Morgunblaðið - 25.08.1974, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. AGUST 1974
17
Á SUMARDEGI
Erlendur Jónsson
Haustið nálgast og þar með sú
stund að fréttir taki að berast af
væntanlegri bókaútgáfu fyrir næstu
jól. „Bókaflóð" eða „bókavertið" er
sagt og kennir nokkurrar lítilsvirð-
ingar I orðunum Prentaraverkfallið
síðastliðið vor var talið hafa leikið
prentsmiðjurnar allhart og óttast að
sá veiki grunnur sem íslensk bókaút-
gáfa hvílir á væri I þann veginn að
bresta. Eitt er vist: útgáfuksotnaður
hefur stórhækkað og bókaverð mun
að sjálfsögðu fylgja á eftir. íslensk
bókaútgáfa er smá í sniðum miðað
við heimsmælikvarða og því erfitt að
koma við í bókagerð hér hvers konar
tækni sem nýjust er og fullkomnust
— og þar með oftast llka dýrust —
á hverjum tíma. Er því vart hægt að
segja annað — þegar tekið er tillit
til aðstæðna og sleppt gæðamati á
innihaldi -— að islensk bókagerð
hafi staðið i stykkinu. En hún er eins
og annar gróður í þessu landi, við-
kvæm, og má áreiðanlega ekki við
miklum áföllum Við hefur borið að
útgefendur hafi farið með prentun
bóka út úr landinu. Því kunna þeir
miður sem prentsmiðjurnar reka
sem vonlegt er og spyrja: hver yrði
endirinn ef sú yrði reglan?
Þó hver bók sýnist ekki mikið
fyrirtæki eru þeir býsna margir sem
verða að leggja á hana gerva hönd
áður en hún hafnar á búðarborðinu,
allt frá höfundi til þess sem að
lokum pakkar henni inn i sellófan-
pappir. Allir þurfa þeir að lifa nema
að sjálfsögðu höfundurinn sem eng-
in þiggur launin, heldur aðeins —
þegar best lætur — smáþóknun eða
eins konar drykkjupeninga fyrir sinn
snúð
Kostnaðurinn við útgáfu bókar
deilist þannig í margar áttir. Raunar
má bæta inn i dæmið þeim aðilan-
um sem tekur að sér að selja bókina;
í hans höndum hækkar bókarverðið
um fjórðung til fimmtung, en ofan á
summuna bætist svo söluskattur!
Allir verða þessir aðilar að fá sitt
kaup greitt þegar í stað hvort sem
bókin selst eða ekki Vafalaust er
hægt að reikna út og greina hvern
frá öðrum alla kostnaðarliði að baki
verði einnar bókar og ef til vill hefur
það verið gert þó mér sé ekki kunn-
ugt um það
Allt um það ráða þeir aðilar sem
vinna að gerð bókar furðulitlu um
örlög hennar eftir að hún er komin
út, heldur duttlungar almennings-
álitsins sem þá birtist I gervi kaup-
enda, gefenda og þiggjenda og svo
framvegis; reyna þv! oftast að laga
sig að þv! áður. Það getur því stýrt
penna höfundarins, ráðið leturgerð
og broti, að ekki sé talað um bandið,
sem er eins konar kóróna sköpunar-
verksins í hérlendri bókagerð, að
minnsta kosti þeirri sem miðast við
gjafamarkað. Þess vegna er meir
vandað til bandsins á klénasta reyf-
ara en Biblíunni sjálfri, kjölurinn
helst hafður svartur eða að minnsta
kosti dökkur svo rrieira beri á gyll-
ingunni, þv! gull telst þó enn í dag
merki velsældar og íburðar eða er
ekki svo? Meirihluti þeirra bóka sem
gefnar eru út hérlendis fyrir almenn-
an markað eru „jólabækur", það er
að segja samdar og gefnar út fyrir
jólamarkað, ætlaðar til jólagjafa
Hefði ekki skapast sú venja hér að
gefa bækur á jólum — hversu
margar bækur væru þá gefnar út hér
eða væir hér nokkuð sem heitið gæti
Islensk bókaútgáfa?
Að efni skiptast þessar bækur í
tvo flokka aðallega:
1) endurminningar og ævisögur,
2) bækur um dulræn efni, svo köll-
uð. Ekki ætla ég að halda þv! fram
að höfundarnir séu allir skussar því
sumir kunna sitt fag En aðrir kunna
það ekki. Og markaðurinn hefur allt-
af tilhneigingu til að leggja þá að
jöfnu. Það er fyrst og fremst ein-
kenni þessara bóka að þær eru hrað-
unnar (texta ábótavant vegna þess
að handrit hafa ekki verið lesin nógu
vel yfir, prófarkalestur i fátæklegasta
lagi og svo framvegis), en ásjálegar
við fyrstu sýn, að minnsta kosti
meðan þær liggja ósnertar inni i
kápu og sellófanpappir. Fæstar
þessara bóka lifa nema ein jól: eru
umtalaðar, seldar, keyptar og gefn-
ar, því næst lesnar — allt á fjórum
vikum, siðan gleymdar, punktum og
basta.
