Morgunblaðið - 22.07.1971, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. JÚLÍ 1971
17 1
t

Fraanhald af bls. 15. '
að verða bjargað á hætturunar
stund, án þesa að leggja eitt-
hvað af mörfcum sjálfur til
þesa að b j örgun ar aðgerðim ar
takist vel,“ segir Aftenpostm.
Síðan. bætir blaðið við, að brott
flutniingur bandaríiska herliðs-
iinis frá Keflavík verði sigur fyr-
ir Sovétmenn, sem hafa uninið
að því af _ kappi að diraiga úr
mikilvægi fslands fyrir sameig-
jnlegar vamir Vesturlanda.
Verði stöðin lögð niður, geti
sovézk herskip athafnað sig á
hafiniu milli íslands og Græn-
lamds án þess að nokkur fylg-
ist með þeim og það mun setja
Noreg í hættulega aðstöðu."
Eins og »já má af þessari
frétt um ritsítjórnargrein „Aft-
eniposten" telja Norðmenn, að
brottför varnarliðsims frá ís-
lamdi munli aúka þá hættu, sem
Norðmenm telja sig vera í og
svipaðar skoðanir hatfa komið
fram í öðrum blöðum á Norð-
urlöndum m.a. einu stærsta og
virtasta blaðr Finnlands, „Hels-
inki Sanomat". 1 sama streng
tók einmig sænska blaðið
„Svemska Dagbladet", sem
næddi þessi miál i ritstjórnar-
grein og sagði m.a.: . . „brott-
flutningur bandarísku her-
marmanna frá ísl'andi er ekki
mál, sem aðeins varðar fs-
lendinga. Hamn getur breytt
styrkleikahlutföl’iunum á mjög
hemaðarlega mikilvægu svæði.
fsland miissir ekki aðeins álit-
legar tekjur heldur hefur ef-
laust ekki bolmagn til að ann-
ast eigin varnir. Á fjórum ár-
um gæti myndazt hér hættu-
Jegt hemaðarlegt skarð í Norð-
ur-Evrópu á meðan allt bendir
til þess að Sovétríkin séu að
flytja Simar fremistu vamiarDínur
á móts við Færeyjar og ísland.
Með tilliti til öryggis geta afleið-
ingamar orðið mjög hættuleg-
ar fyrir hin Norðurlöndin.“
RÖDD FRÁ MOSKVU
Tass-fréttastofan í Moskvu
er ekki aðeins fréttastofa í okk
ar skiílnmgi, heldur er hún
um leið miálsvari sovézkra
stjórnarvalda. Tveimur dögum
eftir að viimstri stjóm Ólafs Jó-
hannessonar hafði tekið við
völdum hafði Tass-fréttastofan
m.a. þetta að segja: „Emn sem
komið er, er erfitt að spá um
hver verður afleiðing af áhyggj-
um hershötfSingj’a NATO vegna
atburðanna á fslandi. Eitt atriði
er þó ómótmælanílegt: Fleiri og
fleiri sprumgur sundra nú
NATO blokkinnii. Krafan um að
loka bandarísku stríðsstöðinni á
fislandi og flytja burt banda-
ríska hermenn frá landinu, er
enn. eim sönnunin um vonleysi
tilrauna erlendra heimsvalda-
sinirna til að halda þjóðum ann-
anra landa í „Atlantshafsviðjun-
um“, þegar þær vilja vera eig-
in herrar.“
HVERS VEGNA VARNIR?
Hér að framan hafa verið
dregin fram fyratu ummæli r&ð
berra í himml nýju ríkisstjónn,
um vanmarmáliin, svo og viðbrögð
aðila erlondis ti(L þess að menn
geti fengið nokkra yfirtsýn um
þær hreyfingar, sem stefnuyfir-
lýsing vi'nstri stjómariimnar I ör-
yggismáluimum hefur komið af
stað. En þá er komið að þeirri
spumingu fyrir okkur sjálfa
hvort og þá hvera vegna við
eigum að hafa varnir í land-
inu.
Verulegar opinberar umræður
um vamarmálin og stefnuna í
þeim hafa raunverulega legið
niðri í nær áratug, þótt við og
við hjaifi á umdanförnum árum
komið til siniarpira cyrðaskipta á
Alþingi um þessi máL Að því
leyti má segja, að það sé vel,
að nú gefist tækifæri til þess að
fj allia um varniarmálin að
marki, enda nauðsynlliegt fyrir
okkur íslendinga að vera vak-
airndi fyrlr því hverju sinni,
hvort breytt viðhorf á alþjóða-
vettvangi eða í hernaðairtækni
hafi valdið breytingu á stöðu
íslands í þessum etfnum.
