Morgunblaðið - 25.10.1968, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 25. C ÍTÓBER 1968
15
199 millj., sem meginmáli skiptir
um stöðu ríkissjóðs og áhril rík-
isbúskaparins í þrengri merk-
ingu á hagkerfið, heldur
greiðslustaða ríkissjóðs eða sjóð
staða, sem einkum birtist í við-
skiptastöðu ríkissjóðs við Seðla
bankann. Rekstrarafkoma ríkis-
sjóðs hefur aldrei verið eins góð
og árið 1966, en þá nam greiðslu
afgangur ríkissjóðs um 430 millj.
kr. Vegna þeirrar miklu nauð-
synjar að afla fjár til aðstoðar
við sjávarútveginn, til verð-
stöðvunar og nokkurra annarra
nytjamála, freistuðust menn til
að ráðstafa á árinu 1967 til út-
borgunar hátt á 3. hundrað mill-
jónum af þessum reikningslega
greiðsluafgangi. I>essi útdeil-
ing greiðsluafgangs, hefur leitt
til mjög versnandi stöðu rikis-
sjóðs í Seðlabankanum, því að
hér var ekki um neina hreina
inneign að ræða í viðskipta-
reikningi í Seðlabankanum. Þar
var inneign á viðskiptareikningi
í árslok 1966 aðeins um 90 millj.
kr. vegna þeirra miklu yfirdrátt
arskulda, sem myndast höfðu í
Seðlabankanum á árunum 1964 og
1965 og þann viðskiptayfirdrátt
varð að sjálfsögðu að greiða, því
að lántaka til að standa undir
almennum rekstrarútgjöldum
ríkissjóðs er að sjálfsögðu frá-
leit, a.m.k. á góðæristimum. Það
er því ekkert að undra, þótt
greiðslustaða ríkissjóðs gagn-
vart Seðlabankanum hafi versn-
að mjög á árinu 1967, þegar þess
er gætt, hversu miklu fé var
ráðstafað á því ári, umfram þær
90 millj. kr., sem í ársbyrjun
voru til ráðstöfunar á reikningi
ríkissjóðs í Seðlabankanum. Má
raunar segja, að greiðslustaðan
hafi versnað minna en ætla hefði
mátt, því að í árslok nam yfir-
dráttur á aðalviðskiptareikningi
ríkissjóðs í Seðlabankanum um
200 millj. kr. Ef staðan á sjóðs-
yfirliti er skoðuð, sýnir hún
greiðsluhalla á árinu 1967, sem
nemur 268 millj. kr. Það kann
að vera, að einhverjir álykti sem
svo, að með öllum þessum töl-
um og mismunandi útreiknings-
aðférðum sé ég að reyna að villa
um fyrir mönnum, en því fer
víðs fjarri. Ég tel mér aðeins
skylt að draga fram alla drætti
myndarinnar, þvi að eins og efna
hags- og fjármálum þjóðarinnar
er nú háttað. vegna hinna ó-
venju miklu og langvarandi erf-
iðleika, sem að steðja, skiptir
það meginmóli, að menn geri sér
alfnennt rétta grein fyrir ástand
inu og réttu samhengi hinna
margþættu efnahagsvandamála,
sem við er að glíma.
Horfur á þessu ári
Ég mun nú gera nokkra grein
fyrir horfum um afkomu ríkis-
sjóð? á yfirstandandi ári, eftir
því sem bezt verður vitað. Þótt
2-3. hlutar ársins séu nú að baki,
eru þó enn svo veigamikil atriði
óijps, að ógerlegt er á þessari
stundu að gera sér fullnægjandi
grein fyrir endanlegri útkomu
ársjns.
öéngisbreytingin í nóvember í
fyrra, hefði lítil áhrif á afkomu
ríkissjóðs árið 1967, en hennar
hefur gætt allt þetta ár. Þegar
gengið var frá tekjuáætlun fjár
lagá' fyrir árið 1968, var 250
millj. kr. af áætluðum tekjuauka
af aðflutningsgjöldum, vegna
gengisbreytingarinnar, haldið ut
an tekjuáætlunar fjárlaga, þar
eð , ríkisstjórnin áformaði að
beíta sér fyrir tollalækkunum,
sem næmu allt að þeirri upphæð.
