Morgunblaðið - 25.10.1968, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 25. OKTÓBER 196®
FJÁRLAGARÆÐAN
Framhald if bls. 15
1 föstum skorðum, þegar rýra
þarf kjör borgaranna almennt.
Gert er ráð fyrir að framfylgja
einnig á naesta ári þeim niður-
skurði ríkisútgjalda, sem ákveð-
inin var með spamaðarlögum
snemma á þessu ári.
ings, gera óumflýanlegt að afla
ríkissjóði annað hvort nýrra
tekna eða skera ríkisútgjöld enn
frekar niður. Verður því að endur
skoða tekjuáaetlunina, eftir að
endanlega hefur verið ákveðið
tií hverra aðgerða í efnahags-
málum verði gripið.
Cerbreytt að formi
Frámlög til styrktar atvinnu-
vegunum eru hin sömu og í fjár-
lögum yfirstandandi árs. Und-
anfarin ár hefur aðstoðin við sjáv
arútveginn og tekjuöflun henn-
ar vegna verið ákveðin árlega
með sérstakri lagasetningu í byrj
un ársins og var svo einnig á
yfirstandandi ári. Hefir þessi að
ferð ekki stafað af neinni við-
leitni til þess að halda þessum
útgjöldum utan fjárlaga, heldur
hefur ástæða verið sú, að ekki
hefur reynzt auðið að fá endan
lega mynd af afkomu útgerðar-
fyrr en eftir að fjárlög hafa
verið afgreidd. Segja má, að í
ár hafi verið í gangi stöðug at-
hugun á afkomu ýmissa þátta
vegna nýrra og nýrra vandræða
en þótt fyrr hafi verið hafizt
handa um athugun á heildar-
vandamálum sjávarútvegsins og
raUnar atvinnuveganna almennt
en áður hefur verið, var auð-
vitað í byrjun septembermánað-
ar, þegar fjárlag^frumvarpinu
var lokað, ógerlegt að gera sér
nokkra grein fyrir endanlegri
afkomu atvinnuveganna á þessu
ári. Stærsti þáttur dæmisins var
að sjálfsögðu sjávarútvegurinn,
en jafnframt hafði verið hafizt
handa um athugun á afkomu
bænda í ýmsum héruðum lands-
ins, en þeirri athugun var held-
ur ekki lokið. Fjárlagafrumvarp
ið sýnir því aðeins mynd af ríkis
rekstrinum sjálfum og er gert
ráð fyrir, að með sterku útgjalda
aðhaldi verði auðið að standa
straum af kostnaði við hann á
næsta ári með núverandi tekju-
stofnum ríkissjóðs. Er þá ekki
reiknað með tekjum af nýálögðu
innfhitningsgjaldi, en jafnframt
vi] ég sérstaklega vekja athygli
á því, að þótt tekjuáætlunin sé
miðuð við lítið eitt óhagstæðari
viðskiptaþróun og veltu en á
yfirstandandi ári, þá myndi veru
legur samdráttur í innfluttningi,
viðskiptaveltu og tekjum almenn
LOFT U R H.F.
LJÓSMYNDASTOFA
Ingólfsstræti 6.
Pantið tíma í síma 14772.
HAFSTEINN BALDVINSSON
HÆST ARÉTT ARLÖGtMAÐUR
AUSTURSTRÆTI 18 III. h. - Slml 21735
Fjaðrir, fjaðrablöð, hljóðkútar
pnströr o. fl. varahlutir
í margar gerðir bifreiða
Bílavörubúðin FJÖÐRIN
Laugavegj 168 - Simj 24180
og efni
Fjárlagafrumvarpið fyrir árið
1969 er annað fjárlagafrumvarp
ið, sem útbúið er í samræmi við
hin nýju lög um ríkisbókhald
og gerð fjárlaga. Þar sem bæði
formi og efnisskipan fjárlaga var
breytt með þessum lögum, hlutu
ýmsir annmarkar að verða á
fyrsta frumvarpinu í þessum bún
ingi, þótt þeir hafi raunar verið
íinni en gera hafði mátt ráð fyrir
Reynt hefur verið að bæta úr
þessum annmörkum í fjárlaga-
frumvarpinu fyrir árið 1969 og
gera það í ýmsum efnum fyllra
og skýrara, og vona ég að hátt-
virtir þingmenn telji þær breyt-
ingar allar í jákvæða átt. Greina
gerð með frumvarpinu er það
ítarleg, að ég sé ekki ástæðu
tií þess að rekja efni frumvarps-
ins í eiAtökum atriðum heldur
læt mér nægja að gera grein
fyrir niðurstöðutölum og nefna
einstök atriði, er ég tel sérstaka
ástæðu til að vekja athygli á.
