Morgunblaðið - 08.07.1973, Blaðsíða 9

Morgunblaðið - 08.07.1973, Blaðsíða 9
 o,t n 3 JÚL.1 3573 9 Hraunmassinn, sem myndazt hefur í Vestmannaeyjum í þá 5 mánuöi, sem go siö hefur staöið þar, er ekkert smá- ræöi. Þar er komið rúmlega 2ja ferkílómetra stórt land, þar sem áöur var sjór, á allt að 70 m dýpi, en alls er hraun- breiöan 2,7 ferkm. Og þessi hraunmassi veröur í marga áratugi aö kólna, aö því er fram kemur í eftirfarandi viðtali við Þorbjörn Sigurgeirsson, próf. En hann hefur manna mest fylgzt með gos inu, rannsóknum á því og baráttunni viö aö gera þaö sem skaðlausast. Han n er raunar höfundur aöalvopnsins, sem beitt var gegn glóandi hrauninu, — vatnskælingarinnar. Þær tilraunir og á rangur þeirra hafa, auk þess sem þær björguðu verömætum, valdiö tímamót- um í baráttunni viö eldgos almennt og víöa vakiö athygli. — Jú, þetta er orð5@ allmikið gos, samsiinntj Þorbjöm í upphafi samtals- iinis. Það byrjeði sem stóa-gos, en sáðan hefur dregið úr þvi smám saman. Rennsiíið var upþhafiega um 100 kúb- iftsmetraæ á sekúsndu, en síðustu vik- una i maií var það komið niður í 4 kúbikmetna á sekúndu, sem er tæplega meoaiireninsili Elliðaánna, og rann þá beömt í sjöiinin eða bættist ofan á hraun breiðuna fyrir austan og sunnan gíg- inn. SSðan hefur dregið úr hrauin- rennslinu. Síðasta timabilið. sem mseilt hefur verið í lofmynduim er frá 29. maí til 9. júra. Á þvi timabili maeftdiist eng'm viðbót við hraumið. Mælimákvsemnin næg ir til að útiloka að lenmrili hafi verið meira en % kúbikmetri á sekúndu. Er engin ástæða tii að æfila að hraun hafi runnið úr gígnum og aiit bendir til að gosinu sé lokið. — Þótt gosið hafi verið stöðugt og óslit ið, hefur þó mátt merkja í þvi nokkra áfanga og oft hafa mánaðarafmæftim mimmt á siig með nokkrum hætti. Þegar gosið hafði hiaðið upp gígkeilu í um það biS eimn mánuð tók vesturhliuti gigs- ims að skríða í átt til bæjarims, em stöðvaðdist þó vom bráðar. Þ>á fór einn- ig Flakkarimn af stað, em hanm var brot úr austurhluta gigkeilumnar. Á tveggja mámaða afmæiimu tók hraun- skriða að remna á bæinn og kaffærði hús á 20 hektara svæði. Á páskunum, þegar gosið hafði staðið í þrjá mámuði, breytti hraunrennslið mjög um svip. Áður hafði það runnið sem þyk'k kaka til norðurs út úr gígkjaftinum, en nú lokaðist gígkjafturinn og þummfljótandi hraun tók að streyma undir nýja gig- barminn, en sveigði svo til austurs. Þetfa ástand hefur haldizt síðan og á fjögurra mánaða afmælinu brá svo við að ekki dró til nýrra t.íðinda. Yfir- leitt virðist aukið hraunrennsli vera samfara þáttaskilum þessum, en staf- ar þó að einhverju leyti frá hrauni, sem safnazt hefur fyrir í gígnurn og hraunrásinni og tekuir svo að renna fram. Þannig var það um páskana, þeg- ar útrennsiið úr gignum hafði stiflazt. Fyrst kom veruleg guisa af þunnfljót- andi hrauni um leið og lækkaði í gígn- uim, en snðan virðist hraunrennslið ■haf'a minníkað jafnt og þétt. — Rúonfang hraunsins, sem runnið hefur úir gígnum er orðrð 2,7 ferkiló- metrar og meginhluti þess, þar sem áð- ur var sjór. Um hálfur ferkilómetri þess lóggur á iandi. 1 sjónum hefur hraunið runnið alftt út á 70 metra dýpi og myndað þar stóirbrotið landslag og á lant® nær það upp í 100 m yfir sjáv armáli við giginn. Yfir bænum er nýja hraunlagið viðast hvar 20—40 m á þykkt. Svo það er orðið djúpt ofan á sum húsiin. • HALLI OG KÆL.ING Hvað hefur valdíð þvi að svo mikill hluti af öllum þessum hraunmassa fór til sjávar, en ekki t.d. yfir byggðima? — Fyrst og fremst landslagið, segir Þorbjöm. Því hallar tál austurs og þeg ar komið er út í sjó er líka haMi á botninum. Þegar hraunið rann norður af strðndinni í sjónum, þá þrýstist það til hliðar á land í átt tift bæjarins. Þá var byrjað að dæla vatni á hraunbrúnina. Og í ljós kom, að hægt var a.m.k. að tefja fyrir og stöðva framskrið á stöku stað og undan- hlaup. Slökkviliðið byrjaði á þessari dælvngu, en með þessu takmarkaða vatni, sem fyrir 'hentfi var, var aðeins hægt að dæiia þar sem hraunið sótti á hverju sinnli. Br hnaunstraumur- inn nálgaðist hafnarmynnið, tók Lóðs- inn einnig að sprauta á það frá sjó og auk þesis var hægt að auka dælukraft- inn með dæium, sem íengnar voru að láni á KeflavíkuirflugveftQi. 