Morgunblaðið - 22.03.1967, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ. MIÐVIKUÐAGUR 22. MARZ 1967.
17
Friðrik Þórðarson.
ingar, auk fjölda nýrra íbúðar-
húsa einstaklmga og byggingar-
félaga, steinsteyptur stór hluti af
aðalgötum þorpsins, auk marg-
háttaðra framkvæmda til þrifn-
aðar og fegrunar.
Enda þótt Borgarnes sé ekki
nú sú samgöngumiðstöð, sem áð
ur var, en frá því hlutverki hef
ir það verði leyst með auknu
og batnandi vegakerfi, þá er það
enn allmikill ferðamannabær.
Þar er ágætt hótel, bifreiðaverk-
stæði, fallegar sölubúðir og hvar
vetna snyrtileg umgengni og
góð fyrirgreiðsla á öllu, er ferða
mönnum kemur vel á ferðum sín
um.
Segja má, að saga Borgarness
frá upphafi sé eins konar þver-
skurður athafnasögu þjóðarinn-
ar. Á fyrstu árum íslandsbyggð-
ar kemur það nokkuð við sögu.
Þar er meira að segja byggt ból,
Granastaðir, þar sem leysingi
Skallagríms, Grani, bjó. Síðan
hverfur það í gieymsku og upp
runalegt nafn þess týnist í
myrkri niðurlægingarára ís-
lenzku þjóðarinnar, en birtist aft
ur í ljósi sögunnar fyrir réttum
100 árum þegar rofa tekur fyr-
ir nýjum degi. Lengi þar á eftir
er framþróunin hæg, en þokar
Akra-Jón
fjölgaði íbúum hægt. Fiskveiðar
hafa aldrei verið stundaðar frá
Borgarnesi sem atvinnugrein. Þó
voru um nokkur ár fyrir og
framyfir síðari heimsstyrjöld,
gerð þaðan út skip til síldveiða
og fiskflutninga, en fiskur naum-
ast lagður á land þar svo teljandi
væri.
Á stríðsáruinum var Borgar-
nes mikill setuliðsbær og hefst
þá nýtt tímabil í sögu þessa litla
þorps. Atvinnutekjur manna
stóraukast og efnahagur almenn
ings batnar að sama skapi. Á
stríðsárunum var byggð vatns-
veita, sem setuliðið kostaði að
til. Byggt var myndarlegt skóla-
og íþróttahús, stofnaður iðn-
skóli, hafnarmannvirki aukin og
bætt, fengið rafmagn frá Anda-
kílsárvirkjun, gengið frá dreifi-
kerfi þess ásamt gatnalýsingu og
keypt margskonar á'höld til ný-
sköpunar verklegra fram-
kvæmda.
Þessi þróun hefur haldið á-
fram, að vísu með nokkrum
lægðum, en á endurreisnartíma-
| bili síðustu ára, hafa húsbygg-
' ingar einstaklinga og fyrirtækja
j mjög færzt í aukana og eru ris-
in upp glæsileg verzlunarhús,
i hótel, sláturshús og iðnaðarbygg
þó áleiðis. Er það ekki fyrr en
á fyrsta og öðrum áratug þess-
arar aldar, þegar öll verzlun þar
er komin á innlendar hendur,
sem verulega fer að marka fyrir
sporum í framfaraátt. Æ síðan
hefir þróunin haldið áífram og
fylgt fast almennum framförum
í landinu, án þess að skaðvæn-
legar sveiflur í atvinnulífi hafi
tafið verulega fyrir. Ibúar eru
nú rúmlega 1000, sem lifa við
kjör eins og þau gerast bezt í
þessu landi.
Megi Borgarnes vaxa og dafnn
og íbúar þess njóta farsældar
um alla framtíð.
