Morgunblaðið - 15.12.1973, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. DESEMBER 1973.
HJALMARSSON SKRIFAR UM BQKIVIENNTIR
Guðinundur G. Hagalfn:
STÓÐ ÉG ÚTI í
TUNGLSLJÓSI.
Séð, hcyrt, lesiðog lifað.
Almenna bókafélajíið,
desember 1973.
STÖÐ ég úti í tunglsljósi er 6.
bindi ævitninninga Guðmundar
Gfslasonar Hagalins. Hin eru Ég
veit ekki betur (1951), Sjö voru
sólir á lofti (1952), Ilmur liðinna
daga (1953). Hér er kominn
Hoffinn (1954) og Hrævareldar
og hiniinljómi (1955). Hagalín
getur þess í tilefni nýjtt bókar-
innar að hann ætli sér að ljúka í
tveim bindum sögu sinni til þess
tíma. sem Fflabeinshöllin (1959)
tekur við.
Sjálfsævisögur Hagalíns eru
markverðar fyrir margra hluta
sakir. Hann segir sína eigin sögu.
sem er saga eins þróttmesta rit-
höfundar okkar fyrr og síðar,
hann greinir frá mörgum merkis-
mönnum í mennta- og alþýðustétt.
skáldum og listamönnum. og saga
hans er einnig heimild um stjörn-
málasögu. ekki síst vegna náinna
kynna hans af Ieiðandi mönnum í
þjöðlífinu. Mér hefur alltaf þótt
mest vert iim þá mynd. sem
dregin er upp af verðandi skáld-
um. enda hafa þeir þættir bók-
menntasögulegt gildi. Einu má
ekki gleyma: Mönnum leiðist ekki
f félagsskap Hagalíns. Frásögn
hans er svo litrík og fjörmikil að
lesandinn lifir sig inn i þessa
liðnu daga. er orðinn þátttakandi
í samræðum og atburðum. Ilann
neyðist til að taka afstöðu til þess.
sem gerist. Stundum langar hann
til að lækka rostann í mönnum.
sem láta ljós sitt skína. leggja orð
i' belg. Svo ljóslifandi er þessi
saga og htin á meira en lítiðerindi
við okkur Við þurfum að þekkja
liana til þess að átta okkur á sant-
tfmanu m.
Hagalín hefur aldrei verið sakað-
ur um skapleysi. Það er heldur
að mönnum hafi þótt hann einum
of gustmikill í afstöðu sinni til
ýmissa mála. En hinn jákvæði
andi. sem einkennir hann og
dýpkar allt. sem hann skrifar og
gæðir það mannlegum og heil-
birgðum skilningi. er ríkjandi í
sjálfsævisögum hans. Hann legg-
ur beittustu vopnin á hilluna.
lítur hlutina augum umburðar-
lyndis og manndóms. Lesandínn
veit að hann hefur skemmt sér
hvernig sem vindarnir blésu.
Mildin og harkan. lognið og
stormurinn. skiptast á í skapferli
hans. en þegar hann lítur um öxl
skín hið milda og bjarta Ijós yfir
sviðinu. Ég á ákaflega erfitt með
að hugsa mér að Hagalín geti
verið illa við nokkurn mann.
vorið 1919 hafi ég eftir tveggja
ára veru í Reykjavík þekkt þar í
sjón alla fremstu mennta- og
valdamenn, helztu athafna- og
kaupsýslumenn. forystumenn
verkalýðshre.vfingarinnar. mestu
aflamenn togaraflotans. alla þá,
sem áttu sæti á Alþingi og auk
þess marga aðra af ýmsum stétt-
um og á ýmsum aldri, og þar á
meðal auðvitað alla. sem komu að
einhverju leyti einkennilega fyrir
sjónir á götum bæjarins."
Næst segir frá því hvernig það
atvikaðist að Ilagalín var ráðinn
ritstjóri nýs blaðs á Sevðisfirði.
Sagt er frá stórkostlegri drykkju-
veislu. sem Hagalín hélt þeim
frændunum Stefáni frá Hvítadal
og Jakobi Thorarensen. Þessarar
veislu verður lengi minnst í ís-
lenskri bókmenntasögu, enda
margt látið fjúka. sem varpar
ljósi á skáldskap þeirra
þremenninganna og sannspár
hefur Stefán reynst um Hagalin.
