Morgunblaðið - 12.06.1968, Blaðsíða 19

MORGUIsTBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 12. JÚNÍ 19®8
19
Svar við greinarkorni
Fyrir skömmu svaraði frú Sig-
urlaug Bjarnadóttir, hér í Morg-
unblaðinu, bréfi mínu úr Tím-
anum.
Nú sem fyrr ætla ég að reyna
að sleppa öllu orðaskakL Það er
auðsjáanlegt að við Sigurlaug
verðum aldrei sammála, við er-
um stödd nákvæmlega á sama
stað og við vorum, ex þættinum
hans Haralds Hamars iauk. Ég
hef ennþá þá bjargföstu trú, að
aðeins ein leið sé fær til að
brúa það augljósa bil sem milli
kynslóðanna er, e<n hún er að
sleppa öllum fordómum, til að
skapa umræðugrundvöll, sem
gæti orðið til árangurs og að
eldri kynslóðin kenni yngri kyn
slóðinni hvernig á að taka á sig
ábyrgð, en auðvitað þýðir það
að fullorðnir verða fyrst að læra
hvað ábyrgð er. Sýnileg niður-
staða frú Sigurlaugar á ábyrgð-
armálum beggja kynslóðanna er,
að allir eru ábyrgðarlausir, nema
þá helzt hún, en þó allra mest
ég og mínir líkir. Ekki er því
hugsanlegt að umræðugrundvöH
ur myndist milli mín og frúar-
innar. E.t.v. er það mest vegna
hinnar augljósu andúðar sem
hún heifur á kaupsýslumönnum.
Frú Sigurlaugu famnst ég
færast of mikið í fang að segja
„okkur foreldrum til syndannia“
og lækna unglingavandamálin,
enda fanmst mér það líka,
og sagði svo. Ég skal einnig viður
kenna að frúnni stendur mun
nær en mér, „örmum gróða-'
hyggjumanni" og „snýkjudýri á
sýktum líkam'a“ (svo ég noti orð
frúarinnar þótt ljót séu, en orð
hennar mun ég setja innan gæsa-
lappa hér í þessari grein) að
reyna að kenna foreldrum upp-
eldisaðferðir og lækna unglinga-
vandamálin, þar sem hún er í
barnaverndarnefnd. Ekki tekst
henni þó betur en það, að í
grein hennar eru ótal ósvarað-
ar spurningar og niðurlagið á
þessa leið ... „Þet'ta er nú orð-
ið miklu lengra hjá mér en ætl-
unin var í upphafi og þegar lit-
ið er á öll spurningarmerkin, má
sjálfsagt segja, þó ekki væri
mema vegna þeirra, að þetta grein
arkorn sé ekki merkilegt framlag
til lausnar einum eða neinum
vanda, enda ekki ætlað sem
slíkt. En ekki fáum við svar
við neinum spurningum nema
við spyrjum fyrst“ Mér er spum
hver á að svara fulltrúa barna-
verndarnefndar? Hafa þessar
spurningar virkilega komið fram
í dagsljósið fyrst núna? Hefur
hin mæta bamavemdarnefnd
ekkert gert í þessum málum ann
að en að spyrja, fordæma og
banna — árangurslaust?
Ég taldi að frú Sigurlaug
befði rangtúlkað orð mín í
brennidepM, en í þessari grein
hennar marg rangtúlkar hún
þau ög jafnvel tekur aftur smá
glefsur úr viðtali við mig í Tím-
anum en endar mátulega til að
meining orða minna komi ekki
fram, annars endaði svar mitt
við spumingu blaðamanns Tím-
ans svona:
Blaðamaður spurði: „En er þá
rétt að græða á því“ Svair mitt
var: „Það er nú það. Þetta er
bara hið gamla lögmál um fram-
boð og eftirspurn. Nú, það er
markaður fyrir táningartízkuna
núna og honum þarf að svara.
Ef ég geri það ekki myndi bara
einhver annar gera það, svo eng-
inn yrði neitt betur settur þótt
ég hætti þessu. (Ég vil taka það
fram að hér var ég ekki að afsaka
mig, þvert á móti að benda á stað
reyndir. Ég tel enga skömm að
græða á viðskiptum og væri bet-
ur að fleiri segðu, sem hugsa
svo). Við höfum fenigið
harðan dóm frá mörgum að-
ilum og okkur er jafnvel kennt
um beimtufrekju ungMnganna.