En þessi (á islenskan mælikvarða)
risavaxni markaður veldur svo hinu
að þær bækur sem ætlað er varan-
legra hlutverk verða einnig að mið-
ast við hann og aðlagast honum
Jafnvel Ijóðabókum sem ekki eru
taldar risa undir bókbandi er stjakað
út á jólamarkað i þeirri von að ein og
ein skolist þó út af lagernum með
flóðinu. Um skáldsögur er það að
segja að auðveldara er að láta þær
uppfylla skilyrði markaðarins, í það
minnsta þegar um sögur þekktra og
viðurkenndra höfundaerað ræða
Þessi markaður er náttúrlega eins
og allt sem. þrifst i þessu landi
sérislenskt fyrirbæri og þekkist
hvorki né skildist meðal annarra
þjóða ef nokkur léti sig varða það
Hitt þrumir svo fyrir sjónum manns
eins og eitt heljarmikið spurninga-
merki hvað við tæki ef hann af
einhverjum ástæðum liði undir lok,
hvar íslensk bókaútgáfa væri þá
stödd. Maður hefur alltaf tilhneiging
til að álita að ríkjandi ástand vari til
eilifðarnón^ ætli það sé ekki ein-
hvers konar óskhyggja, svona undir
niðri? En þvi er nú verr og miður að
ekkert er varanlegt i henni undir
niðri? En þvi er nú verr og miður að
ekkert er varanlegt i henni verslu,
og allra síst það sem háð er tisku.
Títtnefnt bókaflóð hófst hér ekki fyrr
en á stríðsárunum, í og með vegna
þess að innflutningur var þá svo
fábreyttur að ekkert var til að gefa
við hátíðleg tækifæri nema bækur
og i öðru lagi sakir hins að peningar
voru þá i fyrsta skipti nógir, bæði til
bókaútgáfu og bókakaupa Fyrir
þann tima voru flestar islenskar
bækur sendar á markað óbundnar
að talsverðum hluta eins og gamlar
bókaauglýsingar bera með sér þar
sem tvenns konar verð er jafnan
tilgreint: b. og ób. Margir — ef til
vill flestir — munu hafa keypt bæk-
urnar óbundnar af þeirri einföldu
ástæðu að þeir áttu ekki fyrir band-
inu. Með dálítilli hótfyndni má segja
að þssu sé öfugt farið nú: bók gangi
út vegna bandsins fyrst og fremst,
innihaldið skipti ekki lengur máli.
Þá voru útgefendur ekki heldur
seinir á sér áð láta þýða og gefa út
þau erlend skáldverk sem efst voru á
baugi hverju sinni Nú orðið má
hins vegar heita að þýðingar úrvals-
verka erlendra samtiðarbókmennta
séu orðnar hér sjáldséðari en hvitir
hrafnar.
Til orsaka er talin almenn tungu-
málaþekking annars vegar og ótak-
markaður innflutningur bóka hins
vegar. Ég trúi mátulega þeim skýr-
ingum, tel að fremur sé um að
kenna lögmálum þeim sem ríkja á
margnefndri bókavertið. Maður
leggur ekki i það vandasama verk að
snúa á islensku erlendu útvalsverki
nema af hugsjón, markaðurinn hvet-
ur ekki til þess, og hugsjónir eru
ekki mikils metnar hér þessi árin.
Nei, islensk bókagerð og bókaút-
gáfa líður ekki undir lok í bráð, þrátt
fyrir allt. Hún hjarir einhvern veginn
eins og hún hefur alltaf gert. Þyki
bók ekki vænleg til sölu á hinum
almenna jólamarkaði er hægur
vandinn að höfundurmn sjálfur
hamri texta sinn niður á stensla og
gefi bókina svo út offsetfjölritaða á
eigin kostnað, en þá aðferð hafa ung
Ijóðskáld tiðkað talsvert hér upp á
siðkastið. Með því hafa þau unnið
tvennt: komið verkum sínum á fram-
færi og sýnt hinum forgyllta selló-
fanmarkaði hvorki meiri né minni
sóma en vera ber
MARKAÐURINN
sóknarflokksins. Það var einnig
eðlilegt, að Sjálfstæðisflokkurinn
tæki fram við upphaf slíkra sam-
starfsviðræðna, að haldið yrði
opnum dyrum fyrir aðild Alþýðu-
flokksins að nýrri stjórnarsam-
vinnu. Þau vandamál, sem leysa
þarf, eru þess eðlis, að æskilegt
verður að telja, að sem breiðast
samstarf takist um lausn þeirra.