Hann hefur fljótlega af skáldlegu
innsæi sínu séð hvert hæfileikar
hans beindust. Freistandi er að
vitna í orðræður þeirra félaga. en
verður ekki gert að sinni. Aftur á
móti má geta þess að öll frásögnin |
af veislunni er yljuð þeirri góðlát-
legu kýmni. sem Hagalin er svo
eiginleg. og lesandinn gerir
stundum ekki annað en véltast
um af hlátri á milli þess, sem
hann íhugar speki þeirra félaga.
Þessi kafli er einn sá eftir-
minnilegasti í bókinni. Kaflinn í
heimahögum. þar sem hinum
mikilhæfa sjósóknara, föður
Ilagalíns, er lýst og sömuleiðis
móður hans og öðru heimilisfólki
í Lokinhömrum og minnisstæðum
nágrönnum, hefur vfir sér birtu
endurminningarinnar. þar sem
landslag og menn stíga eins og
drangar úr djúpi tímans. Hagalfn
er í essinu sínu þegar hann lýsir
fiskiróðri með föður sínum. Um
leið veitir hann innsýn í sögusvið.
sem hann hefur áður notað. til
dæmis í Þætti af Neshólabræðr-
um og Sturlu i Vogum.
Samferða Hagalín austur á firði
nteð Sterling var Jón Stefánsson,
bóndi á Hreiðarsstöðum á Fljóts-
dalshéraði. en ættaður úr Þing-
eyjarsýslu. Samræður þeirra Jóns
og Hagalíns á leiðinni austur eru
brot úr bókmenntasögu. Jón segir
skoðun sína á þingeyskum skáld-
um og bændahöfðingjum af mík-
illi mælsku Hagalín gætir þess að
grípa ekki fram í. Hann er forvit
inn að venju og leggur hvert orð á
minnið. Jón Slefánsson helur
verið greindur maður <)g víðles-
inn, enda dómar hans grundvall-
aðir á þekkingu. Saga þingeyskra
skálda er enn óskráð, en Hagalín
leggur hér sitt af mörkum eins og
löngum þegar bókmenntir ber á
góma.
Sevðisfirði lýsir Hagalín ekki
niikið, enda mun koma að því
síðar hjá honum, en ýmsum per-
sönum gerir liann glögg skil til
dæmis Kristjáni lækni Kristjáns-
syni. Sigfúsi Sigfússyni. þjóð-
sagnaritara, Eðvald Eyjólfssyni,
pósti. Pétri Jóhannssyni, bóksala
og Guðmundi W. Kristjánssyni,
úrsmið. Leið Hagalíns liggur upp
í Jökuldal og á Ilérað og þar lýsir
hann hverjum bóndanum af
öðrum og þeir tala eins og þjóð-
málaskörungar og menntamenn
við hinn unga upprennandi rit-
höfund. Tengdaföður sínum, Jóni
á Hvannáog heimilislífi á Hvanná
lýsir Ilagalín innvirðulega, enda
Guðmundur Gfslason Hagalfn
Afálfum var þar nóg
fann hann þar sína álfamey,
Kristínu. fvrri konu sína. Frá-
sögnin af fundum þeirra Hagalíns
og Kristínar hefur yfir sér þjóð-
sagnakenndan og töfrandi blæ.
tunglskin ástarinnar flæðir vfir
síður bókarinnar og mörgum mun
þykja sá kafli skemmtilegastur,
enda er hann með því eftirminni-
legasta, sem Hagalín hefur skrif-
að á síðari árum. Sjálfan sig gerir
hann hálf skoplegan andspænis
dýrð hinnar ungu konu. lýsingar
hans leiða hugann að meistaran-
um Hamsun. sem kunni rit-
höfunda best að draga upp mynd
af álíka hugarástandi.