Brákarpollur og er það eitt af
fleiri örnefnum á þessum slóð-
um, er haldist hefir óbreytt æ
síðan. Þá bendir og margt til að
smiðja Skallagríms hafi verið
þar en ekki „út með sjónum frá
Borg í Raufarnesi" eins og sag-
an greinir. Nafnið Digranes bend
ir til að þar hafi verið miklir
skógar, þvi nesið sjálft er mjór
tangi og nafnið því naumast
dregið af lögun landsins, en mik-
iU og nærtækur skógur var
Skallagrími nauðsynlegur til
iðju sinnar, að síðustu kýs hann
sér legstað í Digranesi, sem enn
bendir til, að þessi blettur hafi
verið honum hugstæðari en aðr
ir staðir í hans víðáttumikla
landnámL
Afmæli Borgarness
eftir Jórunni Bachmann, hreppsnefndarfulltrua
Á SLÍKUM tímamótum sem
þessum verður mér efst í huga
að rifja upp þau tæpfimmtíu ár,
sem ég hefi átt hér heima, alla I
þá breytingu á högum fólks og
allt sem mannshöndin hefir hér
unnið.
Þegar foreldrar mínir fluttu
Borgarnes 1911
hingað með átta börn sín öll inn-
an fermingaraldurs, þá komura
við frá Reykjavík á tveimur
mótorbátum, í öðrum var fólx-
ið, en hinum hestar, kýr og
annar farangur, því að á þeim
tímum þurfti hvert heimili að
sjá sér fyrir mjólk, og hesta
þurfti faðir minn að eiga vegna
síns embættis.
"V ið komum ekki hingað til
ókunnugs fólks, því hér áttum
við stóran hóp af frændfolki
bæði voru hér búsett systkini
föður míns og fjarskyldir æ’t-
ingjar, en þess utan leið ekki á
löngu að við kæmumist í snert-
ingu við hina aðra bæjarbua,
því að stórt heimili þurfti margs
með, þar sem hvert fat var
heimasaumað og alla hluti þurfti
að gera við ef þeir biluðu og
nýta til hins ítrasta svo að m;k-
ið vorum við börnin send. Þá
var heldur ekki síminn í hverju
V Framhald á bls. 19.
Þegar skógar voru eyddir og
víkinga- og utanlandsferðir Borg
arverja leggjast af, missir Digra-
nes sitt fyrra gildi. Upphaflegt
nafn þess gleymist og það fær
nafn af staðnum Borg og heitir
aðeins Borgarnes, aðeins eitt
örnefni í landareign staðarins.
Öldum saman fara litlar eða
engar sögur af Borgarnesi. Eft-
ir að verzlun á íslandi er gefin
alfrjáls nokkru eftir miðja 19.
öld, vaknar áhugi fyrir því að
fá löggilta höfn í Borgarnesi. í
Straumfirði á Mýrum mun áður
hafa verið löggilt höfn, en það-
an var örðugt aðdrátta fyrir hér
aðsbúa nema á sjó sökum tor-
leiðis á landi. Var því upphérað
Borgarfj arðar mjög afskipt með
höfn er verzlunarskip mættu
stunda verzlun á (þá fór verzluu
yfirleitt fram um borð í skip-
unum). Úr þessu var bœtt með
löggildingu hafnar á Brákarpolli
22. marz, 1867. Frá þeim degi er
aldur Borgarness, sem verzlunar
staðar, talinn.
Eftir þtta mun vöruskip oft-
ast hafa komið árlega á Brákar-
poll og stundað verzlun (spekú-
lantar), en föst verzlun hefst
nes og inn í Dali, auk fastra á-
ætlunarferða um allt héraðið.
Þann 28. maí 1913 verður
Borgarnes sjálfstætt hreppsfélag,
var áður hluti Borgarhrepps.
Fyrsti oddviti mun hafa verið
Gísli Jónsson, faktor við Bryde-
verzlun og fyrsti hreppstjóri Jón
Borgarnes 100 ára
eftir Friðrik Þorðarson
BORG á Mýrum er ein fyrsta
landnámsjörð á íslandi, talið að
Skallagrímur Kveldúlfsson hafi
tekið sér þar bólfestu um 874.