Fjáriög voru afgreidd með 54
millj. kr. tekjuafgangi, en þar eð
ekki kom til framkvæmda að
leggja söluskatt á þjónustu
pósts og síma, er áætlað var að
gæti gefið 45 millj. kr. tekjur,
var raunverulega ekki um neinn
afgáng að ræða. Við endanlegt
mat á afkomuhorfum sjávarút-
vegsins við síðustu áramót, kom
í ljós, að gengisbreytingin nægði
ekki til að tryggja áframhald-
andi rekstur sjávarútvegsins,
heldur varð að veita honum
verulega viðbótaraðstoð. Var
um það efni sett löggjöf í byrj-
un ársins, sem mðnnum er i
fersku minni, að ég sé ekki á-
stæðu til að rekja hana hér, en
þessi nýja aðstoð lagði á ríkis-
sjóð byrðar, sem áætlað var að
næmu um 330 millj. kr. Var á-
kveðið að afla fjár til þessarar
nýju aðstoðar við sjávarútveg-
inn með því í fyrsta lagi að
draga úr fyrirhuguðum tolla-
lækkunum sem svaraði 90 millj.
kr., í öðru lagi að lækka fjár-
veitingar til margvíslegra rekst-
ursútgjalda ríkissjóðs, er á-
kveðnár höfðu verið í fjárlögum,
um 138 millj. kr., í þriðja lagi
að fella niður úr fjárlögum fjár-
veitingar til byggingar sjúkra-
húsa og menntaskóla, samtals
62,6 millj. kr. og fjármagna þess
ar framkvæmdir með lántökum,
og í fjórða lagi að hækka verð
á áfengi og tóbaki, er áætlað
var að gæti gefið um 40 millj.
kr. viðbótartekjur. Hér var að
ýmsu leyti teflt á tæpasta vað,
einkum varðandi sparnað ríkis-
útgjalda, því að ljóst var, að ým-
islegt af þeim sparnaði myndi
ekki skiía sér fyrr en á næsta
ári, og ennfremur var, vegna
minnkandi greiðslugetu, hægt að
gera ráð fyrir því að um yrði
að ræða samdrátt í sölu tóbaks
og áfengis. Engu að síður þótti
óumflýjanlegt að freista þess að
ná saman endum með þess-
um hætti, þar eð mikilvægt var
að forðast almenna kjaraskerð-
ingu og því nauðsynlegt að
þurfa ekki að leggja á nýja
skatta. Augljóst er nú, að þetta
dæmi ætlar ekki að standast.
Þótt innflutningur fyrstu níu
mánuði ársins, hafi orðið mun
meiri en gjaldeyrisforðinn leyf-
ir, hefur engu að síður orðið
nokkru meiri samdráttur í inn-
flutningi en fjárlög ársins gerðu
ráð fyrir. Tekjuáætlun, sem gerð
var við undirbúning fjárfaga-
frumvarpsins og mátti teljast
bjartsýn, benti ótvírætt til þess,
að ekki aðeins myndu ekki skila
sér þær 90 mflljónir, sem gert
hafði verið ráð fyrir að yrðu af
gangs úr tollalækkunardæminu,
heldur mundi til viðbótar vanta
a.m.k. 40 millj. kr. á tekjuáætl-
un fjárlaga, sem stafaði fyrst og
fremst af minnkandi innflutningi
bifreiða og lækkun á söfuskatti,
enda þótt tekjuskattur yrði um
30 millj. kr. hærri en áætlað
hafði verið. Ennfremur var ljóst,
að vegna verulega samdráttar í
sölu tóbaks og áfengis, myndi
lítið sem ekkert skila sér af síð-
ustu verðhækkuninni. Loks er
sýnilegt, svo sem hafði verið
gert ráð fyrir, að sparnaðarráð-
stafanirnar myndu ekki allar
verða að veruleika á þessu ári,
og mun þar væntanlega halla á
um 30-40 miílj. kr.
