Morgunblaðið - 30.06.1973, Blaðsíða 16

16
MORGUNiBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 30. JÚNÍ 1973
JMwgmirlafrife
hf. Arvakur, Reykjavlk.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Eyjólfur Kor.ráð Jónsson.
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstraeti 6, stmi 10-100.
Auglýsingar Aðalstræti 6, slmi 22-4-80.
Askriftargjald 300,00 kr. á mánuði innanlands.
I lausasölu 18,00 kr. eintakið.
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúl
Fréttastjórl
Auglýsingastjóri
Ritstjóri og afgreiðsla
CUónarmið íslands varðandi
^ fiskveiðilögsögumál hlaut
stuðning mikils meirihluta
þjóðanna á allsherjarþingi
Sameinuðu þjóðanna sl. vet-
ur. Samþykkt allsherjarþings
ins um þetta efni hefur mjög
styrkt stöðu íslands í barátt-
unni fyrir viðurkenningu á
einhliða yfirráðarétti yfir
fiskimiðum landgrunnsins.
Þegar Bretar réðust með
hervaldi inn í fiskveiðilög-
sögu Íslands til þess að koma
í veg fyrir löggæzluaðgerðir
varðskipanna, kom strax
fram krafa um að kæra of-
beldisverk þeirra fyrir Ör-
yggisráði Sameinuðu þjóð-
anna. í ályktunum þingflokk-
anna og miðstjórna stjórn-
málaflokkanna komu fram
kröfur um málskot til Ör-
yggisráðsins. Ríkisst j órnin
hefur þó enn ekkert aðhafzt
í þessum efnum og engar
skýringar gefið á þeim
drætti, sem orðið hefur á
málskoti til ráðsins.
Formaður utanríkisnefnd-
ar Alþingis hefur á hinn bóg-
inn reynt að skýra aðgerðar-
leysi ríkisstjórnarinnar.- Hann
hefur haldið því fram, að
Bretar gætu fellt hverja
ályktun, sem borin yrði upp
í Öryggisráðinu og færi gegn
þeirra hagsmunum, þar eð
þeir hefðu neitunarvald í
ráðinu.
Morgunblaðið hefur þegar
bent á, að hér er um mis-
skilning að ræða. Ef íslend-
ingar kæra Breta samkvæmt
VI. kafla stofnsáttmála Sam-
einuðu þjóðanna um frið-
samlega lausn deilumála,
verða Bretar að sitja hjá
samkvæmt skýrum ákvæð-
um 27. greinar sáttmálans. I
forystugrein í Tímanum sl.
miðvikudag reynir formaður
utanríkisnefndar að halda
því fram, að það sé nú orðin
hefð að stórveldin virði þetta
ákvæði að vettugi. Vitnaði
hann í því sambandi til þess,
er Bandaríkin beittu neitun-
arvaldi í marz sl. gegn álykt-
un um Panamaskurðinn. Full
trúi Panama sat sjálfur í for-
sæti á þessum fundi Öryggis-
ráðsins, en hafa verður í
huga, að hann krafðist þess
ekki, að Bandaríkin sætu
hjá.
Ef íslendingar senda kæru
til Öryggisráðsins yrði hún
reist á VI. kafla stofnsátt-
málans um friðsamlega lausn
deilumála. En samkvæmt
skýrum ákvæðum 27. greinar
sáttmálans ber deiluaðilum
að sitja hjá, þegar atkvæði
eru greidd um tillögu, sem
flutt er á þeim grundvelli.
ísland gæti augljóslega kraf-
izt þess, að ákvæðinu yrði
beitt. Ekki er ástæða til þess
að ætla, að við yrðum eftir
það beittir þeirri lögleysu,
að Bretum yrði heimilað að
greiða atkvæði. Meginatriðið
er, að orð 27. greinar sátt-
málans eru augljós og ótví-
ræð, að því er varðar hugs-
anlega tillögu um deiluna
við Breta.
í grein, er formaður utan-
ríkisnefndar ritar í Tímann
sl. fimmtudag reynir hann
enn að færa fram viðbótar-
rök fyrir því, að við getum
ekki kært vegna neitunar-
valds Breta í ráðinu. í grein-
inni heldur hann því fram,
að öll fimm stórveldin, sem
hafa neitunarvald í ráðinu,
þurfi að greiða atkvæði með
tillögu til þess að hún nái
fram að ganga. Hann full-
yrðir með öðrum orðum, að
tillaga sé fallin, ef eitt stór-
veldanna fimm situr hjá.
Hér er enn um mikinn mis-
skilning að ræða. Stórveld-
in geta ekki beitt neitunar-
valdi sínu nema með því að
greiða atkvæði gegn til-
lögu.