Þar eð allar ríkistekjur eru
nú teknar í fjártög, einnig þær
tekjur, sem með sénlögum er ráð
stafað til ákveðinna þarfa, þá er
erfitt að gera samanburð milli
ára á breytingum tekna og gjalda
rikisrekstursins í þrengri merk-
ingu. Af þessum sökum hefur
verið tekið saman sérstakt yfir-
lit og samanburður við fjárlög
ársins 1968, sem birt er með
frumvarpinu og sem ég vona að
auðveídi mönnum tialnasaman-
burð.
Heildarútgjöld á rekstrarreikn
ingi nema 6.472.4 millj. kr. Til
þess að fá raunhæfan saman-
burð við fjárlagaútgjöld 1968,
verður að hafa í huga, að með
sparnaðartögunum, sem sett voru
í byrjun ársins, voru rekstrar-
útgjöld lækkuð um 137.7 millj.
Heildarhækkun útgjalda í frum-
varpinu nemur því 470.3 milljón
um, en hér er hins vegar ekki
um raunverulega hækkun ríkis-
útgjalda að ræða, því að í hækk
unartölu þessari er innifalin 240,9
millj. kr. hækkun útgjaldaliða,
sem fjár er aflað til með sér-
lögum óg vegur í þeirri tölu
langmest fjáröflun sú til vega-
sjóðs, sem samþykkt var á síð-
asta Alþingi. Útgjaldaaukning
ríkissjóðs sjálfs, er 229.5 millj-
ónir og er það aðeins 48%
hækkun frá fjárlögum ársins 1968
Mun ég nú í stórum dráttum
gera grein fyrir því í hverju
þessi útgjaldahaekkun er fólgin.
í hverju felst
útgjaldahœkkunin?
Með úrskurði Kjaradóms á síð-
MAY fair?
MAY FAIR!!
Aldrei meira úrval af MAY FAIR
vinylveggfóðri
Hlýlegt heimili.
Fallegt heimili með MAY FAIR.
Kaupið aðeins það bezta.
ast liðnu ári, voru opinberum
starfsmönnum ákvaxðaðar launa
hækkanir í samræmi við launa-
hækkanir annarra stétta. Er í
fjártagafrumvarpinu nú reiknað
með 10 prs. launahækkun af þess
um ástæðum á laun upp að vissri
upphæð. HeilcHarútgjaldahækk-
un af þessum sökum mun vera
40 mil'lj. kr. Ég tel það mjög
miður farið, ef launabreytingar
opinberra starfsmanna þurfa alít
af að fara fyrir Kjaradóm, en
ástæðan til þess að ekki tókust
samningar við opinbera starfs-
menn í þetta skipti var sú, að
ríkisstjórnin taldi sér ekki fært
að bjóða meiri kauphækkun en
voru í samræmi við samninga
verkalýðsfélaganna, þótt ég játi,
að efra skerðingarmarkið í þeim
samningum var ekki raunhæft.
B.S.R.B. gerði hins vegar hærri
kröfur og hlaut því málið að
koma ti'l úrskurðar Kjaradóms.
Við samningu fjárlagafrumvarps
ins var fylgt þeirri meginstefnu
að synja öllum beiðnum um nýja
starfsmenn, nema þar sem alger-
lega var óumflýjanlegt af ein-
hverjum sérstökum ástæðum, og
á þess þá að vera getið i grein
argerð frumvarpsins.