Það þarf alltaf að keruna ein-
hverjum um, eins og til dæmis
í verkfalLi, allir keppast um að
skella skuldinni hver á amnan.
Ætli það sé ekki sönmu nær að
við séum öll undir sömu sökinia
seld. Við reynum öll að hrifsa
til okkar og sá sem er dugleg-
astur við það er dáður og lof-
aður fyrir að koma sér áfram.
En þegar í óefni er komið hamast
allir við að finna sökudólginn“.
Þannig var það orðrétt.
Frú Sigurlaugu fannst ég fella
þungan dóm yfir foreldrum og
um leið yfir sjálfum mér sem
Guðlaugur Bergmann
kaupsýslumanni. Ég hefði nú
haldið að hún gæfi mér plús
fyrir áræðið, að minnsta kosti
hlýtur „gróðrarhyggjan" að
hafa vikið augnablik. Dómurfrú
Sigurlaugar yfir foreldrum er
þó engu betri en minn. Orðrétt
segir hún: „Nú hvað um rétt-
mæti þessa dóms? (míns) Ég
held því miður að hann feU í
sér of mikinn sannleik. Ég held
að alltof margir foreldrar hafi
í öllu peningaflóði undanfarinna
góðærisára gert sig seka um
hættulega undanlátsemi og fávís
legan auraaustur til bama sinná
og unglinga ..." og seinna
finnst Sigurlaugu þetta „upp-
gjaíar-volæðisviðhorf" ekki sam
boðið foreldrum. Unglingarnir fá
sinn skammt af dómum líka. Jú,
þeir fá að njóta sannmælis um
útlitið, en þeir eru „jafnfromt
heimtufrekari og vanþakklátari"
en áður og á einum stað kallar
hún þá meira að segja „band-
ítta“ (ljótt orð það) Rétt væri
að benda frú Sigurlaugu á, að
kona í hennar stöðu ætti að
kynna sér málefni unglinga bet-
ur og virða þeirra skoðanir á
þeirra áhugamálum. Það er mjög
hæpið að líkja POPinu við Ví-
etnam stríðið og þrælkunardóm
yfir rithöfundum í Rússiá og að
segja að bítlatónMst hafi aðeins
„ært og tryllt milljónir ungl-
inga um allan heim“, þar sem
mætir tónlistarsniMingar eins og
Leonard Bernstein og margir
fleiri, láta hafa eftir sér þau
ummæli í TIMES magazine, en
þau hafa verið þýdd og birt
í Morgunblaðinu, að The Beatl-
es séu sniLMngar á við hina
gömlu meistara og bítla'tónlist
bylting í tónlistarheiminum. Það
er auðsjáanlega ekki sama hver
dæmir eða hvað?
Ummæli frú Sigurlaugar um
Camaby-str., voru næstum fávís-
Leg og báru enn einu sinni með
sér óbeit hennar á kaupsýzlu,
en éinnig að hún er óhrædd við
að setja dóm á mál sem hún
veit raunar ekkert um, eða hvað
seigir hún? „Ég hef ekki orðið
það fræg að koma í Carnaby-str.,
en mér skilst að Bretar sjálfir
séu ekkert yfir sig hrifnir af
þessu fyrirbæri í höfuðborg
þeirra, telji það nánast sjúklegt
otfþenSlufyrirbæri, sem gegni mið
ur þörfu eða þjóðnýtu hlut-
verki" Staðreyndir tala öðru
máli. John Stevens, frumkvöðull
Oarnaby str., hefur fengið heið-
ursskjal frá Bretadrottningu fyr
ir ómetanlegt framtak í útfluttn-
ingsmálum Breta (eins og The
Beatles) og Bretar hafa, með
Oarnaby-str. í fararbroddi stolið
tízkunni frá París. Verzlunair-
(göturnar eru raunar orðnar
fleiri með sömu eigendum og him
ar stóru rótgrónu verzlanir bafa
flestar ef ekki allar sett upp
Carnaby-deild í verzlunum sín-
utf. Þetta eru staðreyndir sem
taLa sínu máM- Okkur Islending-
um þætti gott að hafa gjaldeyris-
tekjur af fleiru en fiskafurðum.
Ég er viss um að okkar mætu
stjómarherrar mundu taka við
Carnaby-str., ef þeir gætu feng-
ið, með haus o<g sporði og halda
lokadansleik á eftir.
