Morgunblaðið - 10.09.1971, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 10. SEPTEMBER 1971
Þetta kom al
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavfk.
Framkuæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Aðstoðarritstjóri Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstraati 6, sfmi 10-100
Auglýsingar Aðalstræti 6, sími 22-4-80.
Áskriftargjald 195,00 kr. á mánuði innanlands.
I iausasölu 12,00 kr. eintakið.
STAÐA KINA OG
ATKVÆÐI ÍSLANDS
f/ína hefur verið lokað land
“ í meira en tvo áratugi,
sumpart af eigin ásetningi,
sumpart vegna þeirrar stefnu
Bandáríkjanna og margra
fleiri ríkja að viðurkenna
ekki Pekingstjórnina og
banna öll meiriháttar við-
skipti við hana. Á tím-
um menningarbyltingarinnar
drógu Kínverjar sig enn ræki
legar inn í skelina.
Á síðustu misserum hafa
Kínverjar alveg snúið við blað
inu. Þeir vinna nú markvisst
að því að efla samskipti við
aðrar þjóðir og fleiri og fleiri
þeirra ríkja, sem fram til
þessa hafa ekki viðurkennt
Pekingstjómina sem hinn
rétta valdaaðila í Kína, hafa
nú breytt um stefnu og tek-
ið upp stjórnmálasamband
við Peking. Gleggsta dæmi
um þá breytingu, sem er að
verða, er fyrirhuguð heim-
sókn Nixons til Peking fyrri
hluta næsta árs. Hún sýnir
hvort tveggja í senn ger-
breytta stefnu Bandaríkj-
anna gagnvart Pekingstjórn-
inni og einnig að ráðamenn
í Peking eru reiðubúnir til
þess að taka þann þátt í al-
þjóðlegu samstarfi, sem eðli-
legt er að svo fjölmennt og
öflugt ríki geri. Þetta er já-
kvæð þróun mála. Að vísu
liggur enn ekki fyrir, hvort
og þá með hverjum hætti
Pekingstjómin gerist aðili
að Sameinuðu þjóðunum, en
á það mun væntanlega reyna
að telst til undantekninga,
að ríki setji sjálf sig á
uppboð á frjálsum markaði
og lýsi sig reiðubúin til að
selja sig eða aðstöðu í land-
inu hæstbjóðanda. Þetta er
þó í raun það, sem vinstri
stjómin á Möltu hefur gert
undanfarnar vikur. Bretar og
Atlantshafsbandalagið hafa
haft vissa aðstöðu á Möltu og
hafa Bretar greitt ákveðna
upphæð fyrir á ári hverju.
Með stjómarskiptum á Möltu
voru settar fram kröfur um
hærri greiðslur fyrir þessa
aðstöðu en verið hefur. Bret-
ar hafa smátt og smátt hækk-
að tilboð sitt, en jafnframt
liggur í loftinu, að bæði
Sovétríkin og Líbýa, sem er
auðugt land vegna olíulinda
hafi boðið Möltustjóm ein-
hvers konar fjárhagslega fyr-
irgreiðslu.
I heimsblöðunum hefur
undanfamar vikur hvað eft-
ir annað verið rætt um Is-
innan skamms. Á undanförn-
um ámm hafa fulltrúar ís-
lands á Allsherjarþingi Sam-
einuðu þjóðanna stutt til-
lögu um aðild Pekingstjóm-
arinnar að þessum alþjóða-
samtökum, en tillaga sú, sem
ísland hefur greitt atkvæði,
hefur einnig gert ráð fyrir
því, að Formósustjórnin, sem
hingað til hefur skipað sæti
Kína hjá Sameinuðu þjóðun-
um, eigi þar aðild áfram.
Eins og allt er í pottinn búið
er eðlilegt, að Formósa eigi
sína fulltrúa hjá alþjóðasam-
tökunum, jafnvel þótt Pek-
ingstjórnin líti svo á, að For-
mósa tilheyri Kína.
