Morgunblaðið - 15.03.1974, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 15. MARZ 1974
23
Rótaraðgerðir
Rætt við Egil Jacobsen tannlækni
NÝLEGA kom blaðamaður
Morgunblaðsins að máli við
Egil Jacobsen tannlækni,
en hann kom hingað til
lands á síðastliðnu hausti
og hafði þá dvalizt í Banda-
ríkjunum við nám og starf
um fjögurra ára skeið.
Egill lauk stúdentsprófi
frá Verzlunarskólanum árið
1961 og prófi í tannlækn-
ingum frá Háskóla íslands
árið 1967. Hann starfaði
síðan við almennar tann-
lækningar hér heima í tvö
ár, en hélt síðan til fram-
haldsnáms í rótfyllingar-
fræði við School of Dental
Medicine, University of
Pensylvania. Kennari hans
þar var dr. Louis I. Gross-
man, sem er prófessor f
rótaraðgerðum og braut-
ryðjandi á því sviði. Þar
lauk Egill prófi árið 1972,
og fór þá til University og
Connecticut Health Center,
þar sem hann stundaði
frekara nám, rannsóknir og
kennslu í rótfyllingarfræði
undir handleiðslu dr. Kaare
Langeland, prófessors þar.
Eins og fyrr segir kom Egill
heim í haust, og hóf þá strax
kennslu við tannlæknadeild
Háskóla íslands, jafnframt
því sem hann starfar við
tannlækningar.
Fyrst spurðum við Egil um
það hvað rótaraðgerð væri.
— Rótaraðgerð er fram-
kvæmd þegar- tannkvikan,
eða tanntaugin eins og hún
er oft kölluð, hefur orðið fyrir
skemmd. Rótarskemmd staf-
ar venjulega af einni af þrem-
ur orsökum, — tannátu
(caries), áverka, eða þá að
fyllingarefni hafa verið sett
óeinangruð í holur í tönnum.
Sum fyllingarefni innihalda
sterk efni, sem geta haft
skaðleg áhrif á tannkviku.
Þegar rótarskemmd hefur
átt sér stað, fær viðkomandi
tannpínu, og þegar svo er
komið er ekki um nema
tvennt að gera, — rótfylla
tönnina eða draga hana úr.
Erlendis er þessi aðgerð
nefnd endodontia, en ís-
lenzka orðið, sem oftast er
notað, þ.e. rótfylling, er ekki
réttnefni, vegna þess að
meira er að gert en að fylla
rótina.
Rótaraðgerðin fer þannig
fram, að fyrst er numinn
brott allur sýktur vefur og
sóttkveikjur í tannkvikuholi.
Þetta er mikið n'ákvæmnis-
verk, sem er framkvæmt
með litlum áhöldum, er nefn-
ast rótarþjalir. Fara þarf alla
leið niður í rótarenda, og er
mikilvægt, að tannkvikuholið
hreinsist gjörsamlega. Þetta
þarf oft að gerast í nokkrum
áföngum, og að lokinni sótt-
hreinsun er tannkvikuholið
fyllt með fyllingarefni niður í
rótarenda, og síðan er króna
tannarinnar fyllt á venjuleg-
an hátt. Aðgerðin er algjör-
lega sársaukalaus vegna
þeirra nýju og góðu stað-
deyfilyfja, sem nú ervöl á.
— Er tönnin þá jafngóð
eftir slíka aðgerð og hún var í
fyrstu?
— Auðvitað verður tönnin
ekki hin sama, en þó mun
hún duga jafnvel og aðrar
tennur, sem gert hefur verið
við.
— Kemur það ekki fyrir,
að rótfylltar tennur dökkni?
— Jú, það kemurfyrir, en
yfirleitt er auðvelt að ráða bót
á þvi með því að lýsa tönn-
ina. Það er gert með brin-
toveriiti, en það er t.d. líka
notað í hin ýmsu hárlýsingar-
efni.
— Nú er Ijóst, að hér er
um nokkuð kostnaðarsamar
viðgerðir að ræða. TeJur þú,
að það borgi sig fyrir fólk að
kosta svo miklu til að halda í
tennurnar?
