Morgunblaðið - 08.07.1973, Blaðsíða 27

MORGIHNTBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. JÚLl 1973
27
MYNDIR FRÁ EYJUM
Maður man venjulega eitt-
hvert atvík úr bamæsku
simmi, sem er svo óvenjulegt,
að maður getur í raun og
veru alls ekki gert sér grein
lyrir þvi hvers veigna það hef
ur fylgt mainni alla þessa leið
og er meiira að segja svo ljós-
lifandi ermþé, að það er eins
og það hefði gerst í gær. Ég
man skeggjaðan öldung niðri
í kjailaranum í húsi einu í
Eyjum sem stendur að visu
enmlþá upp úr öskumni, en á
samt liklega alls ekki aftur-
kvæmt þaðan úr því nú er
komið á dagimn að húsin, sem
féllu ekki undan farginu eru
samt sums staðar eins og i
suðupotti. öldungurinn var
með tóbaksf jöl á hjánum og tó
baksjárn í hnjóskþurrum
höndunium, og i kringum
hann var þvílík rimgulreið af
smjúgandi köttum og hálf
klæddum manneskjum, stag-
bættum fataplöggum og rjúk.
andi saltfiiski, sem húsmóðir-
in var nýbúin að faara upp á
emaleraða diska, að óvitan-
um sem var að gem neftó-
bakskaup fyirtr föður sinn
varð alls ekki um sel.
I>ar með væri sagan búin
svo inerkiíleg sem hún er, ef
mér hefði ektó áskotniast
þarna svona eins og tiR einka
afnota svo skýr og ógleyman
leg mynd af vtetarveru og
heimiliisháittum „venjulegr-
ar“ fjölskyldu úti i Vest-
mannaeyjum kringum 1930 að
mér finnst næstum sem ég
gæti lýst þar hverjum hlut
imná enmþá: upplituðu mynd-
inni á veggnnm af peysufata-
konu og bónda með hattkúf;
ódúkaða borðinu með matar-
diteikunum á sem gátu ekki
brotnað; útskornu vegghill
unni sem var full af Ijótu
búðargiingri og fallegum kuð
ungum; kommóðunni og kfet-
unni með fangamaaki eigand
ans innan um málaða flúrið;
Mka fjalagólfinu sem dúaði
notalega þegar fuilorðnir
gengu ttm það; og ég get enn
þá séð fyrir mér kattafans-
inn og krakkahrúguna og úf-
ið og lúið fólkið sem var bú-
ið að drifa sig úr ystu fllk-
unum og var að háma í sig
þennan saltfisk sem t'lvera
þess grundvatlaðdst að veru-
legu leyti á.
Mér er myndin* verðmæt
(þó að ég viti ektó af hverju
hún geymdist svona vel) af
því ég get sett nýriri myndir
við hliðina á henni, þegar
Eyjamar voru að s'test upp
eftir fjórða áratugnum og
tóku svo þetta stökk áfram
sem færði þær má heita á
einmi nóttu af f jalagólfimu og
inn í teppalagða eitnbýlishús
ið; það var þá sem stakkstæð-
in tóku að skjóta grasi og
emaleruðu blikkdiskaimlir
hurfu meira að segja úr mót-
orbáitumum og skellirniir í mót
oæbátumum drukknuðu að lok
um í niðnum frá hraðfrysti-
stöðvunum sem girtu síðast
höfnina eins og hvítur múr
frá Skansinum og inn 1 Botn.
1 þessu blaði er f jaBað um
nútámann og næstu framtíð,
en það má liika rétt drepa á
árim þegar það fólk var að al
ast upp sem á me'ma en eima
mynd frá Vestmamnaeyjum:
þá nýju fyrir gosið þegar töm
in var farin að vara árið um
kring, og svo þá gömln fyrir
heimsstyrjöld þegar Eyjarm-
ar dormuðu miMi stóru átak-
anna, eins og lögðust upp í
locft og létu renna úr sér þeg
ar vertíðarslagnum var lokið
og menn þurftu ekki að
óskapast eins og þeár væru
gengnir af vitirnu til þess að
hafa undan.
Sem tfiu ára strák að
minnsta kosti fannst mér
sumarið og haustið vera sá
áæstámi þegar karknenn
höfðu helst næði till þess að
taka hressilega í nefið og
horfa spaklega upp i loft, og
það var láka o'itthvað léttara
yfir kvenfólkinu þar sem það
masaði yfir morgunsopantun
sem mörg konam kaus þá enn
þá að súpa af undirskálinni,
einkanlega ef kaffið var sjóð
andi heitt. Að vísu er oftast
sólskin í heimi tíu ára stráks,
og jafnvel í beljandJi
rigmimgu, og vandamál slíkra
peyja ná ekki mikið út yf-
ir hálsmálið á peysumni
þeirra; en það var allt anmar
blær á tilverunni samt þegar
snu rvoðarbátamir dugguðu
fyrir Klettinn I glampandi
sótetómi ög konur og krakk-
ar fylgdust með því að heim-
am hvort búið væri að
fflagiga hjá útgerðinmi, sem
var þá merki um það að allir
áttu að rjúka út á stakk-
stæði að breiða fisk eltegar
að þjóta af stað að ná hon-
um samam.
