, sem ekki ráða yfir
kjarnorkuvopnum.
Hér verður greint frá við
horfum nokkurra ríkja, þar
sem efasemda eða sérstöðu
gætir gagnvart hinum fyrir
hugaða samningi. í hópi
þeirra eru einnig ríki, sem
ekki eiga aðild að afvopn-
unarráðstefnunni, en hjá
sumum þeirra eins og Vest-
urþýzka sambandslýðveld-
inu gætir hvað mestrar gagn
rýni á samningnum.
Ótti við Kínverja.
Indland er aðeins fylgjandi
samningnum með ýmsum skil-
yrðum, og skipta öryggismál
þar mestu máli. Indverjar
telja sig, ef auknum trygging-
arskilmálum um öryggi verð-
ur ekki bætt við samninginn,
verða í stöðugri hættu vegna
vaxandi kjarnorkumáttar Kín
verja. Mönnum er í fersku
minni, hver áhrif fyrsta kjarn-
orkusprenging Kínverja í okt.
1964 hafði manna á meðal. Ýms
ir hafa talið, að hún hafi haft
svipuð áhrif og sigur Japans
yfir Rússlandi 1905. Engar lík-
ur eru á, að Kína muni gerast
aðili að samningnum og muni
því hafa óbundnar hendur varð
Umdeildasta greinin í hin-
um fyrirhugaða samningi
um bann við dreifingu kjarn
orkuvopna er svohljóðandi
samkvæmt hinu bandariska
uppkasti:
Grein 3. Sérhvert kjarn-
orkulaust ríki, sem gerist að
ili að þessum samningi,
skuldbindur sig til þess að
gangast undir öryggisreglur
Alþjóðakjarnorkustofnunar
innar varðandi alla kjarn-
orkustarfsemi sína í friðsam
legum tilgangi, undir eins og
slíkt er framkvæmanlegt.
Sérhvert ríki, sem undirrit-
ar samninginn, skuldbindur
sig til þess að láta. því að-
eins af hendi við kjarnorku
vopnalaus ríki efni, sem
myndaat hefur við kjarn-
orkusprengingu, einkum
kljúfanlegt efni, sérstök
tæki eða annað efni til þess
að vinna úr eða til notkun-
ar á efni, sem myndazt hef-
ur við kjarnorkusprengingu
eða til þess að búa til kljúf-
anleg efni, að efnið eða tæk
in séu í samræmi við fram-
angreindar öryggisreglur.
Alexej Roschtschin, fulltrúi
Sovétríkjanna.
andi framleiðslu kjarnorku-
vopna, því að Kínverjar eru
ekki heldur aðilar að Moskvu
samningnum frá 1963 um bann
við kjarnorkusprengjutilraun-
um í andrúmsloftinu. Geta þeir
því óhikað haldið áfram að
endurbæta og auka á þau kjarn
orkuvopn, sem þeir ráða þegar
yfir og hafa enga dul á að það
dregið, að slíkt sé fullkominn
ásetningur þeirra. Hin ótrygga
staða Indlands liggur því í aug
um uppi.
Til viðbótar þessu kemur, að
f Indlandi eiga sér stað mikil-
vægar kjarnorkuvísindatilraun
ir í tæknilegu- og efnahags-
legu tilliti og eru því Indverj-
ar mjög á verði gagnvart því,
að ekki verði sett ákvæði í
samninginn sem kunni að
hindra friðsamlega hagnýtingu
kj arnorkunnar.
Japan er fylgjandi samningn
um en aðeins með ákveðnum
skilyrðum, sem eru mjög svip
uð hinum indversku. Ríkis-
stjórn Satos sætti strax dul-
búnum hótunum Kínverja, er
hinir síðarnefndu höfðu sprengt
fyrstu kjarnorkusprengju sína.
Japanir eru eina þjóðin, sem
brðið hafa fyrir skelfingum
•kjarnorkustyrjaldar, er borg-
'irnar Hiroshima og Nagasaki
voru lagðar í eyði í lok siðustu
heimsstyrjaldar. I>ar ríkir því
almennur stuðningur við allar
aðgerðir, sem miða að því að
hefta dreifingu kjarnorku-
vopna, en af sömu ástæðum
ríkir þar mjög mikil tortryggni
og ótti við kjarnorkuvopnatil-
raunir Kínverja, nágranna
William C. Foster, fulltrúi
Bandarikjanna á afvopnunar-
ráðstefnunni.
verði kjarnorkuvopnalaust
svæði. En andstætt því, sem
hinn fyrirhugaði samningur
um bann við útbreiðslu vopna
felur í sér, álíta þessi ríki, að
í samningnum eigi að vera tek
ið fram skýrt og skorinort, að
notkun kjarnorkusprengiefna í
friðsamlegum tilgangi eigi að
vera heimil. Ljóst er, að slíkt
ákvæði felur í sér vissar hætt-
ur, því að erfitt kann að verða
að skera úr um það hverju
sinni, hvort slíkar tilraunir séu
ekki framkvæmdar í hernað-
arlegum tilgangi.
Ítalía hefur þegar bent í At-
lantshafsráðinu á vandamál,
sem samningurinn kann að
hafa í för með sér varðandi
tæknilega og efnahagslega
framþróun landsins og krafizt
þess þar að auki, að öll ríki,
sem liggja að Miðjarðarbafi,
Kjarnorkuofn í smíðum. Greinilegt er, að mörg ríki, sem að
meginreglu eru því fylgjandi, að samningur um bann við dreif-
ingu kjarnorkuvopna verði gerður, óttast að dragast aftur úr
kjarnorkuveldunum svonefndu varðandi friðsamlega hagnýt-
ingu kjarnorkunnar. Einnig ríkir mikil tortryggni gagnvart
því, að eftirlit það, sem samningurinn gerir ráð fyrir, bj"ði
heim njósnum um leynctarmál á sviði iðnaðar, þar sem kjarn-
orka verður hagnýtt.
undirriti samninginn samtím-
is.
