Morgunblaðið - 25.08.1974, Síða 11

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. ÁGUST 1974
11
Rætt við Sigríði
Björnsdóttur
myndlistarkennara
Leikþerapí
geturbætt
upp ófullnægjandi samneyti
ilar að, sem ákveður meðferð fyrir
viðkorpandi ungling.
Þá vöktu athygli mfna samtök mynd-
listarþerapista, sem eru mjög virk og
vinna að uppbyggingu myndlistarþer-
apis Ég tók þátt I námskeiði I mynd-
listarþerapi, sem haldið var við Glas-
gowar-háskóla og sem hafði það mark-
mið að veita myndlistarmönnum,
myndlistarkennurum, læknum, sál-
fræðingum og öðru sérmenntuðu
starfsfólki tækifæri til að auka við þekk-
ingu sina á þvi hvernig myndlistarþer-
apl er notað sem veigamikill þáttur i
meðferð á geðsjúklingum, afbrigðileg-
um börnum og afbrotaunglingum
Námskeiðið var geysilega vel skipulagt
með fyrirlestrum, skuggamyndum,
umræðum og heimsóknum á geðspit-
ala, geðdeildir og heimavistarskóla,
þar sem yfirlæknar, forstöðumenn,
sjúklingar og nemendur ræddu við
okkur og svöruðu spurningum okkar
Meðal efnis, sem lögð var áherzla á,
á þessu námskeiði, var þroskaferill
„Það er marg sannað að á sjúkrahús-
um er oft ekki hugað nóg að hreyfiþörf,
tilfinningalegum þörfum og skilningar-
vitum hins vaxandi barns. Lítil börn
koma heim af sjúkrahúsum með
græddan fót, en með skerta öryggis-
kennd og jafnvel mismunandi staðnað-
an þroska Þess vegna rikir víða mikill
áhugi á því að fá foreldra meira inn i
hið daglega líf á barnaspitölum en
almennt tiðkast, til að koma í veg fyrir
að börnin verði fyrir tilfinningalegu
hnjaski og stöðnun í andlegum og
félagslegum þroska. Að sjálfsögðu eru
margir, sem skilja þetta og gera sitt
bezta til þess að hvert einstakt barn
geti tifað sem eðlilegustu lifi I sam-
ræmi við getu þess og þroska á meðan
sjúkrahússvist þess stendur. En þetta
fólk stendur meira eða minna eitt og
hjálparvana gagnvart kerfinu. Til dæm-
is eru til almennar reglur um hvernig
leikþerapi eða spítalaskóli eigi að
vera," sagði Sigríður Björnsdóttir i
samtali við Morgunblaðið nú fyrir
skömmu
Sigríður, sem eins og kunnugt er
starfaði um árabil við leikþerapí á
Barnaspítala Hringsins, er nýlega kom-
in heim úr tveggja mánaða ferð um
Bandaríkin og Bretland, þar sem hún
m.a. kynnti leikþerapi, en orðið þerapi
felur i sér að sögn Sigriðar öll persónu-
leg áhrif, sem stuðla jafnt að líkamleg-
um sem andlegum bata sjúkra og fatl-
aðra á öllum aldri.
„Ég ferðaðist víða um Bandaríkin,"
sagði Sigriður, „bæði til að kynna
leikþerapi og eins til að kynna mér
það, sem efst var á baugi i leik- og
myndlistarþerapi, og skóla á barnaspit-
ölum
Á alþjóðlegu þingi „Samtaka um
velferð barna á spitölum", sem haldið
var í Chicago, setti ég upp sýningu til
að kynna leikþerapi, en mér var boðið
að halda þessa sýningu í framhaldi af
samskonar sýningu, sem ég setti upp á
Karólinska sjúkrahúsinu i Stokkhólmi
siðast liðinn vetur í boði prófessors
John Lind og Myndlistarfélags sjúkra-
hússin.
Mér var svo boðið að setja upp
sýninguna á Borgarbókasafninu í Chi-
cago og halda fyrirlestur i tilefni af
stofnun barnasafns. Einnig setti ég
upp hluta af sýningunni og flutti erindi
um leikþerapi við háskólann í Minne-
apolis á vegum heilbirgðisráðuneytis-
ins i Minnesotafylki Sú dagskrá var
tekin upp á myndsegulband og send til
230 lækna. Þá kynnti ég starf mitt og
viðhorf i leikþerapi á Bellevubarha-
sjúkrahúsinu i New York.
