Morgunblaðið - 12.06.1968, Blaðsíða 12

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 12. JÚNt
til eða frá Gíbraltar varð ég fyr-
ir neinum óþægindum af hálfu
Spánverja. Þvert á móti, voru
allir tollþjónar og aðrir embætt
ismenn afar kurteisir og prúðir
í framkomu.
Gíbraltarhöfðinn, eða Kletturinn .Hið mikla virki er uppi á klettinum.
GIBRALTARIDEIELUNNI
Njörvasund er ekki langt trá Torremolinos
NÝLEGA hefur verið skýrt frá
því, að Spánverjar hafi lokað
landamærum sínum við Gíbralt-
ar, bersýnilega til þess að reyna
að hafa áhrif á gang samninga-
umleitana, sem um þessar mund
ir fara fram milli fulltrúa Breta
og Spánverja í Madrid, um fram
tíð nýlendunnar. Blöðin heima á
íslandi eru full af auglýsingum
um ódýrar skemmtiferðir ýmist
til Costa Brava, Costa del Sol
eða Mallorca, og margir íslend-
ingar hafa þegar legið í sólinni
á þessum slóðum. Spænskar
stúlkur eru að sýna nýjustu
tízkuna í íslenzkum fiskiþorpum
og Spánn yfirleitt virðist vera
_.í tízku í augnablikinu.
Eins og kunnugt er, krefst
spænska ríkisstjórnin þess, að
„Kletturinn" — eins og Gíbralt-
ar er oft kallaður á ensku —
verði „deklolóniseraður", eða
með öðrum orðum hætti að vera
brezk nýlenda. Ályktun þess
efnis var á sínum tíma samþykkt
hjá Sameinuðu þjóðunum. Hins
vegar létu Bretar fara fram þjóð
aratkvæði um framtíð Klettsins
meðal íbúa hans. Yfirgnæfandi
meirihluti kaus eindregis með
að vera áfram undir brezkri
vernd. Samningaumleitanir
xnilli brezkra og spænskra yfir
i valda hafa reyndar staðið yfir í
all langan tíma ,en án áranguis
og nú bendir margt til þess, að
Spánverjar ætli að láta til skar-
ar skríða.
^ Enda þótt Rómverjar hefðu
einu sinni búið þar ,dregur Gí-
braltar nafn sitt af arabískum
leiðtoga, Tarik, sem lenti þar ár
ið 710, þegar Arabar voru að
. byrja að leggja undir sig stóra
hluta af spænska meginlandinu.
Á arabískri tungu heitir klettur
„gebel“, svoleiðis að Gíbraltar
þýðir Klettur Tarkis. Spánverj-
um tókst ekki að ná Gíbraltar
úr höndum Máranna fyrr en ár-
ið 14®2, en síðasta máríska virk-
ið á Spáni, Granada, féll ekki
fyrr en árið 1492 (sama árið og
Kólumbus fann Mið-Ameríku).
Það var í svokölluðu Spænska
Erfðastríðinu að Bretar tóku
Gíbraltar árið 1704 af Spánverj-
um með herhlaupi, en þess ber
að geta, að það var upphaflega
gert fyrir austurríska erkiher-
togann, Karl, sem í þá daga gerði
kröfu til spæinsku krúnunnar.
Samkvæmt Utrecht-samningi ár
ið 1713 var Gíbraltar formlega
afhentur Bretum, og enginn ann
ar samningur hefur verið gerð-
ur um Gíbraltar síðan. Spánverj
ar reyndu oftar en einu sinni að
cá Klettinum aftur á sitt vald, en
þessar umsáturstilraunir báru
aldrei árangur.
Ótvírætt má fullyrða, að Gí-
braltar hafi haft geysimikla þýð-
ingu fyrir Bretland sem her- og
flotastöð ,einnig sem „refuelling
station" eða birgðastöð fyrir
skip almennt. Með samdrætti
herafla Breta fyrir austan Súez
og missi flestra nýlendna í
Afríku og Asíu er augljóst, að
Gíbraltar gegnir í dag ekki sínu
fyrrverandi hlutverki nema að
mjög takmörkuðu leyti. Hinsveg
ar hafa Bandaríkjamenn á seinni
árum sýnt vaxandi áhuga fyrir
Spáni, og meðal annars samið
við Spánverja um að mega hafa
nokkrar hernaðarlegar bæki-
stöðvar þar, ekki sízt í grennd
við Klettinn, og bandarísk her-
skip koma iðulega við í Gíbralt-
ar, eins og í Hong Kong, sem er
einnig ein af þeim örfáu brezku
nýlendum í heiminum í dag.