1 marzbyrj un kom svo dæftuskipið Sandey og var þá ráðizt í að leggja viðar stálpipur upp á hraunbrúnina frá steipinu langf inn á hraunið, þar sem vatnið breidd- ist yfir stóot svæði. Þetta stöðvaði emd anlega hraimflákann við hafnargarð- inn, um það bil sem hann iagðist að hon um. Það var nýr og merkux áfangi. Þai-na var hrauntunga á mjög hættu- legum stað og ég tel að dælingin hafi orðið til þess að hún fór ekki lengra. Segja má að dæflángin á vesturbrúnina, sem sótti til bæjarins, hafi verið unn- in fyrir gig, þar sem annað hraun átti eft'r að renna meðfram henni, en hún veitti dýrmæta reynslu um hvað gera mætti. — Fyrri hiutia marzmánaðar var okk- ur orðið ljóst, að aðalhættan fyrir bæ- inn stafaði af nýjum hraunstraumi, sem sótti á við vesfurjaðer hraunsins. Sá hraunstraumur bar á undan sér skriðu úr lausum efnum. 1 upphafi fór hún mjög hægt áfram og stciðvaðist í hálf- an mánuð á vamargarði, sem ýtt hafði verið upp í nánd við Vilpu. Var unnið að þvi að hækka garðinn með þeim ýtukosti, sem var til. En skriðan hafði að lokum betur og fór yfir garðinn, sem þá var orðinn 15 m hár. Eftir það hertá hraunið á sér og skreið yfir bæinn á fáum dögum. Við höfðum ekki getað komið vatni á þenn an hraunstraum vegna þess hve hár hann var og langt frá höfninni. Hraun skriðan fór yíir bæinn, rúmlega hálfa leið tál sjávar í fyrstu 3otu og stöðvað- ist þar i tvo daga. Frambrúnin á hrauninu var tiltölulega haliaiitiil fyrst, en varð smám saman brattari þegar Ixráðið hraun rann fram ofan á skriðunini. Meðan á þvi gekk, tókst að koma vatni upp á skriðuna, sem var um 20 m há, bæði austian og vestan frá. En aðstæður voru erfiðar og ekld vannst timi táQ að koma lögninni þvert yftr skriðuna. Þegar hún var orðin það brött að hraunið rann fram af henni, tók framhlaupið aftur Jdpp. Hvað va,r það, sem stöðvaði þennan miikla hraunstraum yfir bæinn? Þor- bjöm heldur áfram útskýrmgunum: —- Það kom í ljós. að liraunið að austan, sem kælt hafði verið í einn sólarhring með dælingunni fi-á Sandeynni, stóð kyrrt. En hraunstraumurinn kom fram úr miðri skriðunni að framan. Nú rann bráðið, þunnfljótandi hraun hratt fram i áttdna að höfninni. Hraðinn var á köfl um nokkrir metrar á minútu. Meðan svo stöð, varð iitlum vömum við kom- ið. Við gerðum mjög 'ákveðna tiflraun t'fl að verja rafstöðina, en það tók.st ekki. Það var ekki fyrr en farið var að draga mjög úr framrenmisai hrauns- ins, að áraingur náðist. Þá hafði hraun- ið laigzt að Fiskiðjunni og IsfélagsJhús- inu og mnnið á Hraðfrystistöð'na og kveikt í henni. Strax og dró úr fram- skriðinu, var allt gert, sem hægt v«r, til að sprauta á fnambrúnina, sem rann að höfmimni. Eftir að hún fyrst staldr- aði við, þá tókst að stöðva hana aftveg, þirátrt fyrir mikinn þrýst- ing af’tian frá. Ég heftd að óhætt sé að fullyrða, að án kælingarinnar heiíði hraunið runinið út i höfnama. • KYRK EN EKKI STORKNAÐUB — Um þetta Jeyti kom háð nýja öfl- uga dælukerfi í gagnið, og var þá ekki aðeims kæid brúnin, heldur lika tekið að kæila inn á hraunið, fyrst við norð- urkantinn og iögn lögð frá dælunum á Básaskersbryggju upp á hraunið við Sólhlið. Þar var töluverður straumur á hrauninu. Og ef svo hefði haldið áfram lengi, þá hefðft