.....en svo er það, að ég fór
hingað austur til að fá tækifæri til
að lesa og læra. kynnast nýjum
staðliáttum og fólki og leggja
stund á skáldskap. átta mig veru-
lega á því. hvaða hæfileika ég
kvnni að hafa á því sviði. og reyna
sfðan að sjá. hvað tilveran hefði
mér upp á að bjóða sem slíkum",
segir Hagalín við frænda Krist-
fnar Björn Jónsson. En margt fer
öðruvfsi en ætlaðer. Draumórarn-
ir fá vfirhöndina. Hagalín snýrþó
ekki baki við skáldskapnum.
Hann yrkir f þjóðlegum stíl og
þýðir ljóð eftir Viggo Stucken-
berg um „sæluna milli manns og
konu". Hann skýrir frá þeim
áhrifum. sem bækur eins og
Söngvar förumannsins eftir
Stefán frá Hvítadal, Svartar
fjaðrir Davíðs. Sprettir Jakobs
Thorarensens, Fornar ástir Nor-
dals, Barn náttúrunnar eftir
Laxness, Sögur Rannveigar eftir
Kvaran og Drengurinn eftir
Gunnar Gunnarsson. höfðu á
hann. Gaman er að hugleiðing-
unni um Hel eftir Nordal.
Hagalfn hefur f senn verið opinn
f yrir nýjungum og með fádæmum
vandlátur við sjálfan sig á þessum
tímum. eins og dæmið um Ijóð
hans í skóginum. sem birtist í
Blindskerjum (1921) vitnar um.
Kanadfskur prófessor, Walter
Kirkconnell. vildi fá Ijóðið birt í
þýðingasafni sínu með verkum
íslenskra skálda, en Hagalín hafn-
aði tilboðinu vegna þess að hann
var ekki sáttur við hvernig
Kirkconnell þýddi næstsíðasta
erindið.
Viðhorf Hagalíns til bókmennta
birtast með glæsilegum hætti í
orðum. sem ekki verður komist
hjá að vitna til vegna þess hve
þau varpa ljósi á margt í fari
hans: ....og það get ég aldrei
fullþakkað. hvorki foreldrum
mínum. menningarháttum
bernskuára minna. Sigurði
Nordal, kynnum nínum af ný-
norskri endurreisn né sjálfum
himnasmiðnum, að ég hef aldrei
orðið sá þræll neinnar bök-
menntatízku að geta ekki notið
nýjunga í bókmenntum. sem ekki
leiða til fáránlegra öfga í formi
eða hugsun og afvegaleiða gáfaða
höfunda, svo að þeir fái aldrei
notið sín — og ekki heldur for-
m.vrkvazt svo af skemmtilegum og
forvitnilegum nýjungum. að e'g
hafi ekki metiðgildi persónulegs
skáldskapar í anda liðins tíma —
hvað þá að ég hafi gleymt hínni
ógjaldanlegu þakkarskuld. sem
fslenzkt þjóðlíf og menning
stendur í við íslenzka sagnaritara
og ekki aðeins hin meiri háttar
skáld okkar frá liðnum öldum,
heldur og þúsundir karla og
kvenna í alþýðustétt, sem ortu
rímur og lausavisur og héldu á
lofti margvíslegum sögnum. dul-
rænum og dulrömmum. dásam-
legum hugsmíðum, sem eymd og
óskhyggja spunnu f órofa bróð-
erni. og raunsönnum. en stílfærð-
um og stundum glettilega og listi-
lega ýktum mann- og atburðalýs-
ingum1.
Stóð ég úti f tunglsljósi lýkur á
þvi að skáldið hefur eignast sína
álfamev, prentarinn Guðmundur
Helgi Guðmundsson. er kominn
að sunnan og blaðamennskan
getur hafist. Næstu tveggja binda
verður beðið meðóþrevju og hver
veit nema Hagalin haldi áfram að
segja frá því, sem gerðist eftir
Fflabeinshöllina. Það yrði
áreiðanlega vel þegið, enda af
miklu aðtaka. Hann ertil allsyís.
Stórviðburðir í máli og myndum
Arbókin 1972 komin út
Hvergi verður þetta ljósara en í
Stóð ég úti í tunglsljósi. þessari
breiðti og viðamiklu sögu. þar
sem hann leiðir lesandann enn á
ný inn í heim römantískra ævin-
týra og kynnir honum um leið
hyersdagslega veröld. sem gæti
virst tíðindalítil og efnissnauð. ef
kunnáttusamur rithöfundur héldi
ekki á pennanum.