Vestur-Þýzkaland hefur látið
I ljós miklar efasemdir gagn-
vart samningnum. Margir
helztu stjórnmálamenn lands-
ins halda því fram, að samn-
ingurinn mismuni þeim ríkj-
um, sem ekki ráða yfir kjarn-
orkuvopnum, tæknilega og efna
hagslega og verði því að bæta
ákvæðum í samninginn til þess
að draga úr þessu. >á halda
þessir menn því einnig fram,
ram- \
,r’ J
þeirra, og vilja Japanir, að svo
sé um hnútana búið, að þeim
verði veitt einhver trygging
gagnvart þessari hættu.
Ýmis sérviðhorf
Ríki rómönsku Ameríku hafa
fyrir skömmu gert með sér
samning, þar sem gert er ráð
fyrir því, að þessi hluti heims
Swidbert Schnippenkötter
sendiherra, áheyrnarfulltrúi
V-Þýzkalands.
að friðsamleg hagnýting kjarn
orkunnar í efnahagslífinu
muni sæta njósnum annarra
iðnaðarríkja undir yfirskini
kjamorkueftirlits og verði að
koma í veg fyrir það.
Frakkland fyrir utan
Frakkland mun ekki hafa
í hyggju að undirrita hinn fyr-
irhugaða samning fremur en
Moskvusamninginn frá 1963
um bann við kjarnorkuvopna-
tilraunum i andrúmsloftinu.
Franska stjórnin hefur senni-
lega engan áhuga á því, að fjöl
vopn fremur en Randaríkin og
Sovétríkin. Því fleiri, sem
kj arnorkuk j arnorku veldin
verða, þeim mun meiri hætta
er mannkyni búin. En franska
stjórnin telur það enn mikil-
vægar, að þau ríki, sem nú
eiga kjarnorkuvopn, eyðileggi
þau og hætti framleiðslu kjarn
orkuvopna. Þetta er sú skoð-
un, sem liggur til grundvallar
stefnu frönsku stjórnarinnar í
þessu viðkvæma máli, og þar
er einmitt lögð áherzla á og
gagnrýnt það atriði í samnings
uppkastinu, sem er afar mörg
um þymir í augum, sem sé að
samningurinn leggur engar
hindranir í veg þeirra ríkja,
sem framleitt geta nú þegar
kjarnorkuvopn, að halda áfram
framleiðslu þeirra og auka
þannig stöðugt á hernaðarlega
yfirburði sína gagnvart kjam
orkuvopnalausum ríkjum, sem
síðan verða enn varnarlausari
gagnvart þeim.
Hér verður engu spáð um
það, hvernig tekst að ráða fram
úr hinum margvíslegu vanda-
málum, sem hinum fyrirhug-
aða samningi um bann við
dreifingu kjarnorkuvopna eru
samfara. Ríki þau, sem greint
var frá hér að ofan, eru þó að
meginreglu til fylgjandi þessari
samningsgerð, að Frakklandi
undanskildu.
Þessi ríki eiga fulltrúa á af-
vopnunarráðstefnunni í Genf:
Brasilía, Búlgaría, Burma, Kan
ada, Abyssinía, Tékkóslóvakía,
Indland, ftalía, Mexicó, Niger-
ía, Pólland, Rúmenía, Svíþjóð,
Sovétríkin, Egyptaland, Bret-
land og Bandaríkin. Frakkland
er átjánda ríkið, sem aðild á að
afvopnunarráðstefnunni, en tek
ur ekki þátt í henni.
Bretar og Pólverjar
skiptast á ræðismönnum
London, 23. febr. NTB.
• Stjórnir Póllands og Bretlands
hafa gert mér sér samning um
að skiptast á ræðismönnum og
koma upp ræðismannaskrifstof-
um og er það fyrsti slikur samn-
ingur milli Pólverja og Vestur-
Evrópuríkis frá styrjaldarlok-
um. Samninginn undirrituðu þeir
þeir Adam Rapacki, utanríkis-
ráðherra Póllands og George
Brown, utanríkisráðherra Bret-
lands, sem undanfarna daga hafa
setið á rökstólum í London.
Að sögn utanríkisráðuneytis-
ins brezka, er tilgangur sam-
komulagsins að koma á föstu
sambandi milli landanna. Bretar
mega samkvæmt því koma upp
sendiráðsskrifstofum í Póllandi
og Pólverjar í Bretlandi, en þeir
hafa raunar þegar eina slíka skrif
stofu í Glasgow. Samskipti Breta
og Pólverja hafa aukizrt töluvert
að undanförnu, einkum á sviði
viðskipta og ferðamála. Biúizt er
við, að samkomulaginu verði
hrundið í framkvæmd á næstu
tólf mánuðum.
Einu kommúnistarikin, sem
Bretar hafa haft slíkt samband
við áður, eru Júgóslavía og Sovét
ríkin.
Þeir Rapacki og Brown hafa
komið víða við í viðræðum sín-
um að undanförnu, þeir ræða
meðal annars Vietnam, samskipti
ríkja í Austur- og Vestur-Evr-
ópu, öryggismál Evrópu og af-
vopnunarmál.