Útgjaldamegin verður þróun-
in hins vegar í öfuga átt. Launa-
hækkun hefur orðið hjá opin-
berum starfsmönnum í samræmi
við launahækkanir annarra
stétta og hefur verið áætlað, að
sú launahækkun nemi á þessu ári
um 38 mfllj. kr., en fyrir þeirri
hækkun var ekki áætlað í fjár-
lögum. Þá reyndist óumflýjan-
legt, til þess að koma síldveiði-
flotanum af stað í vor, að taka á
ríkissjóð nokkra hækkun síldar
verðs, eða sem nemur 7 aurum á
kíló. Hversu há sú fjárhæð verð
ur fer eftir aflabrögðum, en á-
ætlað var, að hún gæti numið
um 25 millj. kr. Vegna enn frek-
ara verðfalls á frystum fiski en
reiknað var með um áramótin,
þegar aðstoð til frystihúsanna
var ákveðin, hefur ríkisstjórnin
tálið óumflýjánlegt að lofa frysti
húsunum enn nokkurri viðbótar-
aðstoð till þess að koma í veg
fyrir stöðvun þeirra. Sú aðstoð
er ekki miðuð við ákveðna upp-
hæð, heldur veitt sem viðbótar
framlag til Verðjöfnunarsjóðs
fiskiðnaðarins, þannig að sjóður
inn geti frá vissum tíma til ára-
móta greitt 75 prs. af verðlækk-
uninni. Áætlað hefur verið að
þessi aðstoð gæti numið tií ára-
móta um 30 millj. kr. Þá hefur
alllengi verið til athugunar hjá
ríkisstjórninni beiðni frá saltfisk
framleiðendum um aðstoð ti'l þess
að mæta miklu verðfalli á viss-
um tegundum af saltfiski. Gaeti
sú aðstoð numið um 20-25 millj.
kr. á þessu ári. Loks kemur það
til, að togaraffotinn hafði, vegna
rekstrarörðugleika á síðasta ári,
fengið greiddan fyrirfram alian
rekstrarstyrkinn á þessu ári. 1
Enda þótt afii togaranna í ár!
hafi verið góður og mun betri1
en á síðast liðnu ári og gengis-
breytingin hafi bætt hag togara-
útgerðarinnar, hefur enn frek-
ara verðfall váldið því, að óum-
flýjanlegt hefur reynzt að!
greiða togurunum 40 millj. kr. !
á þessu ári til þess að koma í
, veg fyrir stöðvun þeirra. sem
i hefði orðið mjög alvarlegt áfafl !
vegna atvinnuörðugleika. Hverjar i
umframgreiðslur verða á einstök i
um fjárlagaliðum, er ekki auðið
að vita með vissu á þessu stigi,
enda þótt hið nýja skipulag á
ríkisbókháldinu hafi gerbreytt
til hins betra aðstöðu ráðunevt-
isins til að fylgjast mánaðarlega
með þróun einstakra útgjalda-
liða ríkissjóðs. Virðist þróunjn
til þessa ekki gefa ástæðu til
að haída, að um verulegar um-
framgreiðslur verði að ræða,
enda þótt óhugsandi sé að koma
í veg fyrir, að þær verði ein-
hverjar, því að alltaf koma til
einhver óvænt útgjöld eða mis-
tök í áætlunum. Vitað er þó nú,
að um veru'legar umframgreiðsl-
ur verður að ræða á styrk til
iarðræktarframkvæmda. Virðist
jarðrækt og framræsia hafa stór
aukizt á síðast liðnu ári umfram
það, sem gert var ráð fvrir. og
eru horfur á, að jarðræktar-
styrkir og styrkir til framræslu
kunni að fara um 15 millj. kr.
fram úr áætlun á þessu ári.
Vegna hinna mikhj greiðsluerfið
leika margvíslegra atvinnufyrir-
tækja. sem fengið hafa ríkisá-
byrgð á lánum sínum, er og mik-
il hætta á því, að Ríkisábyrgða
sjóður þurfi viðbótarframlag á
þessu ári.
Áður en innflutningsgjáldið
kom til sögunnar, voru þvi horf
urnar mjög iskyggilegar. Aug-
ljóst var af síðustu áætlunum,
að tekjur mundu verða a.m.k.