í varnarmÉilunum stöndum
við frammi fyrir tveimur spur*
inguim. I fyirsta lagi: Er það
niauðsynlegt fyrir öryggi í»-
lenzku þjóðariinnar sjálfrar, að
hér séu varnir og ef þeinri
spumingu er svarað jákvætt, þá
hvers konar vamir. í öðru lagi:
Hvaða álhritf hefur það fyrir ör-
yggi frændþjóða okkar á Norð-
urlönidum og bandalagsþjóða
okkar í Atlantshafsbainidlaginu,
ef hér er ekki vamarstöð.
Þess munu engin dæmi, að
sjálfstæðar þjóðir telji sér ekki
niauðsynlegt að haía einhvera
konar vamir. í þessu sambandi
má ekki rugla saman vömum
amnars vegar og hlutleysia-
stefnu svonefndri í utanríkis-
málum hiinis vegar. Þær Þjóð-
ir, sem fylgja hluitleysisstefnu í
utanríkismálum eru ekki vam-
arlausar. Þvert á móti hafa sum
ar þeirra mjög öflugar vamir.
Þar má m.a. miinina á hinn öfl-
uga herstyrk Svía, sem fylgja
hlutleysisstefnu í utamríkismál-
um og ennfremur Svisslond-
inga, svo að nefndar ®éu tvær
þjóðir, sem við þekkjum vel til.
Mörg hinnia nýju ríkja í Afr-
íku og Asíu hatfa lýst þvl yfir,
að þau fylgi hl’utleysisstefnu í
alþjóðamálum, en þau hafa lagt
mikla áherzlu á að tryggja ör-
yggi sitt með öflugum vörnum.
Fyrr á árum reyndu sumar þjóð
ir að tryggja hlutleysi sitt með
þvi að fá eimhverjar stórþjóðir
til þesa að taka á sig ábyrgð á
því, en reynslan sýndi, að alík
álbyngð stórvelda varð einskis
nýt, þegar til átti að taka. Þess
vegna munu þess afar fá dæmi
nú, að þjóðir reyni að tirygigja
hlutlieysi sitt með þesiuna hætti.
Ríkisstjó,m Ólaís Jóhannesson-
ar hefur ekki lýst þv4 yfir, að
hún yilji fylgja hlutleysisstefnu
í utanrfkismálum. Þvert á móti
hefur hxin Iiýst þeirri skoðun
sinnii, að ísland eigi að vera
áfram í A11 an tsh af sband alag-
iniu, þótt raunar muni vera
ágreiningur um þetta mál inman
stjórmiarinnar, þar sem Alþýðu-
bamidalagsmenn era á anmiairi
skoðun en hinir stjórnartflokk-
arnir tveir. En vinstri stjórnin
hefur á hinn bóginn lýst þeiiri
skoðun sinni, að vamarliðið eigi
að bverfa úr landi og hún hefur
á engan hátt gefið í skyn, aíi til
þess sé ætlazt að fyrir vörnum
landsiins verði séð með öðrum
hætti. Vinstri stjórnin vill sem
sagt, að ísiand verði það ein-
stæða fyrirbrigði í heimimum,
sjálfstætt en varnarlaust ríki.
Þá má spyrja, hvort aðild okk
ar að Atfliantshafsbandalaginu
sé mægileg trygging fyrir ör-
yggi ilands okkar. Á það hefur
aldrei reynt, það færi etftir að-
stæðum og eðli hugsanlegra
hernaðarátaka. Það er ljóst, að
varnarlaust Island, sem hefur
mikla hernaðarlega þýðingu, er
Mklegra til að bjóða heim hugs-
anlegum árásaraðila, en varið Is-
land. Ef hér væru engar varnir,
er hugsanlegt, að landið yrði
tekið með skyndiáhlauipd og
bandamenn okkar þyrftu að
horfast í augu við það sem orð-
inn hlut. Þá mundi það leiða tffl
styrjalidar, ef tekin yrði áíkvörð
um uim, að þeir kæmu oikkur til
hjálpar, en um leið yrði Island
vettvangur blóðuigra hemaðar-
átaka. Etf hér eru vamir eru
mum miirini líkur á slikni' árás.
Varnir á Islandi eru fyrirbyggj-
£mdi aðgerð, tffl þess fallnar að
koma í veg fyrir að hugsanlegur
árásaraðili hefjist handa.