Fjárveitingar tií ráðuneytanna
sjálfra eru skertar með sama hætt
og gert var í sparnaðarlögun-
um. En nokkur hækkun verður
þó á viðskiptamálaráðuneytinu
vegna tveggja stórra nefnda, sem
starfa á þess vegum, önnur í
sambandi við athugun á aðild
íslands að EFTA og hin við at-
hugun á álagningareglum og af
komu verzlunarinnar. í sparn-
aðarlögunum var gert ráð fyrir
því, að kostnaður við utanríkis-
þjónustuna yrði á árinu 1968
lækkaður um 3 millj. kr. Upp-
haflega var í því sambandi hug
leitt að leggja niður tvö sendi-
ráð, en það reyndist á því stigi
svo miklum erfiðíeikum bundið,
að frá því var horfið, en hins
vegar gert ráð fyrir að fækka
nokkuð starfsmönnum utanrikis
þjónustunnar. Úr þessu varð þó
því miður ekki á þessu ári,
en utanríkisráðuneytið gerði þó
ráðstafanir til þess að lækka
annan kostnað sendiráðanna um
2 millj. kr. Siðan hefur, i sam-
ræmi við ályktun Alþingis, verið
skipuð sérstök milliþinganefnd,
til þess að gera heildarathugun
á skipulagi utanríkisþjónustunn
ar og tillögur um frambúðarskip
an hennar. Þykir því óeðlilegt
að raska í meginefnum núverandi
skipan sendiráða, áður en þessi
nefnd hefur íokið störfum. Hins
vegar hefur orðið um það sam-
komulag milli fjármálaráðuneyt-
isins og utanríkisráðuneytisisn,
að fylgt verði, fyrst um sinn,
þeirri meginreglu, að í hverju
sendiráði verði auk sendiherra
aðeins einn sendiráðsritari. Hef-
ur í samræmi við það verið á-
kveðið að kveðja nú þegar heim
tvo sendiráðsritara til viðbótar
því að 'lagt hefur verið niður
starf sérstafes sendiherra hjá Ev
rópuráðinu. Bein lækkun á kostn
aði til utanríkisþjónustunnar verð
ur því 4 millj. kr., þar eð til
viðbótar fellur niður sérstakur
kostnaður, sem varð á þessu ári
við sendiráð hjá NATO í Bruss-
el.
f samræmi við ákvæði sparnað
ári gerðar ráðstafanir til þess
að draga úr kostnaði við lög-
gæzlu á Keflavíkurflugvelli, en
í athugun er, hvort koma megi
við enn frekari sparnaði á þeim
útgjaldalið.
Bróðurparturinn af útgjalda-
hækkun fjárlagafrumvarpsins er
á framlögúm til fræðslumála, sem
hækka samtals um 86,5 miílj. kr.
Þessi liður hækkar mikið frá ári
til árs, en hækkunin er þó sér-
staklega mikil í þetta sinn vegna
þess, að með hinum nýju skóla-
kostnaðarlögum, sem sett voru á
síðasta ári, var gerð sú breyt-
ing, að vissir kostnaðarliðir, sem
ríkissjóður hefur áður greitt eft
ir á, verða nú greiddir jafnóð-
um og þeir falla til, og veldur
þetta 34,5 millj. kr. útgjalda-
aukningu í eitt skipti. Kostnaður
við barnafræðsluna hækkar um
32,7 millj. kr. og við gagnfræða-
menntun um 7,8 millj. kr. Hin
nýju skólakostnaðarlög tóku nú
gildi á þessu hausti, en því mið-
ur hefur komið í ljós, að ákvæði
laganna um ákvörðun hlutdeildar
ríkissjóðs í rekstrarkostnaði skól
anna, eru að ýmsu leyti óákveð-
in og óljós og geta orkað tví-
mælis. Ég álít, að ^mislegt í
þeim lögum hafi verið tií bóta,
og þá fyrst og fremst ákvæði
um byggingarkostnað, en breyt-
ingarrlar á rekstrarkostnaðará-
kvæðunum eru hæpnar og hafa
áreiðanlega leitt til aukinnar á-
sóknar á ríkissjóð og því skipt-
ir miklu máli, að eftirlit með
framkvæmd laganna sé traust
og þess vandlega gætt, að fyl'lsta
hagsýni ríki í rekstri skólanna
og varðandi fjölda kennara. Sam
komulag er um þann skilning
miíli fjármálaráðuneytisins og
menntamálaráðuneytisíns, að þótt
kostnaðarhluttaka ríkis og sveita
félaga sé ákveðin með öðrum
