Morgunblaðið - 19.03.1974, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 19. MARZ 1974
MAO
lætur byltingar-
fánann af hendi
Wang Hung-wen og Mao Tse-tung
„Æskari f dag og komandi
kynsióðir munu meta bylting-
una eftir eigin höfði. Tímarnir
breytast með enn meiri hraða
en áður — eftir þúsund ár
verða meira að segja Marx,
Lenin og Engels hlægilegir f
augum fólksins." Mao var 72ja
ára gamall, þegar hann mælti
þessi orð, stuttu áður en hann
tók sig til og synti hið fræga
sund sitt á Gulafljóti, sem er
eins konar táknræn byrjun á
menningarbyltingunni. Það má
með sanni segja, að Mao sé einn
fjölhæfasti landsfaðir þessarar
aldar; fyrir utan stjórnmála-
starfsemi sína hefur hann lagt
stund á heimspeki bæði
klassíska og stjórnmálalega,
herfræði, einkum skæruliða-
baráttu, og skáldskap.
I ágúst á siðastliðnu ári var
10. flokksþingið haldið. Mao og
vopnabræður hans lýstu því
yfir með stolti, að þeim hafi
tekizt að yngja upp tæpan
helming miðstjórnarinnar, en
hún hafði verið árum saman
eins og gamalmennaheimili í
orðsins fyllstu merkingu. Þeim
tókst sem sé að koma af stað
kynslóðaskiptingu með skipun
að ofan, og er það meira en
hægt er að segja um stjórn-
málaflokka hér á landi, þar sem
kynslóðaskipti eiga sér ekki
stað nema með miklum
þrýstingi og hótunum frá yngri
mönnum.
Þannig lét-u gömlu
foringjarnir merki byltingar-
innar af hendi við yngri menn.
Akveðið var með flokkslögum,
að aldursskiptingin skyldi vera
i þrennu lagi, þ.e. eldri,
miðaldra og yngri flokks-
foringjar skyldu sitja í öllum
nefndum og ráðum flokksins,
bæði í æðri og lægri stöðum.
Nú stuttu fyrir áramótin varð
Mao áttræður, og að eigin skip-
un var ekkert um hátíðahöld,
heldur átti kínverska þjóðin að
ganga til vinnu sinnar sem
endranær. Nú á níræðisaldrin-
um getur Mao hrósað happi yfir
tiltölulega friðsömu stjórn-
málalífi i Kína eftir stormsama
pólitíska og persónulega bar-
áttu milli flokksmanna alla tíð
síðan Lio Sehao-tschi var vikið
úr embætti. Þær deilur, sem
blossuðu upp um Líu Schao-
tschi (fyrrum rikisforseti) og
síðan um Lin Piao (fyrrum her-
málaráðherra), áttu rót sína að
rekja til þess, að þessir tveir
voru hugsaðir sem arftakar
Mao. En með ofangreindri
reglugerð á að tryggja sam-
felldni og viðhald byltingar-
innar, og þar með að ákveða
unga menn til framtiðar-
forystu.
Mao virðist hafa sérstakan
augastað á Wang Hung-wen, 36
ára gömlum verkamanni frá
Shanghai, og einnig á Tschou
En-lai, en þeir báðir eru meðal
fimm varaformanna flokksins.
Wang Hung-wen og Mao eru
eins og sonur og faðir. Báðir
ha/a þeir sama andlitsfall, góð-
mannlegt andlit, en fyrir utan
sameiginleg útlitseinkenni
munu þeir hafa mjög líkar
skoðanir: uppreisnareðli,
skilningur á rétti einstaklinga
til að þroska og beita hæfileik-
um sínum og einstaklings-
ákvörðunartekt (þarna kemur
fram athyglisverður mismunur
á flokksforingjunum í Kreml
og Maó). Skoðanir Wang
kristallast í eftirfarandi tilvitn-
un t ræðu hans á flokksþinginu,
og bera sérstæðum skoðunum
hans ljósan vott: „Sannur
byltingarmaður er byltingar-
maður í anda, t.d. að berjast
gegn straumnum jafnvel þótt
það þýði stöðumissi, brottrekst-
ur úr flokknum, fangelsi, niður-
lægingu eða jafnvel dauða."
Þessi orð hans vöktu mikinn
úlfaþyt meðal flokksstarfs-
manna, sem töldu þau nánast
villutrú.
Sjálfvilji, frjótt ímyndunar-
afl, gagnrýni og sjálfsgagnrýni,
að vera ekki viljalaust verkfæri
heildarinnar, þetta eru
dyggðirnar, sem Maó hefur
predikað og Wang tekið undir.
I byrjun menningar-
byltingarinnar var Wang
venjulegur verkamaður í
spunaverksmiðju í Shanghai.