Þetta eru him almennu rök fyr-
ir því að itil þess að tryggja ör-
yggi okkar sjálfra sé mauðisyn-
legt að hafa hér varmir. En þá
kunna einhverjir að segja sem1
svo, að á því sé engin nauðsyn,
vegna þess _ að engin hætta
steðji að íslandi. Þeir, sem
þannig kummia að hugsa ættu að
skoða skýringarmynd þá, sem
fylgir þessari grein og sýnir þá
aukningu, sem orðið hefur á
ferðum sovézkra herflugvéla í
niánd við ísland. Á árinu 1963
varð vamarliðið á Kefflavíkur-
flugveili vart við 17 slíkar ferð-
ir, 1964 11, 1965 voru þær 19,
1966 u-rðu þær 33, 1967 59, 1968
jukust þær veiulega og urðu
152, árið eftir 1969 fækbaði
þeim í 86 en á síðastliðnu ári
þ.e. 1970 varð gifurlleg aukning
á þessum ferðum og urðu þær
300 eða mjög nærri þvtf að sov-
ézk herflugvél væri hér á ferð-
inmi daglega.
Auk þessara ferða sovézkra
herflugvéla hafa SovétríMn
stöðugt unmið að því að effla
flotaveldi sitt á Norður-Atlants
hatfinu og hefur það aukizt svo
hröðum skrefum á undamtföm-
um árum, að nágrainmaþjóðir
okkar við Atlantshafið hafa
verulegar áhyggjur af.
Til viðbótar þessu er ástæða
til að minna á, að í flotaæfing-
um þeim, sem sovézki flotinn
efndi til á hafinu milli íslands
og Noregs fyrir örfáum vikum,
var sérstaMega æfð innrás í
Noreg og árás á Island. Hvers
vegna halda menn, að sovézkar
herflugvélar séu á stöðugu
sveimi í kringum land okkar og
sovézk herskip einnig? Hvers
vegna halda menn, að sovézki
flotinn æfi árás á Island? Er til
sá Islendingur, sem telur sér trú
um, að þetta sé leikur einn?
Sannleikurinn er auðvitað sá, að
það væri fullkomið ábyrgðar-
leysi og sinnuleysi um hag þjóð-
arinnar sjálfrar, að gera ekki
einhverjar ráðstafanir til þess
að frá Islandi væri fylgzt með
þessum ferðum og vamir væru
í landiinu, þegar fyrir lægi að er-
lent stórveldi sæi ástæðu tii að
æfa árás á það.
HVERNIG VARNIR?
Höfundur þessarar greinar
telur augljóst, að Islendingar
hljóti að gera viðhlítandi ráð-
stafanir til að tryggja vaxrnir
landsins, eins og allt er i pottinn
búið. En þá er auðvitað hægt að
ræða það hvernig þeim vörnum
skuU fyrir komið. Á árinu 1951
gerðum við sérstakan samning
við Bandaríkjastjórn um varnir
landsins og samkvæmt þeim
samningi hefur bandarískt varn-
arlið dvalið hér i tvo áratugi.
Fyrst í stað urðu nokkrir
árekstrar milli Islendinga og
varnarliðsmanna, en um langt
skeið hefur ekki borið á slíku,
enda mjög strangar reglur í
gildi um ferðir varnarliðsmanna
utan varnarstöðvarinnar sjálfr-
ar.
Ef við viljum breyta núver-
andi fyrirkomulagi er tvennt til.
Annars vegar, að við tökum
sjálfir upp herskyldu og varnir
okkar í eigin hendur. Telja verð-
ur, að þetta sé útilokaður mögu-
leiki. Við viljum ekki koma upp
eigin her og munum ekki gera
það. Talað er um, að tæknimenn
geti annazt vörzlu þeirra tækja,
sem 1 varnarstöðinni eru. Það
kann vel að vera ein ieið, en það
eru ekki eiginlegar vainir.
Hins vegar er auðvitað til í
dæminu að semja við einhverja
aðra þjóð eða þjóðir en Banda-
ríkjameim um varnir landsins.
Viljum við leita eftir því við
frændþjóðir okkar á Norðurlönd-
unum, að þær taki að sér varn-
ir lands okkar? Viljum við t.d.
leita eftir því við Kanada, Bret-
land, Holland, Belgíu, V-Þýzka-
land eða Frakkland, að einhver
þessara bandalagsþjóða okkar
eða allar í sameiningu eða ein-
hver hópur þeirra, taki að sér
varnir landsins? Sjálfsagt er að
hugleiða og ræða slíka breytingu
á vörnunum og þá verða
menn að gera upp hug sinn um
það, hvort reynsla okkar af dvöl
bandaríska varnarliðsins sé slík,
að ástæða sé til breytinga af
þessu tagi. Ríki^stjóm Ólafs Jó-
hannessonar hefur ekkert gefið
upp um það. Fróðlegt væri að
heyra álit hennar á þessu.