Frú Sigurlaug taldi mína á-
byrgðarhugsjón felast í því að
leggja ábyrgð á herðar ungling-
um í peningaformi, þannig að
þeir gætu ,,sóað“ peningum for-
eldra sinna „sem hafa aflað
þeirra með súrum svita“, í verzl-
un minni. Er hægt að fara lengra
í rangtúlkun. Þarna var skotið
yfir mark, jafnvel kreddufullir
einangrunarsinnar hljóta að sjá
það.
Hi/æðsfta frú Sigurlaugar við
auglýsingar og áróður er með
einsdæmum. Ein spurning henn-
ar er, „væri það ekki heldur
hörmulegt, ef öll þessi voldugu
og yfirþyrmandi menningartæki
(dagblöð, útvarp og sjónvarp)
yrðu til að svæfa með okkur
sjálfstæða vakandi hugsun? —
gera okkur að karakterslausum
aumingjum?" Flest fyrr nefnd
menningartæki eru nú reyndar
starfrækt fyrir ágóða af „aug-
lýsingaráróðri“. Áróður er nokk
uð tvírætt orð. Sumum hefði
fundist „greinarkom" Sigur-
laugar áróður, en henni án efa
helber sannleikur.. Öðrumfannst
frú Sigurlaug gefa verzlun minni
óþarfa auglýsingu, og það veit
ég að ekki var ætlunin. Jafn-
vel í þessu „greinarkorni“ henn-
ar eru tvær hliðar á áróðri.
Kommúnistar eru e.t.v. mestu á-
róðurssnillingar heims, síðan
ríki Hitlers sáluga leið undir
lok, en þeirra áróður kaláast
víst hugsjón, svo sjá má að á-
róður er nokkuð umdeilt orð.
Bandarískir sérfræðingar um
viðskipti, telja auglýsingu og á-
róður eina megin undirstöðu
allra viðskipta. -Hingað kom fyr
ir stuttu sérfræðingur um þessi
efni og las ég í blöðunum að
hann teldi að hér vantaði alla
sölutækni, en megin uppistaða
þeirrar tækni er auglýsingaá-
róður. E.t.v. stæðum við betur
að vígi nú, ef við hefðum not-
að meiri auglýsingaráróður tii
sölu á útfluttningsvörum okkar,
og e.t.v. eru þeir menn, sem
stjórna þeim málum okkar
hræddir eins og frú Sigurlaug
við að verða að „karakterslaus-
um aumingjum". Það er líka
nokkuð stórt ábyrgðarleysi að
vaða út í nútíma viðskipti án
nútíma viðhorf. Gaman væri
fyrir frú Sigurlaugu að spyrja
einhvem mætan hagfræðing,
hvemig þjóðfélag okfcar Mti út
án áróðurs og auglýsinga, sér
í lagi ef við verðum að hafa
viðskipti við aðrar þjóðir. Er
einangrunarstefnan e.t.v. rétta
úrlausnin, frú Sigurlaug? Að
mínum dómi, væri mun vitur-
legra að búa unglinga okkar
undir nútímann með öl'lum hana
hraða og tækni, visindum og .. .
auglýsingaáróðri. Vera óhrædd,
stóla á einstaklinginn framtak
hans og vitsmuni, því það hljóta
allir að sjá, nútíminn verð-
ur ekki lagður að velM, þótt
allar barnaverndarnefndir heims
legðust á eitt.
Að lokum tek ég undir orð
frú Sigurlaugar, þessi grein mín
leysir ekkert vandamál, en ég
verð að* játa barnaskap minn,
bréfkom mitt í Tímanum (ekki
viðtalið) átti að vera viðleitaii
til fordómalauss spjalls um þjóð-
félagsvandamál, en varð þaðauð
sjáanlega ekki og ég er reynsl-
unni ríkari, það get ég þó þakk-
að frú Sigurlaugu Bjamadóttir
frá Vigur. Þessum blaðaskrifum
er lokið af minni hálfu, því búast
má við að konan vilji hafa síðasta
orðið, svo þetta yrðu endaliaius
skrif.
Með þökk fyrir birtinguna
Guðl. Bergmann.
Rannsóknir ormasjúkdóma
Sauðfjártræktin er önnur aðal
búgrein landsins, og undanfarin
ár •hefur bændum verið ráðlagt
að fjölga fénu en fækka kún-
um. Bændur hafa almennt orðið
vel við þessu og fjölgað fénu,
og einnig hafa þeir eftir beztu
getu reynit að auka afurðir und
an hverri á með því að bæta
fóðrun og meðferð alla og með
því að auka hlufcfalistölu tví-
lembanna með kynbótum fóðr-
un og jafnvel hormónalyfjum.