Þar skipulagði hann og kom á
fót „rauðri uppreisnar-
hreyfingu verkamanna", sem
ásamt rauðu varðliðunum
réðust á skriffinnskuveldi
(blirokratisk hierarki) vel-
efnaðra flokksforingja og em-
bættismanna, og hina svo-
nefndu kínversku Krústsjéva,
sem allir voru haldnir
kapitaliskum þankagangi.
Wang og sex aðrir byltingar-
menn tóku sér fyrir hendur að
gefa út dagblað, sem fest var
upp á veggi í verksmiðjunni.
Stjórn verksmiðjunnar dæmdi
Wang í margra ára fangelsi sem
gagnbyltingarmann, en Wang
tókst að komast undan til Pek-
ing, þar sem hann náði tali af
Maó. Síðan hélt Wang aftur til
Shanghai og var þar í forystu
fyrir menningarbyltingunni.
Þessi mótþrói gegn flokkn-
um, gegn hinni opinberu
stefnu, er það, sem tengir
Wang og Maó saman. Þannig
var það með Maó í æsku. Um
tima var Maó sviptur öllum
embættum sínum innan flokks-
ins vegna mótþróa gegn flokks-
stjórninni. Upphafs þessa við-
horfs hans er að leita aftur til
ársins 1919, en þá var Maó ekki
enn orðinn marxisti. Ung
stúlka framdi sjálfsmorð vegna
þess, að foreldrar hennar
neyddu hana til að giftast
manni, sem hún þekkti ekki og
elskaði því síður. Af þessu
tilefni skrifaði Maó: „Ef þetta
sjálfsmorð er afleiðing þess, að
þjóðfélagið, sem við nú búum
við, hefur svipt menn allri von,
er það skylda okkar að berjast
gegn þjóðfélaginu og endur-
vekja þar með von um betra líf.
Okkur ber að deyja með sverð í
hönd. Markmið baráttunnar er
þó ekki að deyja sem píslarvott-
ur heldur að þróa sérstakan
persónuleika. Þótt lokatak-
markið náist ekki (þ.e.a.s. að
umbreyta þjóðfélaginu), en
maðurinn berjist allt þar til
yfir líkur, ber það vott um að
viðkomandi er hugrakkari en
hinir.“
Þetta viðhorf Wangs og Maós
varðandi gagnrýni og rétt
manna til að hafa aðra skoðun
en meirihlutinn er f algerri
mótsögn við það, sem
kommúnistaforingjar Sovét-
ríkjanna predika. Réttur til að
•gagnrýna var lögfestur í flokks-
lögum á síðasta þingi kommún-
istaflokksins, þ.e., „hver og
einn flokksfélagi hefur rétt til
að halda fram afbrigðilegum
skoðunum og það er algerlega
óheimilt að berja niður gagn-
rýni og að grípa til þvingunar-
aðgerða". Sem stjórnmálalegt
markmið er ákveðið að við-
halda byltingunni með milli-
stigsbyltingum (eins og
menningarbyltingunni).
Það, sem Maó hefur í huga, er
hugmynd, sem heimspeking-
urinn Ernst Bloch setti fram
um „vonina sem grundvöll"
(Prinzip Hoffnung),varmagjafa
marxismans (Wármestrom) og
kuldastraum (Káltestrom) f því
samhengi. Maó leggur ríka
áherzlu á að gera manninn
náttúrulegri og náttúruna
mannlegri, stefna, sem kín-
verskir heimspekingar settu
fram árhundruðum áður en
Marx leit dagsins ljós. Þetta
kalla Kínverjar ,jríki hinnar
miklu samsvörunar" (Reich
der Grossen Harmonie).
Faðir Weng Hung-wen var
veginn af hermönnumTschiang
Kaischeks árið 1949, en stuttu
áður hafði hann sent bréfmiða
til konu sinnar, sem á var
skrifað: „Vertu ekki hrygg,
vertu varkár og aldu börnin
rétt upp, segðu þeim hver drap
föður þeirra." Þetta var sú arf-
leifð, sem Wang fékk frá föður
sínum, og þessi orð hafa orðið
Wang að leiðarljósi æ síðan.
(Úr Súddeutsche Zeitung)
Kuldalegt yiðmót
í stað samstarfsvilj a
HONG Kong. — Stjórnmála-
stjórviðrið, sem gengur yfir
Kínverska alþýðulýðveldið
þessa dagana, hefur haft það, i
för með sér, að útlendir
verzlunarerindrekar eiga sífellt
erfiðara með að reka þar erindi
sín og menn gerast uggandi um
að vænta megi tíðari njósna-
réttarhalda.
Ástandið er farið að minna
allmikið á þá tortryggni, sem
rikti i garð útlendinga á dögum
menningarbyltingarinnar á ár-
unum 1966—’69, en þá voru all
margir erlendir verzlunarer-
indrekar og tæknifræðingar
handteknir. Sumir þeirra voru
jafnvel ekki látnir lausir fyrr
en í aprílmánuði síðastliðnum.