hætti en áður var, þá hafi það
verið meginstefna laganna að
auka ekki kostnaðarhlutdeild
ríkissjóðs, enda augljós hagnað
ur sveitafélaganna af því, að
ríkið skuli nú jafnóðum greiða
sinn kostnaðarhluta, sem vissu-
lega var sanngirnismál. Hin nýju
ákvæði skólakostnaðarlaganna
um skóíabyggingar leiða til þess
að ekki er auðið að hafa jafn
marga skóla í smíðum samtímis
eins og verið hefur, en hins veg
ar greiðir ríkissjóður jafnóðum
hluta sinn af byggingarkostnað-
inum, sem er til mikils hægðar-
auka fyrir viðkomandi skólahér-
uð og á að stuðla að því, að
skólabyggingum geti orðið lokið
á miklu skemmri tíma en áður,
sem ætti að gera kleift að koma
útboðum og hagkvæmari vinnu-
brögðum, er geri byggingarnar
ódýrari. Bygging nægilegs skóla
rýmis er eitt af meiri háttar
vandamálum okkar litla þjóðfé-
lags og er því hin brýnasta nauð
syn að íeita allra úrræða til
að draga úr kostnaði við skóla
byggingar. Framlög ríkissjóðsins
verða hér eftir miðuð við ákveðn
upphæð á teningsmeter skó'la-
rýmis, írúðað við hagkvæma gerð
skólahúss, og ætti það að vera
sveitafélögunum hvatning til að
stuðla að sem lægstum bygging-
arkostnaði skólanna.
Vegna mikillar nemendafjölg-
unar í menntaskólunum, og þó
raunar enn meiri í Kennaraskól-
anum, hækka fjárveitingar til
þessara skóla um tæpar 9 mitlj.
króna. Nokkur hækkun verður
á fjárveitingu til Háskólans,
vegna þess að nú verður í haust
tekin þar upp kennsla í náttúru
fræðum við verkfræðideild. Er
hér um svo mikið nauðsynjamál
að ræða, að talið hefur verið
óumflýjanlegt að fallast á þessa
nýju starfsemi, en að öðru leyti
hefur ekki verið talið auðið að
fallast á óskir Háskólans um
kennarafjölgun á næsta ári. 1
síðustu fjárlagaræðu benti ég á
nauðsyn þess að athuga, hvort
ekki mætti nýta betur kennrtu-
krafta Háskólans og hefur mennta
málaráðuneytið það mál nú til
athugunar í samráði við Háskól-
ann. Framlög til Lánasjóðs ísl.
námsmanna hækka um 3.4 millj.
kr. og hefur við ákvörðun þeirr-
ar hækkunar annars vegar verið
miðað við verðlagshækkanir og
hins vegar við fjölgun þeirra
námsmanna, sem lána geta notið.
f sambandi við málefni stúdenta
tel ég rétt að skýra frá því, að
fal'lizt var á þessu ári að veita
aðstoð ríkisins til þess að koma
upp dagheimili fyrir börn stúd-
enta, sem stunda nám við Há-
skólann. Stóð til boða hentugt
hús, sem fékkst við hagkvæmu
verði án útborgunar. Er leitað
heimildar í fjárlagafrumvarpinu
til kaupa á þessu húsi og er
gert ráð fyrir að félagsstofnun
stúdenta fái það til umráða, en
heimilið verði rekið á vegum
Sumargjafar. Bygging Félags-
heimilis stúdenta er nú eitt af
helztu áhugamálum þeirra. Hefir
háskólaráð, fyrir sitt leyti, sam
þykkt að styðja byggingu félags
heimilisins með framlagi af happ
drættisfé, Veittar hafa verið í
f járlögum síðustu ára samtals nær
4 millj. kr. til félagsheimilis, en
reikna verður með, að ríkissjóð-
ur þurfi að leggja fram samtals
5 millj. kr. til viðbótar. f fjár-
lögum yfirstandandi árs, esru veitt
ar samtáls 1,8 millj. kr. til fé-
lagsheimilisins og endurbóta á
Nýjagarði. Fjárhæðin er í fjár-
lagafrumvarpinu hækkuð í 2,5
millj. kr. sem veittar eru í einu
lagi til félagsstofnunar stúdenta
og verður það því ákvörðunar-
atriði stjórnar stofnunarinnar í
samráði við menntamálaráðuneyt
ið, hvernig að fé þessu verði
skipt milli væntanlegs féiags-
heimilis og viðgerða á stúdenta
görðunum.