Reyndar hefði mér ekki verið
kleift að fara þessa ferð ef ég hefði ekki
notið aðstoðar Roberts Dickerman,
sem er forstjóri Menningarstofnunar
Bandarikjanna hér á landi og banda-
riska sendiherrans Frederick Irving,
sem útveguðu mér styrk frá Banda-
rikjastjórn, sem bauð mér að ferðast
um Bandaríkin, sem gesti sinum.
f oreld ra við börn
á sjúkrahúsum
Thomas Laughery, forstjóri Loftleiða í
Chicago, bauð mér frítt far með sýn-
inguna og heilbrigðismálaráðuneytið
veitti mér styrk."
— Hvað fannst þér markverðast i
Bandaríkjunum?
„Það, sem mér fannst markverðast
þar var meðal annars hversu vel starf
sjálfboðaliða er skipulagt og nýtt á
barnasjúkrahúsum, og þátttaka for-
eldra i leikþerapii og samvinna sjúkra-
húsanna við þá yfirleitt. Einnig er
merkilegt að sjá hvernig lögð er
áherzla á að skara fatlaða inn i samfé-
lagið, eins og til dæmis unnið er að i
aðalendurhæfingarstöð Chicagoborg-
ar. Það atriði virðist mér óskaplega
erfitt hér með tilliti til þess, hvernig
gengið er frá húsum og umhverfi.
Skipulag Reykjavíkur býður alls ekki
upp á að maður i hjólastól komist
leiðar sínnar.
Þá fannst mér athyglisverð svokölluð
barnasöfn eða Childrens Museum.
Það var einmitt, eins og ég nefndi
áðan, verið að stofna eitt slikt i Chi
cago um það leyti sem ég var þar. En
fyrirmyndin var fengin frá Boston, þar
sem sonur Benjamins Spock setti á
stofn Childrens Museum. Foreldrar
geta komið með börn sín á þessi söfn
og fylgzt með og tekið þátt i leik þeirra.
Börnin vinna myndir og hluti úr alls
konar náttúruefnum, verðlausum efn-
um og öðrum efnivið
( Battle Creek í Michigan er mjög
athyglisverður reiðskóli fyrir fatlaða, og
ennfremur hefur fræðsluskrifstofan þar
gefið út mjög athyglisverða greinar-
gerð um myndlistarkennslu i skólum,
unna af Stellu Dickerman.
Á þinginu I Chicago, sem ég nefndi
áðan, voru fluttir mjög athyglisverðir
fyrirlestrar um brennandi atriði varð-
andi börn á sjúkrahúsum. Þar vildi ég
gjarnan nefna mál eins og hugsun
barna á sjúkrahúsum, þroskaferill
þeirra, samstarf við spitalakerfið um
raunhæfa meðferð fyrirallt barnið, ekki
aðeins ákveðinn likamshluta þess, hið
deyjandi barn og foreldra þess, hvort
barnaspítalarnir eru fyrir börnin eða
starfsfólkið, málþroska og tjáning i
orðum, vandamál barna með langvar-
andi sjúkdóm, samhæfða umhyggju
fyrir fjölfötluðum börnum, foreldra i
hópsamstarfi á barnaspitölum og
fleira
[ viðtölum við fólk á þessum ferða-
lögum kom greinilega í Ijós, að það
rikir mikill áhugi á þvi að skara foreldra
meira inn í hið daglega lif á barnaspit-
ölum en nú tíðkast. Það er almennt
orðið viðurkennt, að til þess að leggja
grundvöll að eðlilegum félagslegum,
tilfinningalegum og andlegum þroska,
þá sé það nauðsynlegt að fyrstu ár
ævinnar upplifi barnið stöðugt sam-
neyti við foreldri eða staðgengil foreldr
is, sem skilur og svarar minnstu við-
brögðum og merkjum, sem barnið gef-
ur frá sér til tjáningar.