Brátt eru þeir komniir eins langt
og þeir geta í þessa átt, en kjöt-
gæði og fallþungi lambanna hafa
ekki aukist að sama skapi, enda
ekki við að búast, þegar meiri-
hluti lambanna eru tvílembingar
En það hefur minna verið hugs
að um það að viðhalda heiibrigði
lambanna og forða þeim frá
þeim sjúkdómshættum, sem fyrir
þeim liggja á fyrstu vikunum, en
hér er átt við ormavei'ki og hnísla
sótt, sem smitast úr grasi á vor-
in og sumrin. Aftur á móti er
komið gott lag á varnir viðbráð
um bakteríusjúkdómum, betra
en í ýmsum öðrum löndurn, af
því að bændur okkar fá að vinna
að því sjálfir og þar með á
hinn ódýrasta hátt (bólusetn-
ingar).
Það er meiri vandi að gæta
fengins fjár en að atfla þess, og
þannig er það einnig með sauð
féð. Það er ekki nóg, að bónd-
inn fái mörg lömb úr ánum sín-
um. Það er meira í varið, að
þau haldi öll lífi og verði ekki
fyrir kyrkingi á besta framfarar
skeiðinu. Afkoma bóndans er
undir því komin að lömbin fari
heilbrigð á fjall og komi væn
þaðan aftur, en ekki horaðir
aumingjar, sem hafa verið að
berjast við magaveiki af ormum
meirihluta sumars.
Rannsóknir
Það er hægt að mæla þann
skaða í tölum, sem bændur verða
fyrir, þegar þeir missa kind eða
aðra gripi, en þessi hægi leyndi
Skaði, sem ormasjúkdómarnir
valda á ári hverju, er svo mörg-
um sinnum meiri, en verður eklki
mældur ákveðið að krónutaM,
heldur aðeins eftir líkum og sam
anburði við önnur ár eða önnur
héruð.
Það þarf að kenna bændun-
um að forðast hætturnar, þ. e.
smitið, fyrir litlu lömbin með því
að fræða þá um eðii sjúikdóms-
ins, hvenær búast má við mikilli
smiitun í túninu, við hvaða ytri
skilyrði, eftir hve langan tíma
í túni, á hvaða aldri lambanna
er mesta hættan á sýkingu.
Það er nokkuð hægt að hugsa
sér, hvernig þessi atriði eru
heima á fslandi, af þeim miklu
rannsóknum, sem framkvæmdair
hafa verið á þessu sviði í öllium
helztu fjárræktarlöndum heims,
og eru enn í fullum gangi, og
þá ekki síður ormaveiki nauit-
gripa. Enn eru í gangi rannsókn
ir í samb. við beit á ræktað land
en mest er nú unnið að rann-
sóknum og tilraunum á ónæmi.
(immunity) sem myndast í dýr-
um gegn ormaveiki. Það er sem
sagt hægt að dæma nokkuð um
það, eftir erlendri reynslu, hvem
ig hinar ýmsu ormategundir
mundu haga lífi sínu utan kind-
arinnar hér heima, en ísland hef
ur svo ákveðna sérstöðu um veð
urfar, gróðurfar, fóðrun, hýsingu
og beitarskilyrði, að samanburð-
urinn við önnur lönd verður
mjög ófullkaminn. Það þarf víð-
tækar íslenzkar rannsóknir á Mf
og lífsskilyrði onmanna ufcan
kindarinnar, þ.e. eggin og lirf-
urnar, til þess að hægt sé að
gera sér rétta mynd af eðli veik
innar og sýkingarleiðum. Á öðru
er ekki hægt að byggja fræðslu
til íslenzkra fjárbænda og ráð-
leggingar um meðferð.
Þessi litlu kvikindi eru kann
Ske búin að laga sig svo etftir
hinum hörðu lífsSkilyrðum hér
heima, að þau þurtfi talsvert
lægra hitastig til að klekjast út,
en í suðlægari löndum. Einnig
vitum við varla, hvort allar orma
tegundir, eru fundnar, sem fyrir
koma í fénu hór á landi, svo að
maður tali nú ekki um naut-
gripi og hrass. T.d. fanrnst nærri
fyrir tilviljun (próf. O. Nilsson)
síðast liðið haust „stóri vinstrar
ormurinn“ (haemonchus) í sauð-
fé á Rangárvöllum, tegund, sem
við dýralæknar vorum að halda,
að laindið væri laust við, en
hann er Skæð blóðsuga, og sér-
lega hættulegur fyrir unglömb.