160 m.kr. lægri en ráðgert var
og sennilegt, að umframgreiðsl-
ur og umframútgjöld vegna at-
vinnuveganna, sem getið var hér
að framan, yrðu önnur eins fjár
hæð. Samkvæmt því gat rekstr-
arhalli ríkissjóðs orðið yfir 300
m.kr. Gat þó vel svó farið, að
enn vantaði stórar fjárhæðir út-
gjaldamegin, því að í viðræðun-
um við síldarkaupendur og síld-
arseljendur fyrir sfldarvertíðina
í sumar, töldu þessir aðilar af-
komuhorfur svo óvissar, að ó-
gerlegt væri að hefja síldveið-
ar, nema fá einhver viðyrði um
aðstoð, ef illa færi. Féllst ríkis-
stjórnin því á í þessum viðræð-
um að beita sér fyrir því við Al-
þingi að síídarútgerðarmenn
fengju með skip sín aðild að
Stofnfjársjóði bátaútvegsins, ef
útkoman úr síldveiðunum yrði
svo bágborin, að það yrði talið
óumflýjanlegt, og jafnframt var
sfldarverksmiðjunum gefið vil-
yrði um að ríkisstjórnin beitti
sér fyrir fjáröflum þeim til
handa á sömu forsendu. Enn
verður ekkert um það sagt, að
hve miklu leyti fullnægja þarf
þessum fyrirheitum, en segja má,
að í sumar hafi síldveiði svo til
algerfega brugðizt, þó að menn
voni að fram til áramótanna geti
síldveiðarnar eitthvað rétt sig af
en þótt svo fari breytir það lít-
ið í jákvæða átt þeim dæmum
sem upp hafa verið sett um út-
flutning og tekjuöflun þjóðar-
búsins, því að í öílum þeim dæm-
um, hefur einmitt verið reiknað
með því, að síldveiðarnar, síð-
ustu mánuði ársins, yrðu álíka
og á sama tíma á síðast liðnu
ári, og virðist nú augljóst, að sú
bjartsýni er óraunsæ.
í sambandi við undirbúning
fjárlagafrumvarpsins fyrir árið
1969, var í ágústmánuði lögð á-
herzla á að draga upp sem
gleggsta mynd af efna-hags- og
fjárhagsvandamáíinu, þótt á því
stigi væri auðvitað ógerlegt að
sjá, hversu stór vandi atvinnu-
lífsins, og þá fyrst og fremst
sjávarútvegsins, myndi verða
miðað við árið í heild. Engu að
síður var þó ljóst, að við stór-
kostlegan vanda yrði að fást,
enda þótt menn enn væru það
bjartsýnir að reikna með, að
síldveiðarnar myndu fram ti'l ára
móta gefa svipaðan afla og á
sama tíma í fyrra. Síldveiði hafði
alveg brugðizt sumarmánuðina
og verðlag helztu útflutnings-
vara hafði enn lækkað. Reynd-
izt því óumflýjanlegt að endur-
meta útfíutningsáætlun ársins og
lækka hana enn mjög verulega,
eða niður í 4.6 milljarða króna,
sem er um 40 prs. 'lækkun út-
flutningstekna frá árinu 1966.
Mikið vantaði hirus vegar á, að
innflutningur hefði dregizt sam-
an að sama skapi og hafði gjald-
eyrisvarasjóðurinn frá ársbyrj-
un til 1. ágúst minnkað um 500
millj. kr. og nam þá aðeins um
550 milljónum. Hafði þó sjóður-
inn í rauninni rýrnað enn meir,
því að á þessu tímabili hafði rík
issjóður tekið 2 millj. sterttngs-
punda lán i Bretlandi, þannig að
án þeirrar lántöku hefði gjald-
eyrisvarasjóðurinn raunveruleg
verið þrotinn í byrjun septem-
ber. Það var því mat rikisstjórn-
arinnar, að til þess að forðast
öngþveiti, yrði strax í byrjun
septembermánaðar að grípa til
róttækra aðgerða til þess ann-
arsvegar að draga úr gjaldeyris
eyðslu og hins vegar að bæta
nokkuð greiðslustöðu rikissjóðs,
því að mikilll greiðsíuhalli rík-
issjóðs leiðir að sjálfsögðu til
sambærilegrar aukningar á eft-
irspurn eftir gialdevri. Þann 1.
október nam yfirdráttarskuld á
aðalreikninei ríkissjóðs í Seðla-
bankanum 847,4 millj. kr., en
en var á sama tíma í fyrra
431,4 millj. kr. og hafði því stað-
an gagnvart Seðlabankanum á
þessu tímabili versnað um 416
mittj. kr., og var líklegt ef til
engra aðgerða hefði verið grip-
ið, að um næstu áramót hefði
yfirdráttarskuld ríkissjóðs við
Seðlabankann numið 5-600 mi'llj.
kr. og greiðslustaðan því versn-
að á árinu um 3-400 milljónir.