AFSTAÐA
NORÐURLANDAÞJÓÐANNA
Fyrr var sagt, að við yrðum
að meta varnarþörf landsins út
frá hagsmunum olkkar sjálfra og
því hvaða afleiðingar varnar-
leysi Islands mundi hafa á ör-
yggismál frændþjóða okkar á
hinum Norðurlöndunum og
bandalagsþjóða okkar í Atlants-
hafsbandalaginu. Þennan þátt
er auðvitað nauðsynlegt að
kanna rækilega, en fyrstu við-
brögð á hinum Norðurlöndunum
eru á þann veg, að það mundi
hafa alvarlegar afleiðingar fyr-
ir öryggi Norðurlandaþjóðanna
almennt og Noregs sérstaklega,
ef varnarliðið hyrfi á brott án
þess að annað kæmi í staðinn.
Við eigum náin samskipti við
hinar Norðurlandaþjóðirnar,
samskipti, sem verða æ nánari
með hverju árinu sam Mður. Er
það sæmandi í samskiptum
við þessar þjóðir að taka ein-
hliða ákvarðanir í slíku máli, án
þess að huga að þvi hvaða af-
leiðingar það hefur fyrir þær?
Höfum við engar skyldur við
frændþjóðirnar á hinum Norður-
löndunum í þessum efnum?
Svari hver fyrir sig. Það er
einnig ljóst, að vamir eða vam-
arieysi Islands hefur mikla þýð-
ingu fyrir öryggi bandalags-
þjóða okkar i Atlantshafsbanda-
lagimu. Erum við Islendingar
þess umkomnir að eiga aðild að
þessu vamarbandalagi án þess
að taka á okkur nokkrar skyld-
ur i þvi samstarfi, sem þar fer
fram og vinstri stjómin vill
halda áfram þá-tttöku í? Þetita er
einnig samvizkuspuming, sem
hver verður að svara fyrir sig.
VANHUGSAÐ FRUMHLAUP
Sannleikuitfnn er auðvitað sá,
að yfirlýsing ríkisstjórnar Ólafs
Jóhannessonar um vamarmálin
er vanhugsað frumhlaup, sett
fram að kröfu kommúnista í Al-
þýðubandalaginu. Eins og allt
var í pottinn búið hefði ekki ver-
ið óeðlilegt, að ríMsstjómin
hefði lýst þvi yfir, að hún vildi
láta fara fram rækilega könnun
á varnarþörf íslands vegna ör-
yggis okkar sjálfra og með
hliðsjón af öryggi hinna Norð-
urlandaþjóðanna og bandalags-
rikjanna í NATO. Þegar slík
könnun hefði farið fram t.d.
með aðstoð manna með herfræði
Hinn 13. júM s.l. birtist frétta-
tilkynning frá Menntamálaráðu
neyti'iTu um ráðstöfun fyrirlesara
starfs í íslenzkum nútímabók-
menntum við Háskóla Islands,
en umsóknarfrestur um þetta
starf var til 31. maí s.l. Af þessu
tilefni er birt hér bókun, sem
gerð vair á fundi Heimispeki-
deildar 28. mai, sivohljóðandi:
V-egna auglýsingar Mennta-
málaráðuneytisins, dags. 29.
aprffl 1971, um starf fyrirlesara
í íslenzkum nútíimabókmenntum
við Heimispekideiid Háskóla Is-
lands viljum við undirritaðir
taka fram eftirfarandi:
1. Eins og Heimspekideild hef-
ir bent á í ályktun sinni frá 23.
marz s.L, brýtur stofnun slíks
fyrirlesarastarfs í bága við 10.
grei-n laga um Hás-kóla íslands
nr. 84/1970. Þar segir m.a.: „í
hvert skipti, er nýr kennari
ræðst að Háskóianum, skal af-
marka stöðu hans með starfs-
helti." En 10. gre’n hefst L ess
um orðum: „Kennarar Háskól
ans eru pi'ófessorar, dósentar
lektorar, aðjúnktar, stundakenn-
lega þekkingu frá þeim þjóðum,
sem viS treystum bezt, þ.e. Norð-
urlandaþjóðunum, var kominn
grundvöllur fyrir þessa ríkis-
stjórn til þess að móta stefnu
sína á.