Norður á fslandi var hann helm-
ingi minni en sama teg. í Mið-
Evrópu. Þannig eru áhrif harðra
lífssikilyrða. Einnig má geta þess
að fyrir nokkrum árum reikn-
aði dr. Ollerenshaw, ormafræð-
ingur, það út, eftir veðurfars-
skýrslum frá íslandi að litfrair-
fliðran (fasiciola hep. fluke)
væri ekki til þar atf því að hún
hefði þar ekki nógu lamgt og
hlýtt sumar til þósá að ná þroska
jafnvel þótt sníglar þeir sem hún
þrúast í væru til þar. íslenzkir
bændur mega prísa sig sæla á
meðan þeir flá ekki þannfjanda
í fé sitt.
Það fer ekki mikið fyrir vís-
indalegum rannsóknum á orma-
veiki og eðli hennar á voru landi
enda enginn lærður ormafræð-
ingur verið starfandi á landinu
fram til þessa. Dýralæknar hafa
ekki mótt vera að því að sinna
þessu sviði, en Guðm. Gíslason,
læknk á Keldum, sem starfar
fyrir „Sauðfjárveikivarnir“ (áð
ur Mæðiveiikinefnd) hefur á und
anförnum árum fengist talsvert
við athuganir á orimum og orma
veiki í sauðfé og gert nokkrar
tilraunir með sýkingu lamba og
ormalyfsnotkun í samb. við tún-
beit. Þetta hefur Guðm. aðallega
gert í hjáverkum og vísast hér
til þess sem hann hefur ritað
um þetta efni í „Frey“ og Árb.
Landbún. 1964.
Það þartf svo miklu meiri rann
sóknir og víðtækari, en þær sem
hér liggja fyrir, til þess að hægt
sé að gera sér sanna mynd af
eðli ormaveikinnar á íslandi og
eins vantar góða heildarmynd atf
útbreiðslu hinna ýrnsu tegunda.
Og að rannsókn á lungnaormum
hefur lítið sem ekkert verið unn
ið, svo að verkefnin eru nóg
fyrst um sinn fyrir nokkra dýra
lækna eða dýrafræðinga (zool-
oge) sem væru sérlærðir í orma
fræði (Helmintkol). Og á með-
an þessi mál eru ekki rannsök-
uð nánar en gert hefur verið,
til þessa, tapa bændur landsins
milljónum króna á ári hverju
fyrir misskilning og ranga með-
ferð á lambfénu á vorin, sem
aftur stafar af því þekkingar-
leysi sem ríkir um eðli orma
sjúkdómanna og líf og ytri lífs-
skilyrði sníkjudýranna, sem
valda þeim.
Á Keldum starfar rannsóknar-
dýralæknir, en það er Páll A.
Fálsson yfirdýralæknir. Eins og
gefur að ski'lja hefur hann, sem
eini sérfræðingurinn á þessu
sviði, ærmum störfum að gegna
og ekki hægt að búast við, að
hann geti snúið sér að hinum
tímafreku rannsóknum á eðli
ormaveiki.
„Mæðiveikinefnd“ fékk inni á
Keldum árið 1948 fyrir rann-
sóknarstarfsemi sína á „karakúl
pestunum", en þeirri starfsemi
hefur Guðm. læknir Gíslason
staðið fyrir frá upphafi. Nú beit
ir nefndin ,,Sauðfjarveikivarnir“
og hefur fengið allmikinn hluta
atf hinni nýju byggingu á Keld-
um undir þesssa deild sína, og
hefur komið þar upp allgóðri að
stöðu til rannsókna dýrasjúk-
dóma.
Þegar ég fyrir rúmu ári reyndi
að fá starf hjá netfndinni, sem
sérfræðingur í ormarannsóknum,
fékk ég þau svör, að það væri
ekki í hennar verkahring að
fást við þá sjúkdóma, og þegar
ég reyndi að.fá starf hjá „hinni
deildinni", deild háskólans var
það vanaviðkvæðið, að hvergi
væri til húsnæði fyrir nýjan sér
fræðing.
Nú er svo komið að verkefni
„nefndarinnar“ á rannsóknarsvið
inu er nærri búin, af því að
mæðiveikin er væntanlega út-
dauð í landinu og „garnaveikin“,
sem aldrei verður hægt að út-
rýma, er ekki orðin annað en
Framhald á bls. 18