— Já, tvímælalaust. Hafi
tannkvikan orðið fyrir
skemmd og rótaraðgerð er
ekki framkvæmd, þá verður
óhjákvæmilega að draga
tönnina úr, og þegar hún er
farin er ekki um annað að
gera en smíða brú, sem köll-
uð er, til að fylla skarðið, sem
eftir verður. Brú getur aldrei
komið að sama gagni og sú
tönn, sem verið hefur í sjúkl-
ingnum frá upphafi. Þegar
kostnaður og óþægindi við
það að draga tönn úr og láta
síðan smíða brú er borinn
saman við kostnað við rótar-
aðgerð, kemur vanalega í
Ijós, að rótaraðgerð er ódýr-
ari, auk þess sem hún er
æskilegri að öðru leyti.
— Ber að skilja þetta svo,
að nauðsyn þess að draga úr
tennursé úrsögunni?
— Já, það er óhætt að
segja það. Það kemur þó
fyrir, að ekki er hægt að
rótfylla tennur vegna þess að
rótargöngin eru svo þröng,
að jafnvel hið minnsta rótar-
áhald kemst ekki inn í þau. í
slíkum tilfellum myndast oft
poki (cysta) við rótarendann.
Þá verður að gera einfalda
skurðaðgerð, sem oftast get-
ur orðið til þess að bjarga
tönninni.
— Þú sagðir áðan, að rót-
fylltar tennur gætu gegnt
sama hlutverki og óskemmd-
ar tennur, sem aldrei hefur
verið átt við. Er hægt að nota
rótfylltar tennur sem stoð-
tennurvið brúarsmíði?
Myndin sýnir tannskemmd
(dökki bletturinn til hægri),
sem nær inn t tannkvikuhol
og hefur haft þau áhrif, að
rótarkýli hefur myndazt.
— Já, rótfylltar tennur eru
jafn góðar til þessa og aðrar
tennur. Hins vegar er rétt og
skylt að geta þess, að nauð-
synlegt er að fylgjast
nákvæmlega með rótfylltum
tönnum, og ég ráðlegg jafn-
an sjúklingum að fara til
tannlæknis og láta taka
röntgenmyndir á sex mánaða
fresti til að ganga úr skugga
um að allt sé í lagi.
—ÁR
MOSAIC
MOSAIC heitir bókmenntatíma-
rit, gefið út af Manitobaháskóla í
Kanada, mikið að magni; kemur
út ársfjórðungslega; hvert hefti
að jafnaði helgað sérstöku efni
svo sem: Ulysses og The Waste
Land, nútímaskáldsögunni í
Vestur-Evrópu bókmenntunum í
Austur-Evrópu og nú síðast úttekt
á skáldsögum Faulkners svo
dæmi séu tekin. Lfka hefur verið
fjallað — í einstökum ritgerðum
— um efni eins og ástina eða
réttara sagt kynlifið í amerískri
nútímaljóðlist, menningarmál f
þróunarlöndunum bókmenntir og
marxisma; og um einstaka höf-
unda svo sem Sartre, Beckett,
Bonnefoy og Kazantzakis svo fáir
séu nefndir.
Manitobaháskóli er ekki einn
um að reka útgáfustarf af þessu
tagi. Mikið gengur á þrykk út ár
hvert í nafni amerískra háskóla,
og er bókmenntaefni þar engin
hornreka. Rannsóknarskylda
hvílir á kennurum þar sem
annars staðar og hart að gengið:
menn skulu „gefa út eða gefast
upp“.
Bókmenntasaga er ekki afar-
gömul námsgrein við háskóla
samanborið við ýmsar aðrar, en
hefur samt fyrir löngu skapað sér
sinar eigin hefðir þannig að vel
má tala um akademfska ritskýr-
ing sem einkennist af varfærni og
Bökmenntir
eftir ERLEND
JÓNSSON
nákvæmni i senn. Háskólakenn-
arar eiga það nánast allir sam-
eiginlegt, hvar sem er og hvenær
sem er, að þeir hafa sjálfir numið
f háskólum. Aðrar leiðir liggja
tæpast upp að kennarastólnum
nema í örfáum undantekningar-
tilfellum og þá því aðeins að
menn hafi unnið sér eitthvað
meira en lítið til heimsfrægðar.