Venjulegir foreldrar hjálpa barninu
sinu að mæta erfiðleikum og umbera
tilfinningalegt álag, Það er hluti af
eðlilegum vexti og þroskaferli barns-
ins. Mörgum litlum börnum, sem
dvelja lengri eða skemmri tima á
sjúkrahúsum og hafa ófullnægjandi
samneyti við foreldra sína, má hjálpa
mikið með leikþerapi, þannig að þau
fái að tjá hug sinn og tilfinningar i leik
og starfi á spitalanum Leikþerapiið
kemur samt ekki í stað foreldris, þó að
það hafi uppbyggjandi áhrif á barnið
og að leikur þess sé llfið sjálft og
blossinn í þroska þess og vexti "
— í hverju felst leikþerapi?
„Það er fyrst og fremst skapandi
starf og sjálfstjáning í ástúðlegu og
ekta andrúmslofti. Það er ekki hægt að
draga linuna á milli skapandi leiks,
myndlistar og föndurs í sambandi við
börn. Þetta er allt samofið og í senn
gleðjandi, róandi og þroskandi fyrir
þau. Skapandi starf kallar fram eigin-
leika þeirra og námsþroska. Þau fá
þannig að þjálfast og þroskast i leik og
starfi eftir því sem kraftar þeirra leyfa.
Þau geta tjáð jákvæðar og neikvæðar
tilfinningar sinar, sem er ákaflega mik-
ils virði, sérstaklega ef börn eiga við
tilfinningar sínar, sem er ákaflega mik-
ils virði, sérstaklega ef börn eiga við
tilfinningaleg vandamál að striða. í
leikþerapii læra börnin að vinna með
öðrum og taka tillit til annarra. Þeim er
kennt að leysa ákrestra sín á milli á
jákvæðan hátt, en eins og við vitum er
samvinnan oft erfið hjá börnum, ekki
síður en hjá okkur fullorðna fólkinu, að
á að leyfa börnum að vera eins virkum
og líkamleg heilsa þeirra leyfir, en i
leikþerapíi þjálfa þau vöðva, stóra og
smáa og samhæfa augu og hendur
Þau læra líka að einbeita sér, leysa
vandamál og finna áhugaverð verkefni
i eigin umhverfi og að tjá tilfinningar
sínar i orði, og verki m.a. með þvi að
örva þau til að tala um það, þau eru að
gera
( leikþerapii öðlast barnið meiri
þekkingu á sjálfu sér og umhverfi sinu
og sjálfsöryggi þess eykst, sem gerir
það að hamingjusamari einstaklingi
Við að meðhöndla efni og hluti styrkist
kennd barnsins fyrir formum, litum og
áferð, þyngd, stærð, fjölda, þykkt og
fasa efnis, fyrir hljóði og lykt. Þannig
þjálfast skynfæri barnsins, en þau hafa
mikilvægu hlutverki að gegna i vit-
þroskanum Leikþerapí er notað á
mörgum barnaspitölum til að undirbúa
börn undir uppskurði og þá aðallega i
gegnum dramatík "
— Svo fórstu til Bretlands?
„Já, ég fór bæði til Skotlands, þar
sem ég sótti námskeið i myndlistar-
þerapi og heimsótti margra spitala og
til London þar sem ég ræddi við barna-
lækna og myndlistarþerapista á geð-
spítölum. En til þessarar ferðar naut ég
aðstoðar menntamálaráðs.
í Skotlandi er mikill áhugi á leikskól-
um, þar sem mæður starfa. Sérstök
námskeið eru haldin fyrir þær, þar sem
lögð er áherzla á fyrirlestra I sálar- og
uppeldisfræði, auk þess sem þær læra
að leika sér á sama hátt og börnin í
vatni og sandi og með litum og limi.
Þetta er gert til þess að þær læri að
skilja börnin betur og hafi meiri gleði
af að fylgjast með þroska þeirra, en
það bætir samneyti þeirra við þau
Persónulega finnst mér þetta alveg
eins hafa með feður að gera eins og
mæður.