f sparnaðarlögunum var ákveðin
lækkun á framlögum til fræðslu-
málaskrifstofunnar m. a. vegna
fækkunar námsstjóra. Hafa þess
ar ákvarðanir þegar komið til
framkvæmda. Beðið hefur verið
um mikla hækkun fjárveitinga
til hinna ýmsu rannsóknastofn-
anna atvinnuveganna. Er hér á
mörgum sviðum um hina mikil-
vægustu starfsemi að ræða, en
ekki hefur þó verið talið fært
að verða við þessum fjárbeiðn-
um. Er enda ástæða til að halda
að starfsemi stofnan þessara sé
ekki eins vel skipuíögð og æski-
legt væri, og samvinnu innan
sumra stofnanna a.m.k. á ýms-
an hátt ábótavant. Gildir þó ekki
hið sama um allar þessar stofn-
anir. En mér sýnist margt benda
til þess, að rannisóknastofnanirn
ar ættu að vera í nánari tengsl-
um við Rannsóknaráð ríkiisns,
og nauðsynlegt samráð um það
haft milli stofnanna, að hin æski
legustu viðfangsefni séu ætfð lát
in sitja í fyrirrúmi. Ég tel reynsl
una ótvíræftt hafa leitt í ljós,
að nauðsyníegt sé, að Rannsókn
arráðið fái til mats og umsagnar
hverju sinni fjárhagsáætlanir
hinna einstöku rannsóknastofn-
ana.
Þegar fjárlagafrumvarpið var
samið, var ekki vitað um verðlag
eða framleiðrtumagn búvöru á
næsta ári, en gert er ráð fyrir
að uppbætur á útfluttar land-
búnaðarafurðir muni hækka um
22 millj. kr. Þar að hækkun
búvöru varð meiri, en áætlað
var, mun þessi upphæð þurfa
að hækka enn m 5—7 millj. kr.
Þá hefur ekki verið talið var-
legt annað en hækka framlög til
jarðræktar og framræslu um 10
millj. kr., þar eð þessi framlög
munu í ár fara um 15 mfllj. kr.
fram úr áætlun fjárlaga. Fjár-
veitingin til Landnáms rfkisins
er lækkuð um 7.5 millj. kr. í
ifjáriagafrumvarpinu, svo sem
gert var í ár með sparnaðar-
lögunum. Hlýtur þó mjög að
koma til álita, miðað við allar
aðstæður, hvort ekki sé nauð-
synlegt að taka starfsemi Land-
námsins i heild til athugunar
vegna brevttra aðstæðna og iafn
framt er æski'legt að endurskoða
jarðræktarstyrkina, ekki í því
skyni að draga úr ræktun lands
ins. þvf að aukin ræktun er brýn
nauðsyn, ekki sízt til þess að
geta dregið úr óhæfilegri notk-
un fóðurbætis, heidur vegna þess
að ástæða er til að álíta, að
vissar tegundir jarðræktarfram-
kvæmda njóti nú orðið óeðli-
lega hárra styrkja vegna nýrra
tækni.
í sparnaðarlögum var 30 millj.
kr. fjárlagaframíag til Fiskveiði
sjóðs fellt niður í ár, þar eð
talið var, að framlag ríkissjóðs
til Stofnfjársjóðs fiskiskipa. er
fyrst og fremsit var ætlað að
standa undir afborgunum og
vaxtagreiðslum af lánum í Fisk-
veiðasjóði, myndi bæta svo fjár-
hagsaðstöðu sjóðsins »ð auðið
væri að fella þetta ríkisframlag
niður í ár. Því miður hefur
staða Fiskveiðasjóðs versnað
mjög mikið allra síðustu árin,
sem stafar í senn af miklum
skipakaupum, stórauknum van-
skilum og nú síðast minnkándi
tekjum vegna minni sjávarafta.
í ár tókst að leysa vanda Fisk-
veiðasjóðs, þar eð hann fékk í
sinn hlut verulega fjárhæð af
gengismun og að auki fékk sjóð
urinn 64 millj. k.r af enska lán-
inu. Var þannig um að ræða 180
millj. kr. fjáröflun, sem ekki