Þegar afstaða fulltrúa Is-
lands til þessa máls á þing-
um Sameinuðu þjóðanna und
anfarin ár er höfð í huga, eru
furðuleg ummæli, sem Einar
Ágústsson, utanríkisráðherra,
viðhafði í stuttu fréttasamtali
við Morgunblaðið frá Kaup-
mannahöfn, en þau birtust
hér í blaðinu sl. miðvikudag.
I fréttinni sagði m.a.: „Sagði
ráðherrann, að ísland hefði
nú snúizt á sveif með hinum
Norðurlöndunum um að
styðja aðild Kína að Samein-
uðu þjóðunum....“ Með þess
um orðum fullyrðir utanríkis-
ráðherra, að fram til þessa
hafi ísland ekki stutt aðild
Pekingstjórnarinnar, en eins
og að framan greinir er það
alls ekki rétt. Það er því al-
rangt, að stuðningur nú við
Kína þýði stefnubreytingu
af íslands hálfu.
ólík viðhorf
land og Möltu í sömu and-
ránni vegna þess, að á svip-
uðum tíma komu fram yfir-
lýsingar um breytta stefnu
þessara tveggja landa. Hins
vegar höfum við íslendingar
aldrei lagt fjárhagslegan
mælikvarða á öryggismál okk
ar. Við höfum ekki þegið
greiðslu fyrir þá aðstöðu,
sem varnarliðið hefur hér á
landi, enda lítum við svo á,
að dvöl þess hér sé nauðsyn-
íeg vegna okkar eigin örygg-
is. Nýleg yfirlýsing uta-nríkis-
ráðherra um að könnun sú á
varnarmálunum, sem yfir
stendur, beinist einungis að
efnahagslegum afleiðingum
þess, að varnarliðið hverfi á
brott, er vonandi ekki til
marks um neina stefnubreyt-
ingu að þessu leyti. Hins veg-
ar á sú könnun auðvitað að
beinast fyrst og fremst að
því, hvaða afleiðingar það
hefur fyrir öryggi íslenzku
þjóðarinnar að landið verði
varnarlaust.
DAVID R. SCOTT:
Geðshræringarnar, sem þú
verður fyrir á tunglinu koma í
öldum, biiðlegum bylgjum, sem
stöðva þig, lyfta þér upp en
svipta þér ekki af leið. Það var
enginn tlími fyrir holskeflur —
ekki ef við áttum að gegna
hlutverki okkar í þessari um-
hverfiskönnun eins og hún
getur mikilfenglegust orðið.
Aldan umlukti mig á þeirri
stundu sem tunglferjan
okkar „Fálkinn“ renndi sér yf-
ir tinda Apenninafjalla og
stakk sér til lendingar á tungl
inu. Þá fengum við Jim Irwin
í fynsta sinn nákvæma yfirsýn
yfir lendingarstaðinn á slétt-
unni við Hadley Rille, sem er
gljúfur, um það bil 1 km á
breidd. Ég sá furðuveröld
Hadley. Ég sá, að við mund-
um senn geta seilzt eftir hinu
óþekkta og höndlað það.
Svo kom sú stund, er ég
stóð á Hadley sléttunni
skömmu eftir lendingu og
gerði mér ljóst, hvað þetta
þýddi. Ég áttii fyrir höndum að
sjá og skýra hluti, sem eng-
inn maður hafði fyrr séð. Ég
var að hefjast handa við verk
efni, sem ég hafði stefnt að ailt
mitt líf. Ég vissi, að ég hafði
náð æðsta takmarki mínu — og
Visindanna.
En mest varð eftirvæntingin
þegar við Jim höfðum ekið fjór
hjóla farartækinu okkar, Rov-
er 1. upp hlíð Hadley Delta.
Það er eitt af stærstu fjöllum
á þessu svæði, um 4000 metrar
og við höfðum komizt upp
nokkur hundruð fet, lengra en
við hefðum getað komizt fót-
gangandi. Við urðum veru-
lega undrandi þegar við litum
við og sáum hve hátt uppi við
vorum.