Stormurinn er farinn að hafa
umtalsverð áhrif á daglegt líf í
alþýðulýðveldinu, þar sem
pólitískur áróður gengur fyrir
flestu öðru þessa dagana. Flest
bendir til þess, að róttækir
vinstri sinnar beini nú spjót-
um sínum gegn Chou En-lai
forsætisráðherra, sem að und-
anförnu hefur breytt um stefnu
i ýmsum málum, að því er virð-
ist til þess að þóknast vinstri-
sinnunum og til þess að reyna
að forðast hugsanlegar hreins-
anir. Þegar maður les kínversk
blöð verður að lesa á milli lín-
anna, og í blöðunum hefur tví-
vegis að undanförnu mátt sjá
þess merki, að áróðrinum sé
fyrst og fremst beint gegn for-
sætisráðherranum.
í fyrsta lagi ber þess að geta,
að fyrir skömmu endurprentaði
kommúnistiskt blað i Hong
Kong grein, sem birzt hafði i
róttæku dagblaði í Shanghai,
en þar var ráðist harkalega að
kínverskum skólamanni, sem
reynt hafði að efla tengslin á
milli Kina og Bandaríkja-
manna. Maður þessi var gagn-
rýndur fyrir að hafa snætt með
erlendum gestum, í stað þess að
sýna þeim tilhlýðilega tor-
tryggni.
i öðru lagi hefur „Dagblað
alþýðunnar" í Peking ráðist
gegn „flokki Lin Piaos“ fyrir að
hafa notað kenningar Konfúsí-
usar sem vopn gegn róttækum
byltingarsinnum. Athugulum
áhorfendum virtist svo sem
þessum skeytum væri beint
gegn Chou En-lai, en hann
hafði einmitt beitt áhrifum sín-
um til þess að draga sem mest
úr öfgum menningarbyltingar-
innar.
Enginn vafi leikur á því, að
upphafsmenn hinnar nýju
áróðursherferðar eru hinir
sömu, sem helzt hvöttu til
menningarbyltingarinnar. Þeir
eru verkfæri Maós formanns,
og þeim hefur alltaf verið held-
ur í nöp við Chou, sem vill fara
að engu óðslega. Síðan storm-
inn lægði á árinu 1969 héfur
forsætisráðherrann lagt höfuð-
áherzluna á hægar en stöðugar
efnahagsframfarir og bætta
sambúð við önnur ríki.
A síðastliðnu ári gerðu Kin-
verjar samninga við önnur ríki
sem námu allt að 1.2 milljörð-
um dollara — um byggingu
verksmiðja og kaup á tækni-
búnaði. Enn hefur þó ekki ver-
ið hafist handa nema í litlum
mæli.
Meðan á menningarbylting-
unni stóð voru nokkrir tugir
erlendratæknifræðingavið upp-
JíeuHDork (Ettncs
EFTIR
HENRY BRADSHER
byggingu iðjuvera í Kína. Hinir
nýju samningar tnunu krefjast
starfskrafta hundruða erlendra
sérfræðinga til starfa í hinum
ýmsu kínversku borgum; hve
margir þeir verða er ekki hægt
að áætla nákvæmlega.
Útlendingahatrið, sem nú má
greina f skrifum kínversku
blaðanna, minnir mjög á
andrúmsloftið, sem ríkti á dög-
um menningarbyltingarinnar.
Utlendingar, sem dvöldust í af-
skekktum borgum eins og til
dæmis Lanchou, urðu fórnar-
lömb. múgárása og sumir þeirra
voru hnepptir í fangelsi, ákærð-
ir fyrir njósnir.
. Erindreki rikisstjórnar, sem
nýlega hefur gert umfangs-
mikla samninga við kínversk
stjórnvöld, sagði i Hong Kong
fyrir skömmu: „Okkur lizt ekki
rétt vel á þróun mála, en við
vonum að þetta (þ.e. fangelsun
útlendinga vegna pólitískra
stormsveipa innanlands)
hendi ekki aftur.“
Ýmsar heimildir greina hins
vegar frá því, að verzlunar-
samningar við Kínverja gangi
nú afar hægt, þar sem samn-
ingamenn Kínverja séu svo
uppteknir af pólitiskum funda-
höldum, að þeir megi ekkert
vera að því að sinna viðskipt-
unum.
Evrópskur verkfræðingur í
Peking sagði, að nú væri allt
orðið mun erfiðara í fram-
kvæmd en í fyrrri ferðum hans
þangað og annar, sem verið hef-
ur í Peking um nokkurra mán-
aða skeið sagði, að nú væri
kuldalegt viðmót komið í stað
samstarfsvilja.
Haldi málin áfram að þróast í
þessa átt er ekki ólíklegt, að
verkfræðingar, sem eiga leið til
Kína á næstunni, muni sakna
hinnar frægu kínversku gest-
risni.