Þótt sögur hermi að ráðið hafi
vali hans, að Kveldúlf föður
hans hafi rekið þar í nágrenni
dauðan að landi, þá er hitt
líklegra að búhöldurinn og
•thafnamaðurinn Skallagrímur,
hafi meira litið á legu þeirra
tíma og um sérstaklega að höfn
var allgóð fyrir millilandaskip
þeirra tíma og um stutta sjávar-
götu að fara og góð aðstaða að
ráða þeim til hlunns innst í Borg
arvogi og er þar enn í dag ör-
nefni, er bendir til að svo hafi
verið gert.
í búskaparsögu Skallagríms
kemur Digranes fljótt við sögu,
Sandvík og þar hamaðist hann
«ð syni sínum, sem kerling Brák
bjargaði með því að leiða at-
hygli hans að sér, sem hún galt
fyrir með því að kasta sér í
sjóinn þar sem Skallagrímur fyr
irkom henni. Heitir þar síðan
ekki í Borgarnesi fyrr en Jón,
kenndur við Akra í Hraunhrepp,
Akra-Jón, fæddur 20. jan. 1843
og dáinn 11. febr. 1916, sezt þar
að og byggir fyrsta húsið árið
1877. Hús það stendur enn lítið
breytt að ytra útliti og í því
hefir verið búið óslitið síðan.
Áður en langt um líður verða
tvær fastar verzlanir í Borgar-
nesi, báðar eign útlendra manna,
sem höfðu fyrir sig verzlunar-
stjóra (faktora). Fyrsti vísir að
verzlunarsamtökum manna í
héraðinu verður þó um aldamót
og 1907 kaupa tveir bændasynir
,úónarnir“ verzlun Jóh. Lange
og stofna eigið verzlunarfyrir-
tæki, Jón Börnsson og Co. All-
miklu síðar kaupir Kaupfélag
Borgfirðinga, sem þá hafði starf
að nokkur ár sem pöntunarfélag
og síðar með söludeild, hina út-
lendu verzlunina (Brydeverzl-
un) og er þá verzlun í Borgar-
nesi orðin alinnlend.
Á þessum árum færist verzlun
í Borgarnesi mjög í aukana. Jón
Björnsson og Co byggðu íshús
og ullarþvottahús, sem var þá
mikil nýbreytni í atvinnuháttum
og naumast eða ekki til annars-
staðar á landinu. Sláturfélag
Suðurlands reisti fullkomið slát
urhús, en áður hafði slátrun
farið fram uindir beru lofti. Ak-
vegir, sem byrjað var að leggja
um síðustu aldamót, smálengd-
ust útfrá Borgarnesi og skipulag
komst á sjósamgöngur við
Reykjavík með tilkomu flóabáts
ins „Ingólfs" sem þróuðust upp
úr 1930 í næstum daglegar ferð-
ir, en þá höfðu verið gerð hafn-
armannvirki í Brákarey og Brák
arsund brúað. Borgarnes var á
þeim árum mikil samgöngumið-
stöð. Þaðan voru fyrst ílafnar
fastar áætlunarferðir með lang-
ferðabifreiðum til Norðurlands
og Akureyrar, vestur á Snæfells
1867
1967
Björnsson, kaupmaður frá Svarf-
hóli.
Framan af árum var atvinnu-
líf fábreytt og atvinna oft stop-
ul, svo til eingöngu í samtoandi
við verzlunarinar á staðnum og
verulegu leyti og vatn I hana
tekið úr Seleyrará, sunnan Borg
arfjarðar. Samhliða þssu óx
hreppsfélaginu mjög fiskur um
hrygg og gat lagt í framkvæmd
ir, sem áður hafði skort bolmagn
Fyrstu húsin í Borgarnesi