GaimFr menn sótbölva enn
þá þegar minnst er á gömlu
krærnar og hamdvagmana sem
þeir böslnðu upp króarsund-
im fullum af fiski. Það var
auðvitað þrældómur. Meira
að segja æruverðugar grá-
haarðar frúr geta Mka hvesst
sig ennþá þegar þær mirmast
stundamma með fiskburst-
ann við þvottakörim í gisnu
húsunum þegar það gat jaifn-
vel komið fyrtr í frostum að
þær þyrftu að brjóta klak-
ánn ofam af körunum á morgn
ana áður en þær gátu snúið
sér að vasktou. Það var eng-
irnm öfundsverður af þeirri
iðju. Þó fbmst mér oft að það
fléttist brosviprur saman við
blótsyrðin; og þegaæ strábarn
ir voru að snudda í krimgum
kræmar forðum, ef til viil til
þess að ná sér í kvaroir I bát
dnn sinn, þá leyndfi sér ekki
að þar gerðist margt spaugi-
legt lffika, þó að aBt rynni þar
út ,4 blóði, slori og salt-
pætói“ þegar mest gekk á og
elgurimm gæti orðið svo mik-
ill „að tók mönjwm í miðjan
legg“.
Ég vitna í Theódór Frið-
riksson sem segiæ frá þessu i
bók sinni „1 verum“ sem kom
út ’41, en hann vann maæg-
ar vertiðir í Eyjum.
Hér er lýsimg hans á Mif-
inu á Pöllunum þegar hann
var aðgerðarmaðuæ hjá Gísla
Magmússymii:
„Gisli átti enn fnemur að-
gerðarkró austur á Pöilum
sem svo voru kaMaðir,
skammt vestan við bæjar
bryggjuna. Þangað upp varð
að aka fiskinum gegnum mjó
og þrönig sund. Vair iJlt um
þessi sund að fara og að kadla
ófært bílum. Rimlarnir á pöll
um þessum brotnuðu oft, og
gat oft verið hættulegt að
fiara þar um í myrkri með
þungar kerrur. Á pöll-
um þessum voru mörg skot
og gangar á báðar hendur.
Lentu menn oft hver fyirir
öðrum með kerrurnar fuilar
af fiski, og ráikust saman í
bendu, en aMlr vildu flýta
sér.“
Mér fannst stóra stökkið i
Vestmannaeyjum, sem átti eft
ir að bylta þar öllu við, byrja
með stríðinu, þó að ég væri
alla tið of mitóll lausamaður
á þessum Slóðum til þess að
geta slegið svona hlutum föst
um. Maður seg'r bara frá þvl
sem maður sá og upplifði og
reynir að draga sæmi-
lega skynsamlegar ályktanir
af því. Svo mikið er víst að
með striðinn og eftir striðið
byrjaði bærinn að bódgna út
uns einn góðan veðurdag að
maður uppgötvaði sér til
skei'fingar að meira að segja
Hásteinn var oirðinn pariur
af bæjarlandinu og að gamM
fótboltavöllurinn var í
bráðri hgettu.
Eitt sumarið í stríðinu
skipti mannfölkið allt í einu
um iit. Það varð móbrúnt.
Mér finnst það hafa farið
nokkum veginn sarnan: inn-
reið bresku dátanna sem biirt
ust einn góðan veðurdag á göt
unum i sínum ólánlegu mó-
brúnu herklæðum og svo allt
þetta kvenfólk sem sýndist
allt í einu vera komið í flök-
un og flæddi upp í bæinn
þegar flautan hvein í blý-
þungum stíigvélahnöUum sem
voru með svo rausnarlegum
trésólum að stúlkurnar sem
niú eru helzt ekki ánægðar
nema þær gangi á stultum
hefðu áreiðanlega orðið graan
ar af öfund. Flökunaæstúlk-
umaæ blómstruðu Mka all
ar með tölu móbrúnum khaki
sloppum, rétt eins og enginn
kvenmaður gæti lengur ver-
ið þekktur fyriæ að Mta á fisk
nema hann hefði fyrst kom-
ið við í Drifanda að gaMa sig
þessum hraðsaumaða komm
únubúntogi; og með þessari
brúnu öldu finnst mér sem
vegur stakkstæðanna hafi
byrjað að þveæra og að veldi
frystihúsanna hafi vaxið að
sama skapi.
Það er hollt núna að minn-
ast þess að Vestmannaeyjar
tóku stakkaskiptum á ákaf-
lega skömmum tima ef maður
einblíhir á bátana og atv'nnu
tækin í landi og ber ti'l dæm-
is samon lýsingar í bókum
eins og fyrmefndri ævfeögu
Theódórs Friðrikssonaæ og
svo hvfita múrinn við höfn-
ina þar sem krómaðar flök-
unairvélar gengu tii skamms
táma í fitealögðum söium
og dætur flökunarstúlknanna
sem áður er getið pökkuðu
hvítum ftetó í hvfitaæ pappa-
öskjuæ og sjálfar í svo
skjannahvítum skyrtum
við vimnuna að þær minntu
mann helst á sfcígvélaða apó-
tekara. Það er að visu rétt
að fleiri útgerðarpláss á Is-
landi rifu sig upp á þessu
tímabili, en ég held samt að
það sé ekkert óréttlátt að full
yrða að á Hemaey hafi fram
farimair jafnvei verið stór-
stigaistar.
Það gefur bjartsýninni sem
gætir hjá möngmm í þessu
Eyjablaði aukið gildi.
Þegar menn em búnfiir að
sýna, að þeir kunna á því
tökin, þá vJrðist ástæðulaust
að draga í efa að þeir geti
sýnt sömu atorkuna á nýjan
leik.
Gísli J. Ástþórsson.