Við atkvæðagreiðslur í
Öryggisráðinu um tillögur
vegna Panamaskurðarins var
t. a. m. fyrst felld tillaga
nokkurra ríkja, þar eð Banda
ríkin greiddu atkvæði gegn
henni.
Síðar á sama fundi var sam
þykkt tillaga um málið með
12 atkvæðum gegn engu.
Þrjú stórveldi, sem hafa neit-
unarvald, Bandaríkin, Bret-
land og Frakkland, sátu hins
vegar hjá. Tillagan var engu
að síður lýst lögmæt sam-
þykkt Öryggisráðsins. Þetta
tilvik sýnir, að þessi röksemd
formanns utanríkisnefndar
fær ekki staðizt.
í öðru lagi heldur formað-
urinn þvi fram í síðari grein
sinni, að skylda Breta til
þess að sitja hjá samkvæmt
27. grein stofnsáttmálans
komi aldrei til álita, ef við
kærðum ofbeldisverk Breta
fyrir Öryggisráðinu, þar sem
við myndum láta taka það
upp á grundvelli VII. kafla
stofnskrárinnar um aðgerðir
vegna ófriðarhættu, friðrofa
og árása, en ekki á grund-
velli VI. kaflans um friðsam-
lega lausn deilumála. Ef
kært er eftir VII. kafla kem-
ur m. a. til greina að krefjast
þess að viðskiptabanni yrði
beitt, samgöngur yrðu rofn-
ar og jafnvel að beitt yrðí
hervaldi. Frá upphafi hefur
verið ljóst, að tilgangslaust
væri að fara fra-m á slíkar
aðgerðir gegn Bretum, enda
hafa þeir neitunarvald, ef
kært er á grundvelli þessa
kafla.
Með hliðsjón af þessu er
vitaskuld skynsamlegast fyr-
ir íslendinga að kæra Breta
á grundvelli VI. kaflans um
friðsamlega lausn deilumála
og leitast við að fá sam-
þykkta ályktun, er fordæmdi
framferði þeirra. Við at-
kvæðigreiðslu á þeim grund-
velli yrðu Bretar að sitja hjá,
ef farið er að réttum lögum.
Það er algjörlega á valdi
þeirrar þjóðar, er leggur
fram tillögu að ákveða á
hvaða grundvelli hún er
reist. Því verður ekki trúað
að óreyndu, að formaður ut-
anríkisnefndar vilji sakir
þrákelkni fara aðra leið en
þá, sem líklegust er að
styrkja okkar málstað.
Ríkisstjórnin getur ekki
undan því vikizt að gefa
haldbetri skýringar á drætti
málsins en formaður utan-
ríkisnefndar hefur gert í
skrifum sínum að undan-
förnu.
MALSK0T TIL ÖRYGGISRÁÐS
INS DREGST Á LANGINN
OLÍUKREPPAN OG
RÍKIDÆMI ARABA
OLÍUKREPPAN í heiminmn er
komina á það stig að stims stað
ar í Bandaríkjununt heftir orð
ið að loka bensínstöðvum vegna
bensínsskorts. Því er spáð að
ef ekki verði fljótlega fundnar
leiðir til þess að ráða bót á á-
standinu muni olíukreppan hafa
víðtæk áhrif á hagvóxtinn og
varðveizlu hans í vestræmwn
iöndum og þar með lífsafkomu
venjulegs fólks.
Kreppan er einnig farin að
hafa áhrif á landvarnir og ut-
anríkisstefnu vestrænna ríkja.
Hún veldur því til dæmis að
þeir sem ráða stefnúnni í Wash
ington eru farnir að spyrja
hvoft hægt verði að halda á-
fram loftárásum í Vietnam, þar
sem eldsneytisskorturinn sé
örðihn svo tilfinnanlegur. Ar-
abarikin gera sér grein fyrir
þessú og aðstaða þeirra er orð-
ín svo sterk, að ýmsir efast um
að vestræn riki geti neitað Ar-
abaríkjum um aðstoð í næsta
stríði gegn Israel eí þau fara
fram á slíkt.
Vegna olíukreppunnar sjá
Bandarikjamenn fram á að þeir
verða að flytja inn olíu i miklu
magni á næstu árum og olíu-
kreppunnar hefur orðið hvað
mest vart í Bandaríkjunum. —
Olíunotkun í Bandaríkjunum
er lika tæplega -40% heildar
notkunar í heiminum og eykst
um 8,7% á ári. Meðalaukning-
in í heiminum er hins vegar lít
ið minni, eða um 8%.
Ríkiin í Miðausturlöndum,
það eru Arabaríkin og Iran,
ráða yfir 60% þess olíuforða,
sem vitað er um I heiminum.
Fyrir fimm árum námu olíu-
tekjur þeirra 4,4 milljörðum
dollara, en nú eru þessar tekj
ur komnir upp í hvorki meíra
né minna en 1Ö milljarða doll-
ara og þvi er spáð að árið 1980
geti þessar tekjur orðið 40 millj
arðar dollara.