Og þá varð það, sem ég sá
Fálkann okkar úti á sléttunni,
í um það bil fimm kílómetra
•fjarlægð. Handan ferjunnar
voru fleiri fjöll og svart-
ur himinn. Sem ég skynj-
aði þetta allt saman, ferjuna,
sléttuna og fjöllin, fór ég að
finna mig heima í þessu nýja
umhverfi. Já, mér leið í raun
og sannleika vel þarna.
Næstum því frá upphafi
þjáltfunar okkar, fyrir meira
en ári, gerðum við Jim okfcur
grein fyrir þvi, að í Apollo 15.
mundum við fá tækifæri til
þess að leggja mikilsvert fram
lag til vísindanna og skilnings
mannsins á alheimnum. Hin
nýju tæki, tunglbíllin.n og flug-
geta Apollos 15. gerði okkur
þetta fært. Því fannst mér, að
hlutverk ofckar væri að þjálfa
okkur til visindalegrar könn-
unar fremur en til þess að
vera eingöngu reynsluflug-
menn.
1 stað þess að verja öllum
okkar tíma tii þess að kynna
okkur vélarhluta, bilanir og
þess háttar, sem reynsluflug-
menn verða að vera við búnir,
lögðum við áherzlu á visindi,
einkum jarðfræði. Við nutum
góðs aif uppfræðslu nokkurra
beztu jarðfræðinga landsins og
áhugi þeirra smitaði otokur.
Við urðum reglulegir steina-
safnarar.
Við fórum í ramnsóknarferð-
ir i hverjum mánuði. Við fór-
um til San Juan fjallanna í
Golorado, þar sem við fengum
tilfinningu fyrir Apennina-
fjöllum tunglsins. Við fórum til
hæðanna á strönd Califomiu
til að skoða eldfjallabungur og
hraumstrauma. Rio Grande-
gljúfrin í New Mexioo u-rðu
okkur fræðslunámslkeið urn
Hadley gljiúfrið. 1 Minnesota
rannsökuðum við hinar fáu
flísar af anorthosíti (gabbro
tegund), en það er steinteg-
und, sem talið er, að sé algeng
í eldri gerðum tunglskorpunn-
ar. Á Hawai, þar sem sumt í
landslagi er líkt Hadley, var
eins og við værum í lokaprófi
í hvert sinn sem við fórum út.
Við stunduðum athuganir
okkcir máikvæmlega eins og við
mundum gera á tunglinu. Við
tókum myndavélar okkar, tæki
og skjóður. Við fengum ákveð-
inn tíma til þess að fara yfir
landsvæði, sem við höfðum
aldrei fyrr augurn litið. Við
urðum að meta það jarðfræði-
lega, skýra hvar það væri í
aldursröð, skýra hvers vegna
tillteknar steintegundir og
klettamyndanir voru þarna og
koma með sýnishom, sem voru
dæmigerð fyrir svæðið. Þetta
var erfitt starf, en fyrirtaks
þjálfun fyrir þær 18tis klst.
rannsóknir, sem við áttum eflt-
ir að gera umhverfis Hadley
sléttuna.
Jarðfræðin tók mig reglulega
fanginn. Ég hafði alltaf verið
gefinn fyrir sögú og þegar ég
var orrustuflugmaður í
Evrópu og flaug yfir Norður-
Afrífcu og Grikkland, varð ég
heillaður af hinum fomu rúst-
um þar. Fomleifafræðin varð
áhugamál mitt. Þegair ég kom
að jarðfræðinni gat ég fundið
í henni skyldleifca við sögu og
fornleifafræði, svo að mér
fannst ég fljótt á kunnugum
slóðum.
Ég hef komizt að þeirri nið-
unstöðu að jarðfræði sé vís-
indagrein með listrænu bragði.