Verða slíkir þó sjaldnast háskóla-
kennarar í venjulegum skilningi,
heldur eins og punt á viðkomandi
stofnunum. Það er því öðru
fremur einkenni háskólakennara
að þeir eru lítt ginnkeyptir fyrir
,,alþýðlegum“ rannsóknarferð-
um. Og hversu sem þá kann að
greina á innbyrðis standa þeir
jafnan sem einn maður gegn
„óvísindalegum" kenningum.
Til eru háskólakennarar í bók-
menntum, sem eru jafnframt höf-
undar fagurbókmennta. En þeir
teljast til undantekninga. Flestir
eru réttir og sléttir bókmennta-
fræðingar en, sem slíkir, valdir af
betri endanum. Að sjálfsögðu!
Skólar eru íhaldssamir, seinir
að taka við sér; háskólar einnig.
Ritskýring og bókmenntakönnun
innan þeirra beinist því fyrst og
fremst að því sem liðið er; sjaldan
að hinu sem er að gerast í andar-
takinu.
Hins vegar er hvergi sjaldgæft
að háskólar endurmeti verk geng-
inna eða viðurkenndra höfunda
og móti þannig hin bókmennta-
sögulegu viðhorf eftir að höf-
undarnir sjálfir standa ekki
lengur í sviðsljósi tískunnar og
blaðagagnrýnendur eru búnir að
sleppa af þeim hendinni.
Og varðandi textarannsóknir,
samanburð af ýmsu tagi og þar
fram eftir götunum stendur
enginn háskólakennaranum á
sporði; fari hann með gróft
fleipur er hætt við að hvort
tveggja fjúki á samri stund:
MOSAIC v/,
A Joumal for the Comparative Study of Literature and
Ideas Published by the University of Manitoba Press
Jobn MUllnglon Syn«» i IH70-I970)
Four Ctnlrnnml Pttptrt
Synge in the Weu ol IreUnd
I DivkI Greene 1
staðan og álit stéttarbræðranna.
Allt um það hygg ég að háskólar á
Vesturlöndum séu nú smám
saman að færa sig nær samtíðinni
og áhrif þeirra fari að sama skapi
vaxandi varðandi skoðanirnar
eins og þær mótast frá degi til
dags. Tímarit það sem hér um
ræðir ber þetta allt saman með
sér. Það er ekki róttækt i bók-
menntalegum skilningi, fjallar
mest um liðinnar tíðar verk,
kemur þó nokkuð inn á viðfangs-
efni liðandi stundar, en er fyrst
og fremst vandað. Það hefur lika
nógu liði á að skipa því ritstjórar
eru tveir, aðstoðarritstjórar að
minnsta kosti tugur talsins auk
fulltrúa víða um lönd sem eiga að
gefa góð ráð og líkast til að senda
efni við og við. Og ekki þreytist
maður á höfundunum þvi ný nöfn
spretta fram með hverju hefti.
Efast ég um að nú sé unnt að
halda úti svona löguðu riti utan
hins enskumælandi heims þar
sem háskólar skipta hundruðum
og bókmenntakennarar tugum
þúsunda i öllum heimsálfum; að
minnsta kosti ekki til lengdar.
Svona nokkuð byggist nefnilega á
því að hvort tveggja sé óþrjót-
andi: menn til að skrifa og pen-
ingar til að gefa út. Mér þótti ekki
úr vegi að vekja athygli á þessu
riti hér þar eð stundum er látið að
því liggja — og það vafalaust með
réttu — að blómaskeið tímarit-
anna sé liðið. Og sumir þykjast
jafnvel sjá fyrir endalok þeirra.
Sú var þó ekki aðalástæðan til
að ég skrifa þessar línur, heldur
hin að einn af forstöðumönnum
Mosaic er enginn annar en Har-
aldur Bessason, prófessor f ís-
lenzkum bókmenntum við Mani-
tobaháskóla í þeirri gamalkunnu
borg — Winnipeg.
Má því vonandi búast við að
hlutur íslenzkra bókmennta komi
þarna upp einn góðan veðurdag.