Vinstri stjórnin virðist ekki
hafa gert sér neina grein fyrir
þvtf, hvaða áhrif yfirlýsingar
hennar og einstakra ráðhexra
mundu hafa á erlendri grund.
Einar Ágústsson, alþingismaður
og borgarfulltrúi, gat sagt hvað
sem var án þess að eftir því
væxtf tekið úti í honum stóra
heimi, en ummæli Einars Ágústs
sonar, utanríMsráðherra Islands,
eru umsvifalaust þýdd og send
tffl ríkisstjóma landanna beggja
vegna Atlantshafsins og víðar.
Þetta er atriði, sem hinn reynslu
lausi U'tanrikisráðherra virtist
ekki gera sér grein fyrir, fyrsta
daginn, sem haxm starfaði í ráðu
neyti sínu, þótt hann sé ef til vUd
farinn að gera sér grein fyrir
því nú. Hann þarf því ekM að
undrasit svo mjög, hvaðan erlend
blöð hafa fengið upplýsingar um
íslenzlk utanrikismál í skrifuim
sinum undanfarna daga. Þar eru
þau að túlka málefnasamning
vinstri stjómarinnar og yfirlýs-
ingar ráðherrans með tilliti til
öryggis eigin landa. Það er
„þvaðrið“, sem MbL hefur kynn-t
lesendum sínum.
Innan tveggja stjórnarflokk-
anna, Framsóknarflokks og Sam
taka frjálslyndra og vinstri
manna er ágreiningur um stefnu
vinstri stjómarinnar í varnar-
málunum. Sérstaklega á þetta
við um Framsóknarflokkinn.
Það er ekki rétt, sem Ólafur Jó-
hannesson, forsætisráðheira,
hélt fram í viðtalinu við Morg-
uniMaðið á dogunum, að eniginn
ágreiningur væri um þetta mál
í Framsóknarfloklknum. Fjöl-
margir áhrifamenn í Framsókn-
arflokknum eru andvígir stefnu
þessarar ríkisstjómar í vamar-
málunum. Þeir munu hins vegar
ekki láta til sín taka fyrr en
þegar og ef ríkisstjórnin gerir
alvöru úr þvi að framkvæma
yfirlýsta stefnu sina um að gera
landið varnarlaust. Ég leyfi mér
að fullyrða, að fjölmargir kjós-
endur SFV eru einnig algerlega
andvígir stefnu stjórnarinnar í
varnarmálunum. Og þegar byggt
er á svo veikum grunni er
hyggilegast að viðurkenna
frumhlaupið og mistökin. Það
er verðugt verkefni fyrir Einar
Ágústsson, utanríkisráðherra, og
aðra lýðræðissinnaða ráðheira
í þessari rikisstjórn að vinna að
þvi á næstu mánuðum að svo
megi verða. Þá er ef til vill von
til þess, að Islendingar endur-
heimti eitthvað af þvi trausti,
sem þjóðin hefur notið á alþjóða
vettvangi, en vinstri stjórn Ólafs
Jóhannessonar tókst að rýra
verulega með asnaspörkum sín-
um í utanrikis- og öryggismál-
um fyrstu valdadaga hennar.
StG.
arar og erlendir sendikennarar.
Starfsheitið „fyrirlesári" er ekki
tffl.
Samkvæmt 1. grein háskóla-
laganna er Háskóli Islands vís-
indaleg rannsóknarstofnun og
vísindaleg fræðslustofnun. Til-
gangur 10. greinar er að stað-
festa kröfu um víisindalega
hæfni kennara í hverju þvi
kennarastarfi, sem stofnað er
og auglýst á vegum Háskólans
(sbr. og 11. gr. laganna). Eftir
auglýsingunni að dæma er þetta
undirstöðuatriði ekki virt sem
skyldi.
Af þessum sökum Mtum við
svo á fyrir okkar leyti, að ofan-
greiint fyrirlesarastarf geti ekki
talizt á vegum Heimspekideiidar
og sé henni óviðkomandi.
2. Með þessu er að sjálfsögðu
ekki verið að leggjast gegn efl-
ingu bókimenntarannsókna við
Háskólann. E'ns og fram kemur
í ályktun He'mspekideildar frá
23. marz s.L, hefir deildin ein-
mitt gert það að tillögu sirmi,
að fé verði veitt til, að hún geti
Framhald á bls. 19.
Athugasemd
vegna fyrirlesarastarfs