Rétt er þó að geta þess, að lík-
legt er, að staða aðalviðskipta-
reiknings gagnvart innheimtu-
fjárreikningi vegna annarra að-
ila verði þá 100 millj. betri en
um síðustu áramót. Ennþá er
ekki hægt að gera sér grein fyr
ir því, hvaða áhrif hið nýja inn
flutningsgjatd hefur, hvorki á
eftirspurn eftir gjaldeyri síðustu
mánuði ársins né á afkomu rík-
issjóðs. f bráðabirgðaáætlun hef-
ur verið reiknað með því, að inn
flutningur muni minnka og sá
samdráttur innflutnings senni
lega valda ríkissjóði um 60 millj.
kr. tekjumissi í aðflutningsgjöld
um. Hið nýja innflutningsgjald
gæti gefið á móti tekjur til 1.
desember, er næmu 220 millj. kr.,
þegar umdanþáguákvæði í íögun-
um hafa verið tekin til greina,
Komi 4. gr. þeirra laga til fram-
kvæmda, má gera til viðbótar
ráð fyrir endurgreiðslukröfum,
er geti numið um 90 millj. kr.
Um töluverða tekjuaukningu
ætti þó að verða að ræða fyrir
ríkissjóð, sem þó mun engan veg
inn nægja til þess að jafna
greiðslustöðuna við Seðlabank-
ann. Hins vegar er brýn nauð-
syn, að menn geri sér almennt
grein fyrir því, að stöðvun á
greiðsluhalla ríkissjóðs er óhjá-
kvæmileg forsenda þess að hægt
sé að skapa nauðsyníegt jafn-
vægi milli framboðs og eftir-
spurnar erlends gja'ldeyris.
Greiðsluhalla ríkissjóðs vegna
áranna 1967 og 1968 verður einn
ig að jafna, ef ríksisjóður á ekki
að verka með óheilbrigðum hætti
á fjármálaþróunina. Það er jafn-
ifrarnt nauðsynlegt að gera sér
grein fyrir því, að ekki verður
skilið á milli fjárhagsvandamála
ríkissjóðs og vandamála atvinnu
veganna. Hinir gífurlegu erfið-
feikar sjávarútvegsins hafa fært
þjóðinni stórkostlegan vanda,
sem krefst skildings og ábyrgra
viðbragða allra stétta og stjórn-
málaflokka, ef takast á að leysa
hann án stórfelldrar kjaraskerð
ingar þjóðarinnr. Ríkjsstjórnin
hefur því beitt sér fyrir viðræð
um milli allra flokka, sem staðið
hafa nú í nokkrar vikur, til þess
að kanna, hvort sameiginleg við
brögð við þessum mikhi vanda-
málum séu hugsanleg. Sú af-
staða ríkisstjórnarinnar markast
hins vegar engan veginn af þvi,
að hún hafi gefizt upp við að
stjórna landinu og geti ekki
fundið úrræði ti'l lausnar vanda
málunum, heldur af því að henni
er lióst, að nú er svo mikið í
húfi, að þjóðareiningar er þörf.
Þar sem efnahagsvandamálin í
heild verða rædd hér á hinu
háa Alþingi við önnur tækifæri,
þá mun ég ekki gera þau al-
mennt frekar hér að umtalsefnL
Fjárlagafrumv.
fyrir 1969
Fjárlagafrumvarpið fyrir 1969,
markast 1 senn af hinum miklu
efnahagsörðugleikum, sem blasa
við augum, og hinni miklu ó-
vissu framundan. Það voru sjálf-
sögð og eðlileg viðbrögð að tak-
marka ríkisútgjöldin sem allra
mest, og hefur þvi þeirri megin
stefnu verið fylgt i frumvarp-
inu að synja um allar fjárveit-
ingar til nýrra starfsemi í ríkis-
rekstrinum og skera fjárveiting-
ar ahnennt til allra ríkisstofn-
ana svo við nögl sem frekast.
var auðið. Vitanlega veldur þessi
harkalega aðferð því, að synja
verður um fjárveitingar til marg
víslegra nytjamála, og er erfitt
að þurfa að framfylgja álíkri
niðurskurðastefnu tvö ár í röð,
en ég vænti þess þó, að menn
skilji almennt nauðsyn þessa
sterka aðhalds, því að óhjákvæmi
legt er að halda rikisútgjöldum
Framhald á bls 18
Q5TERTRÖ
peningaskópni
fyrirliggjandi.
Ólafur Gíslason & Co hf.
Ingólfsstræti 1A,
sími 18370.
BLADBURDARFOLK
OSKAST í eftirtalin hverfi:
NESVEGUR II - INGÓLFSSTRÆTI
Talið v/ð afgreiðslurta i sima 10100