Ennfremur eru sovézk skip,
bæði úr stórauknum verzlunar-
flota og sjóher, farin að sigla um
Miðjarðarhafið og framhjá
Gíbraltar miklu oftar en áður.
Allt þetta gerir án efa
spænska ríkisstjórnin sér mjög
vel grein fyrir. Gíbraltar er
tengdur meginlandi Suður-
Spáns mjóum og löngum tanga
norðanmegin. Þarna er landa-
mæraborgin La Linea. Þetta hef
ur verið aðalflutningaleið fyrir
erlenda ferðamenn og vörur frá
Spáni, og um margra ára skeið
hafa þúsundir spænskra verka-
manna, sem eru búsettir í La
Linea og vinna í Gíbraltar, far-
ið þessa leið fram og aftur dag
hvern. Vestanmegin er fallegur
flói, kenndur við spænsku borg-
ina Algeciras, en þaðan fara
ferjur til Gíbraltar á hálfum
klukkutíma nokkrum sinnum á
dag. Vöruflutninga frá Bret-
landi og öðrum löndum en Spáni
annast aðallega flutningaskip,
en í Gíbraltar er stór höfn. Á
ofangreindum tanga er svo eini
flugvöllurinnn í Gí’braltar.
Þegar ég var á heimleið frá
Mexíkó á spænsku farþegaskipi
um miðjan janúar í vetur, fór ég
af skipinu í hinni sögulegu,
spænsku borg, Cadiz, dvaldizt
um 10 daga á Spáni og skrapp
yfir Njörvasund til Marokkó.
Blaðafréttir hermdu, að spænsk
yfirvöld væru þegar byrjuð að
setja ýmsar hömlur á fólksflutn
inga til og frá Gíbraltar. Þrátt
fyrir það, vildi ég ekki missa
af tækifærinu að sjá Klettinn
fræga ,og tók ég því rútubíl frá
Cadiz til Algeciras. Þar blasir
Gíbraltar við hinumegin við fló-
ann í allri sinni dýrð. Veðrið
var hið ákjósanlegasta, glamp-
andi sólskin, blæjalogn og 20
stiga hiti. Margir Bretar biðu
síðla dags á bryggju í Algeciras
eftir ferjunni. Sumir búsettir á
Gíbraltar, höfðu eytt deginum í
Algeciras sér til skemmtunar,
en aðrir voru Bretar búsettir á
Suður-Spáni, sem vildu verzla í
Gí'braltar. J't isstaðar í grennd
við Gíbraltar búa Englendingar,
mest fullorðið fólk, og hafa
margir þeirra starfað í fyrrver-
andi brezkum nýlendum og eru
nú á eftirlaunum hjá ríkinu.
Kletturinn er fríhöfn, og þar af
leiðandi eru fáanlegar allskonar
vörur frá öllum heimshornum á
lágu verði. Ég slóst í för með
þessu fólki, en hvorki á leiðinni
Þegar maður stígur á land í
Gíbraltar, er eitt af þeim fyrstu
fyrirbærum, sem hann tekur
eftir, lögreglumenn, klæddir al-
veg eins og í London, jafnvei
með samskonar hjálma og alvar
legan svip. Þrátt fyrir þennan
brezka blæ á klæðaburði, bregð
ur hann svolítið við, þegar þess-
ir „bobbies" svara manni ekki
á cockney-ensku, heldur með
sterkur erlendum hreim. Mað-
ur verður ennþá meira undrandi
þegar sumir strætisvagnastjórar
geta ekki einu sinni svarað
manni á ensku yfirleitt. Hins
vegar er Aðalstrætið þar ekki
ósvipað þröngri, gamalli götu í
smáborg í Suður-Englandi.
Þarna eru rammenskar bjórstof-
ur með nöfnum eins og „Rauða
Ljónið“, fish-and-chips shops og
útibú margra þekktra brezkra
fyrirtækja, banka, verzlana,
o.s.frv. — og kirkjunum
ógleymdum. Þar ber einnig mik
ið á brezkum hermönnum, er-
lendum ferðamönnum og ame-
rískum sjóliðum og sumar minja
gripaverzlanir (oft reknar af Ind
verjum) sýna sérstök skilti með
áletrun á rússnesku.
Innfæddir íbúar Gíbraltar eru
taldir um 25.000, en ég komst
aldrei nákvæmlega að því, hvað
an forfeður þeirra væru upp-
runnir. Mér var tjáð, að nokkuð
margir væru afkomendur Gyð-
inga frá Genúa á Norður-Ítalíu.