í upphafi Stóð ég úti í tungls-
ljósi vitnar Ilagalín í orð möður
sinnar um „að forvítnin er sann-
kölluð guðsgjöf þeim. sem kann
aðstilla henni í skikkanlegt höf".
Spurull veit mikið. Spurull hefttr
Hagalín alltaf verið og forvitinn.
En orð.hinnar gáfuðu vestfirsku
konu hafa veríð leiðarljós hans.
Þegar Hagalín kom til Reykja-
víkur gaf hann „forvitninni eins
lausan tauminn og tíini minn og
aðstæður leyfðu". eins og hann
kemst sjálfur aðorði: „Egþekkti
ekki aðeins fljiítlega hverja götu í
borginni. heldur líka öll býlin í
nágrenni hennar. og smátt og
smátt fékk ég vitneskju um, hvar
meginþorri kunnra manna átti
heima. Og þó að Reykvíkingum
nútímans. hvað þá aðvífandi
mönnum. kunni að þykja þaðlygi-
legt. leyfí ég mér að fullyrða. að
BÖKAÚTÁFAN Þjóðsaga hefur
sent frá sér á markaðinn hókina
„Arið 1972 — Stórviðburðir líð-
andi stundar í máli og myndum
meðfslenzkum sérkafla". Aðsögn
útgefanda er árbókin óvenju
seint á ferðinni í ár sökuin tafa
við prentun hennar, en dreifing
er hafin til áskrifanda. Upplag 1
árbókarinnar nú er um 6 þúsund
eintök, en þar af fer tæplega
helmingur strax til áskrifanda.
Þessi árbók er hin áttunda í
röðinni, og hafa bækurnar verið
metsölubækur frá upphafi. Ar-
bækurnar 1965 og 1966 eru til 1
dæmis algjörlega uppseldar, en 1
aðra árganga er unnt að fá hjá
Þjóðsögu, eftir að viðbótarupplag
var prentað af árbókunum 1968,
1969 og 1970. Verð árbókarinnar
1972 er 1.780 krónur auk sölu-
skatts, en verð eldri árganga er
breytilegt.
Þjóðsaga gefur árbókina út i
samvinnu við Vel trundsehau
Verlag í Sviss. Að þessu sinni er
hún prentuð í Fredriksund í Dan-
mörku. íslenzki textinn var settur
i Prenthúsi Hafsteins Guðmunds-
sonar að Bygggarði á Seltjarnar-
nesi.
Árbókin 1972 er 20 blaðsíður að
stærð f stóru broti. Myndirnar
skipta hundruðum og eru
fjölmargar þeirra í litum. ’
Sérstakur kafli er um íþrött-
ir, fyrst og fremst frá Olym-
píuleikunum. Vegna hans
eru myndir íslenzka sérkaflans
heldur færri en venjulega, en
meðal þeirra má nefna myndir
frá skákeinvíginu og upphafi
landhelgisdeilunnar. Arbókinni
fylgir að venju nafnaskrá, staða-
og atburðaskrá og skrá yfir ljós-
myndara íslenzka sérkaflans.
Erlendu stórviðburðirnir eru
þungamiðja árbókarinnar, en
Þjóðsaga telur íslenzka kaflann
auka mjög á gildi bókarinnar fyr-
ir íslendinga. Árbækurnar eru
ómetanlegar fyrir sérhvert heim-
ili og til að gera sem flestum
kleift að eignast þær býður Þjóð-
saga þeim, sem þess óska, að njóta
afborgunarkjara, hvort sem er á
einstökum bókum eða safni
þeirra. Aðsetur Þjóðsögu er nú
flutt að Lækjargötu 10 A, Reykja-
vfk.
Forstjóri Þjóðsögu er Hafsteinn
Guðmundsson og annaðist hann
umbrot íslenzka kaflans. Gísli
Ólafsson ritstjóri annaðist rit-
stjórn erlenda kafla íslenzku út-
gáfunnar, en íslenzka sérkaflann
hefur Björn Jóhannsson frétta-
stjóri tekið saman.
Hafsteinn Guðmundsson meðeintak af Arbókinni 1972.