verið ómögulegí að halda hraunnu i síkefj- um. Bn sá straumur hægði sem betur fer á sér fljótrt eftir að farið var að dæla. Vonlitið hefði verið að leggja þama málmrör, en 20 sentimetra við plaströr frá Reykjalundi þoldu hreyf- ingu hraunsins. Dreifing vatnsins á yf- irborðli hraunsins kom af sjálfu sér. Það harst með hraunstraumnum nokk- ur hundruð metra áður en allt var gufað upp. Rœtt við Þorbjörn Sigurgeirsson prófessor — Naasti áfangi var að koma vatni upp á hraunbrúnina við Vilpu, segir Þorbjöm. Þar hafði Skapazt veruleg brún þvert á hraumstraumánr), sem var kíi’ld til að mynda veigg, er gseti stað- ið á móti rennsffinu. Sú kæfling mun hafa ártt sinn þártt í þvi að ekki fór að mnna hnaun vestast og við hliðina á hinu hrauninu. Þá var tekið tifl við að dæfla á hraunið náiægt gígnum, þar sem Kirkjubæjarbæimir voru áður. Þar rann fram mjög heirtt hraun og erfití að koma lögn þar út á, því hraunið bar hana með sér. En eftir að dælt hafði varið um tveggja vikna skeið, stóð hraunið þar einnig kyrrt. Hafði þá umturnazt og yfirborðið orðið úfið. — AHar þessar aðgerðir miðuðu að því að verja bæinn og innri höfnima með þvi að kæla hraundð þar, svo og alla rásina upp að gíig. En gamla hraun ið, sem lá millfli hafnargarðsins og Yzta- kiletts, var engan veginn stirðnað og af því virtist geta stafað nokkur hætta, þanniig að innsiglingin gætd lokazt. M.a. var gamfli Fflakkiarinn á nokkurri íerð. Til að fflýta fyrir kælingu þessa hluta hrau.nsins vora dælur fluttar af Naust hamarsbryggju út á Skans og tekið að dæfla á hraunbreiðuna ofan við gamfla Flakkarann. Er enn dæflt aí Skansin- um og að undanfömu hefur verið dælt nokkuð á hraunkantinn næst bænum. En annars er verið að stöðva dæling- una og jafnóðum eru dæflumar yfirfam- ar. Hefur verið kælt svæðið vestan við flánu frá vestanverðum gignum norður yfir hraunbreiðuna í stefnu utan Yzta- kletts. Er nú svo korniið að aMur sá hraummassc, sem er vestan við þá limu, er kyrr, þó efldd sé harnn aflflur storknaður. • HKAHNFKAMLEIÐSLAN HÆTT Stafar þá ekki hætrta af hraurarenmsfl inu lengur? Þeirri spumingu okkar svarar Þorbjöm: — Ég held að efldd srtafi hærtta af þvi hnaumi, sem komið er upp úr gígnum. Hraunið srtendur nú kyrrt og ekk: ástæða til að ætla að það fairi aí stað aftur. En aðstæður voru þannig að djúpt gil var í vesturjaðri hraunsins upp: við gíginn. Og þegar hraunið tók að renna þunnfljótandi i austur um páskana, var erfirtt að sjá að það gæti ekki allt eins farið til vesturs, í ártt til bæjarins. Þá var að visu búið að kæla vesturjaðarinn, sem reikna mártrti með að stæði á móti, enda fór sflíriðdð í ausrtur og hefur síðan runn ið efrtir göngum næst gignum án þess að vera sýniiegt á yfirborðinu. Nofldcr um sinmirn hefur komið hraungusa út í gilið í vesrturjaðri hraunisins, en hefur stöðvazrt sjálfkrafa og verið kæld með sprautiun. — Nú er gifurlegur h'td í öllum þess- um hraunmassa. Hvað tekur langan tíma að kæfla hann? — Þar sem hrau nmass in n er 100 m á þykkt og þakinn gj'alli og ösku, mjög eimangramdi efnum, tekur hann áredð- anlega áratugi að kólna, en hraunið hættir að remma við um 900 stiga hirta. Það verða fjöfldamörg ár eða áratugiæ áður en hraundð hættir að vera gió- andi að innan. Askan liggur ofaij á þvi og einangrar það mjög vel og mað- ur verður ekki mdflcið var við hitaran. Ef reisa ætti manmvirki á hraunmu, er vissara að biða eftir að það sé orð- ið kalt, svo ekki sági undan og skekk- ist. Þá gæti komið tdfl mála að kæfla með vartná þar sem áfarmað er að byggja. Þanní'g losmar maður við einangrumima í öskunni, þvi vatnið rennur niður I gegnum hana og um alflar sprungur FramliaUl á bls. 26.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.