í viðtölum minum við sálfræðinga,
sem vinna við stofnanir I Glasgow, þar
sem taugaveikluð börn eru til meðferð-
ar, kom það fram, að þeir álita, að stór
hópur taugaveiklaðra barna séu fórnar-
lömb þess að hafa ekki notið nógu
mikils ástrikis í bernsku og þar á meðal
er fjöldi barna, sem hafa verið á vöggu-
stofum
Þessum leikskólum, þar sem mæður
starfa, er ekki eingöngu ætlað að vera
geðvernd fyrir börnin og áð fyrirbyggja
taugaveiklun, heldur einnig sem meiri
lifsfylling fyrir mæður, sem þær öðlast
við aukna þekkingu og snertingu á lífi
barna sinna
Afbrot unglinga er geysimikið
vandamál í Skotlandi. Unglingar innan
1 6 ára aldurs eru ekki leiddir fyrir rétt
nema um stórglæpi sé að ræða, en mál
þeirra eru tekin fyrir af nefnd, sem
sálfræðingar og félagsráðgjafar eru að-
barna, unglingavandamál, sálarlíf af-
brigðilegra og afbrot Ennfremur var
aðalefni nokkurra fyrirlestra skipulag
og uppsetning myndlistarþerapídeild-
ar.
Einn liður námskeiðsins, var að þátt-
takendur lýstu starfi sinu og starfsað-
stæðum á sjúkrahúsum, skólum og
hegningarhúsum, sýndu myndir og
skuggamyndir. Þetta var geysifróðlegt
og upp úr þessu spunnust langar og
áhugaverðar umræður og spurningar.
Til dæmis: Hvað er myndlistarþerapi,
hvað liður vexti þess og þróun, hvernig
er hægt að nýta myndlist sem miktl-
vægan hlekk i heilbirgðisþjónustunni,
hver er ástæðan fyrir þvi, að þessi
starfsemi hefur átt svo erfitt uppdráttar
inni á sjúkrahúsum, enda þótt að um
árabil hafi læknar og sjúklingar á sum-
um sjúkrahúsum nýtt sér þessa þjón-
ustu og telji hana ómissandi?
— Hvernig er myndlistarþerapí
notað?
„Myndlistarþerapi hefur verið unnið
frá ýmsum sjónarmiðum, rétt eins og
leikþerapi, eftir reynslu, þekkingu og
aðstæðum, Sums staðar er myndlistar-
þerapi fyrst og fremst skilið og nýtt
sem tæki til sjálfstjáningar og sjúk-
dómsgreininga. Annars staðar er lögð
meiri áherzla á að nýta myndlistarþer-
api sem næringu fyrir vaxandi per-
sónuleika, tilfinningu fyrir sjálfum sér
og umhverfinu og grundvöll fyrir sam-
neyti við aðrar manneskjur. I Banda-
ríkjunum og Bretlandi hefur rutt sér til
rúms að nota myndlistarþerap! í fang-
elsum, sem leggja áherzlu á endurhæf-
ingu en ekki hegningu.
Öll vorum við sammála á námskeið-
inu um, að ef myndlistarþerapi á að
verða viðurkennd starfsgrein, er fyrsta
skrefið að skilgreina starfssvið þess,
markmið og réttindi. Margir hafa árum
saman helgað alla krafta sina og tíma
þessu starfi og unnið gott brautryðj-
enda starf að miklu hluta algjörlega
endurgjaldslaust, og þvi sannarlega
kominn tími til að byggt sé á þeirri
reynslu og þekkingu, sem þetta fólk
hefur aflað Þetta er miklu breiðará og
dýpra svið en almennt er viðurkennt og
skilið og það er þess vegna nauðsyn-
legt að við deilum reynslu og skipt-
umst á skoðupum og upplýsingum, og
vinnum síðan úr þessu i þágu sjúkra
og fatlaðra.
Það er von min, að menntamála-
ráðuneytið og heilbrigðismálaráðu-
neytið taki höndum saman og vinni að
þvi að skilgreina hvað sé leik- og
myndlistarþerapi og hver markmiðin
séu og korni síðan á fót sérnámi á
þessu sviði. Ég er sannfærð um, að við
eigum mikið af góðu og hæfileikariku
fólki, á þessu sviði, sem getur lagt
mikið að mörkum til heilbrigðisþjón-
ustunnar, ef það getur fengið viðeig-
andi þjálfun og menntun," sagði Sig-
riður að lokum.