Aðrir voru greinilega af spönsk-
um eða arabískum ættum, og
aðaltungumálið, sem var talað á
götunum, virtist vera nokkurs
konar afbökuð spænska frekar
en enska. Efri hluti Klettsins er
eitt samfellt virki, og undir-
lendi er ekkert, þannig að fólk
býr mjög þröngt. f flestum hlið-
argötum voru merki, fánar og
skilti, sem höfðu sennilega ver-
ið sett upp í sambandi við hina
nýafstöðnu þjóðaratkvæða-
greiðslu. Allsstaðar blöktu
brezkir fánar, og öll áletrun á
veggjum bar glöggt vitni um,
að fólkið vildi ekki sameinast
Spáni. Skrifmálið var enskt, mis
jafnlega vel gert hvað viðvíkur
málfræði og stafsetningu. Á ein-
um stað var gróflega málað í
stórum stöfum: „Við elskum
okkar Betu (þ.v.s. Elísabetu,
Bretadrottingu). Kerlingin, hún
mun aldrei yfirgefa okkur“, og
víðar sá maður svipaðar stað-
hæfingar.
Þegar íbúar Gíbraltar láta
skýrt og skorinort í ljós, bæði
í tali og riti, að þeir vilji vera
áfram undir brezkri vernd, cr
það vafalaust gert í einlægni og
af sannfæringu. Hitt er annað
mál, að margir þeirra eru senni
lega að hugsa jafnmikið um
þann hagnað, sem þeir hafa af
fríhafnarviðskiptum og um föð-
urlandsást gagnvart Bretlandi.
Til dæmis, spænska sjónvarpið,
sem sést að sjálfsögðu vel í Gí-
braltar, virðist mjög vinsælt hjá
mörgum. Ef til vill mundu flest-
ir íbúar vilja kjósa algert póli-
tískt sjálfstæði, en þeir verða
að viðurkenna, að það er ekki
raunhæf lausn vandamálsins.
Spánn hefur enn ekki tekið
upp aftur diplómatískt samband
við Sovétríkin. Bæði löndin
hafa um langt skeið gagnrýnt
hvert annað harðlega í sínum
áróðri. Aftur á móti var ég
hissa að sjá víðsvegar á Spáni
auglýsingar um sovézkar kvik-
myndir og heimsóknir sovézkra
listamanna og annarra Rússa. Til
dæmis í Madrid sá ég sjálfur í
geysistóru bíói hina nýju sov-
ézku kvikmynd „Stríð og Frið-
ur“ (eftir Tolstoj). Áhorfendur
voru margir. Ennfremur á leið
yfir Atlantshafið frá Mexíkó á
spænsku skipi, var mjög oft leik
in rússnesk tónlist í hátalakerfi
skipsins, en þessi tónlist var tek
in upp af Spánverjum á segul-
band. Stundum voru heilir þætt
ir, ekki eingöngu af sígildri
rússneskri tónlist, en iðulega af
nútíma sovézkri tónlist, meðal
annars kór Rauða hersins.
Mér var sagt, og maður fann
það reyndar í sumum spænskum
blöðum, að í dag væri miklu
minni andúð á Sovétríkjunum
en fyrir nokkrum árum, ekki
sízt vegna þess, að sovétstjórn-
in styður Spánverja í Gíbraltar-
málinu á alþjóðavettvangi. Hjá
einstöku fólki gætti hinsvegar
andúðar á amerískum bæki-
stöðvum á Spáni. Hvað sem því
líður, er eitt augljóst: Spænska
ríkisstjórnin er að reyna að hafa
áhrif á bandaríska stefnu í deilu
málinu við Breta með því að
hóta að segja upp samningum
þeim, sem veita Bandaríkja-
mönnum hernaðarlega aðstöðu á
Spáni. Hún hefur einnig krafizt
þess, að bandarísk herskip hætti
að nota höfnina í Gíbraltar.
Eins og flestum íslendingum
mun kunnugt, er Spánn eitt
helzta ferðamannaland heims og
kemur stór hluti af þessu ferða-
fólki einmitt frá Bretlandi. Ef
deilan um Gíbraltar harðnar
verulega, gæti það haft alvarleg
áhrif, meðal annars á ferða-
Framh. á bls. 23
(Ljósm.: P.K.)
Algeciras á Spáni, gegnt Gíbraltar.
Hér bíður brezkt fólk eftir ferjunni í Algeciras, en með henni
fer það til Gíbraltar .