Ef þessar tölur reynast rétt-
ar verða tekjur Arabaríkjanna
meiri en sameiginlegar tekjur
hvorki me'ra né minna en 500
stærstu iðnaðarfyrirtækja
Bandarikjanna. Auðugasta olíu
ríkið er Saudi-Arabía, sem hef
ur um 7 milljónir ibúa, en gjald
eyrisforði landsins er meiri en
gjaldeyrisforði Bandarikjanna
og Japans til samans.
Þótt Arabarikin eyddu til
samans aðeins helmingi þess
fés, sem talið er að þeir fái fyr
ir olíuna fram til 1985, ættu þeir
eftir tæplega 120 milljarða doll
ara, sem er næstum því eins
mikið og allur varaforði heims
ins í gulli og erlendum gjaldeyri
er nú í dag. Þetta er nógu mik
ið fé til þess að kaupa upp öll
útgefin verðbréf allra oliufyr
irtækja heimsims.
Auðs og áhrifa Araba er þeg
ar farið að gæta í veruiðgum
mæli í heiminum. Olíupeningar
Araba áttu einna mestan þátt
í gjaldeyriskreppunni, sem
leiddi til gengisfellingar dollar
ans i marz. Ýmsir fjármálasér-
fræðingar sögðu að sennilega
hefði fjórðungur þeirra 6 millj
arða doliara, sem flæddu til V-
Þýzkalamds um m ðj an febrúar,
verið „pappirsgull“ (það er sér
stakar yfirdráttarheimildir) í
eigu Araba. Aðrir sérfræðingar
sögðu að Arabar hefðu farið
eins að og aðrir, selt dollara til
þess að tryggja eigmir símar.
Margir fjármálafrömuðir á
Vesturlöndum hafa áhygigjur af
vaxandi peningaveldi Araba og
þeim áhrifum sem það getur
haft á Vesturlöndum á næstu
árum. Mörgum finnst óraun-
hæft að halda fundi um framtíð
gjaldmiðla og skipulag gjaldeyr
ismála án þátttöku Araba.
Sá Arabaleiðtogi, sem mest
h^fur reynt að færa sér í nyt
það vald sem olíuauðæfin veita,
er foringi Líbýu, Moammar
Kadafi ofursti. Vegna eldneyt-
isgkorts iðnaðarrikjanna tókst
honum að neyða olíufyrirtæki
tþ þess að auka olíugreiðsiur
til Líbýu um 120% á tveimur ár
um, úr 1,1 milljarð dollara (eða
1 dollar tunnan) í 2,07 millj-
arða dollara (eða 2,20 dollara
tunnan) 1971. Þessi gjöid
hækka um 10% á ári til 1975.
Með þessu hefur Kadafy m.a.
tek'zt að koma sér upp mesta
gull- og varagjaldeyrisforða
Arabaheimsins, 2,9 milljarða
dollara. Tekjurnar fara að
miklu lejrti til hermála. Til dæm
is ver hann 200 milljónum doll-
ara til þess að kaupa 114 Mirage
þotur. Auk þess hefur hann
styrkt önnur ríki vegna barátt
unnar gegn ísrael. Þannig veit
ir hann Egyptum að minnsta
kosti 125 milljón dollara aðstoð
á ári, Sýrlendingum úm 45 millj
ón dollara og A1 Fatah-hreyfing
unni 20 milijónir dollara.
Síðan 1970 hafa ellefu helztu
olíuframleiðslulönd heimsins
hækkað verð á olíu um 72%. Á
fundi Samtaka olíuframleiðslu
landa heimsins (OPEC) nýlega
var krafizt bóta af olíufyrirtækj
um vegna gengislækkunnar
dollarans og pundsins. Fyrir-
tækin hafa jafnan neyðzt til
þess að koma til móts við stík
ar kröfur olíulandanna vegna
hótana þeirra um bann á fyrir
tækin.
Lönd eins og Saudi-Arabía
hafa hins vegar farið inn á þá
braut að semja um þátttöku í
rekstri olíufyrirtækjanna. —
Þannig fær olíufélag stjómar-
innar í Saudi-Arabíu, Petromin,
25% hlutabréfa í risaolíufélag-
inu Aramco. Hlutur Petromin í
Aramco verður orðinn 51%
1983.
Aðrir framleíðendur í Mið-
austurlöndum hafa gert svip-
aða samninga. Stjórnin i í ran
tók nýlega við rekstri sam-
steypu bandariskra, brezkca,
franskra og hollenzkra fratn-
le i ðsl ufyrirtæk j a.
Verðhækkanirnar og aukin
þátttaka Araba i rekstri fyrir
tækjanna koma vestrænum ríkj
um illa þar sem þau eru sifellt
Framh. á bls. 25