Ég kom.st að því, að nám í jarð
fræði var eins og tungumála-
nám. I fyrstu lærir þú að
þýða orð fyrir orð en að lok-
um lærir þú að hugsa á mál-
inu. Þá ertu farinn að þekkja
það. Smám saman breyttumst
við úr vélfræðingum og
tilraunaflugmönnum í menn
sem gáltu hugsað á máli jarð-
fræðinnar. Það var ánægjulegt
og borgaði sig, að ég held.
Á þetta reyndi meðal ann-
ars í annarri af þremur rann-
sóknarferðum okkar á tungl-
inu, ferðinni að rótum Apenn-
inafjalla. Það var þegar við sá-
um kristallsbrotið sem mér
skilst að sumir kalli „Upphafs-
steininn".
Ég sá steininn, þar sem hann
tróndi á öðrum stærri. Á fá-
einum sekúndum tóik ég eftir
samhliða rákunum sem eru ein
kennandi fyrir plagioclase en
sú steintegund er ein hin
helzta í anorthositi. Og talið er
að mikið sé af anorthositi í
eldfomum hæðum tunglsins og
leifum af elzta hluta tungl-
skorpunnar. Kristallarnir
voru svo stórir, að Jim gat séð
þá úr eins metra fjarlægð.
Við höfðum gert otokur von-
ir um að finna amorthositsteina
á tunglinu. Þéttleiki tunglsins
er slíkur, að við þurftum að
finna anorthosit eða eitthvað
tiltölulega óþétt efni til þess
að skýra heildarmassa tunglsins
í hlutfalli við steinana, sem
þegar hefur verið komið með
þaðan, sem allir eru þéttari en
meðalþéttleifci tunglsins. Því
var það eitt af markmiðum
obkar að finna anorthosilt og
sú var ástæða þess að ég sagði
við stjómstöðina. „Ég held,
að við höfurn íundið það sem
við sóttumst eftir.“
Hvort ég svo hafði rétt fyr-
ir mér í því að telja það anor-
thosite eiga jarðfræðingarn-
ir eftir að ákveða. En okkar
skoðun var sú, að við yrðum
að meta þetta eftir beztu getu
miðað við þann stutta tíma,
sem við réðum yfir. Ef
okkur skjátlaðisit, skjáitlaðist
okfcur. Enginn góður jarðifræð
inguir er óskeikull. Eins og ég
sagði. Jarðfræði er list, efcfci
aðeins vísindi. Hvað sem öilu
líður, — steinninn var vissu-
lega einstakur. Við höfðum
skoðað alla steinana, sem toom-
ið höfðu úr ferðum Apollos 11,
12 og 14 áður en við lögðum
upp í okkar ferð og þessi var
algerlega ólíkur öllum öðrum
sem við höfðum séð frá tungl-
inu.
Ég verð að játa, að það fór
um mig önnur eftirvæntingar-
alda, þegar ég sá steininn, sem
setið hafði þarna milljónir ára
og beðið eftir okkur. Tilifinn-
ingin var eins og að finna
páskaeggið. Þú veizt, að það
eru fjölmörg egg á grasflötinni
en það er aðeins eitt gullegg
— og þarna var það — gull-
eggið.
Rannsóknir okkar á fjalls-
hlíðum, gígum og barmi
Hadley-gljúfurSins gáfu okk-
úr lítinn tíma til að hafa
áhyggjur af því, sem farið gæti
úrskeiðis hjá okkur eða við
ferjuna. Ég geri ráð fyrir að
segja megi að við höfum sett
traust okkar á félaga okkar og
haldið áfram ætlunarverki
okkar og við hugsuðum ektoert
um að við værum svona langt
frá heimahögunum. Það gerði
okkur fært að losa okkur við
allar erfiðar hugsanir. Við fór-
um þetta bara og áttum þar
góðar stundir og nuttum þess að
gera allt sem við gerðum.
Stundum fannst mér við að-
eins vera í reglulega góðri
j ar ðf ræðif erð.
Enn er mifcið starf fyrir
höndum við að lesa í 80 kg
af steinum og jarðvegi, sem við
höfðum með okkur heim. Um-
fram það hef ég efcki gert nein
Á tunglinu. Þessi mynd
Malta og Island —