Og raunar er nú, á miklum örlaga-
tímum í sögu þjóðarinnar skylda
lýðræðisafla f þjóðfélaginu að
bera klæði á vopn og sameinast í
þegnskap um lausn hins aðkall-
andi vanda. Að kommúnistar
kjósi á slíkri alvörustund hina
óábyrgu afstöðu að hlaupast
undan þeim þjóðfélagslegu skyld-
um, sem ættu að vera meginatriði
í starfsemi hvers stjórnmála-
flokks, kemur engum á óvart.
Þeim er aðeins vært innan
stjórnar f borgaralegu þjóðfélagi
ef stefnt er að strandi lýðræðis-
legra stjórnarhátta.
Þegar þetta er ritað er ekki séð
fyrir endan á stjórnarmyndun
Sjálfstæðis- og Framsóknar-
flokks. Ljóst er þó, að samstöðu
er hægt að ná ef gengið er
heiðarlega og drengilega til leiks.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur sýnt
slíkan samstarfsvilja, að enginn
getur efazt um einlægni hans og
heiðarlega viðleitni.
Tryggja verður
aðstöðu til að
fylgja fram
meirihlutavilja
Þó að báglega horfi um flest
málefni þjóðarinnar í dag eftir
þriggja ára vinstri stjórn og þörf
sé aðgerða, sem í bili skerða hag
hennar, er engin ástæða til ör-
væntingar eða uppgjafar. Með
réttum aðgerðum og heiðarlegu
samstarfi og samátaki starfsstétta
þjóðfélagsins er hægt að rétta úr
kútnum, jafnvel á skemmri tíma
en margur heldur.
En það þarf að vera til aðstaða
til að fylgja fram réttum aðgerð-
um. Það þarf að vera til aðstaða
fyrir meirihlutastjórn til að fylgja
fram þeim málum, sem meirihluti
þjóðarinnar hefur falið henni að
framkvæma í lýðræðislegum
kosningum. Engin öfl í þjóðfélag-
inu eiga að hafa rétt til að tor-
velda eða koma í veg fyrir fram-
kvæmd á meirihlutavilja þjóðar-
innar. Slíkt væri í andstöðu við
innsta kjarna sjálf lýðræðisins.
Þá aðstöðu verður að tryggja með
einum eða öðrum hætti.
Miklu máli skiptir, að traust og
heilsteypt samstarf takist með
þeim stjórnmálaflokkum og for-
vígismönnum þeirra, sem að rlkis-
stjórn standa. Flestum er ljóst, að
einmitt þetta er ein af meginfor-
sendum þess, að stjórnvöldum
takist að ráða við þann geigvæn-
lega vanda, sem nú þarf að leysa
úr. Ringulreið og óstjórn á valda-
ferli vinstri stjórnarinnar á m.a.
rætur að rekja til ósamkomulags
og stöðugrar togstreitu milli
þeirra flokka, er að henni stóðu,
og ráðherranna, sem sameigin-
lega áttu að móta heilsteypta
stjórnarstefnu. Þetta brást, svo
ekki sé dýpra tekið í árinni.
Hrun
efnahagslífsins
Valdaferill vinstri stjórnarinn-
ar endaði með gengisfellingu.
Síðastliðinn miðvikudag varð
Seðlabankinn að gripa til þess
ráðs að stöðva gjaldeyrisviðskipti
bankanna. Þetta var staðfesting á
falli krónunnar. Viðræðunefndir
Framsóknarflokksins, Alþýðu-
bandalagsins, Alþýðuflokksins og
SFV höfðu komizt að samkomu-
lagi um að fella gengi krónunnar
um 15 til 20%, er þessir flokkar
reyndu að endurlífga vinstri
stjórnina. Gengisfellingin markar
því endalok efnahagsstefnu
vinstri stjórnarinnar.
Frá áramótum hefur gengi ís-
lenzku krónunnar sigið um 18 eða
19%. Alls hefur vinstri stjórnin
með stefnu sinni valdið hartnær
40% falli á gengi krónunnar á
þessu ári. Fátt lýsir betur þeim
hrikalega viðskilnaði, sem nú
verður að bæta úr. Þá hefur verið
greint frá því, að gjaldeyrisvara-
sjóðurinn hrekkur nú fyrir
tveggja til þriggja vikna innflutn-
ingi. Það er enn einn votturinn
um raunverulegt gjaldþrot
þjóðarbúsins. Við venjulegar að-
stæður á gjaldeyrisvarasjóðurinn
að geta staðið undir þriggja til
fjögurra mánaða innflutningi.
Áætlað er, að hallarekstur
frystihúsanna á þessu ári verði
1.500 milljónir króna ef ekkert
verður að gert, en nú þegar er
ljóst, að á fyrra helmingi þessa
árs nemur hallareksturinn 500
milljónum króna. Þannig er
ástandið I höfuðatvinnugrein
landsmanna. Ein stórvirkustu at-
vinnutæki landsmanna, togararn-
ir, hafa verið reknir með stórkost-
legum halla og þannig mætti
lengi telja.
Yfirdráttarskuldir viðskipta-
bankanna við Seðlabankann
skipta þúsundum milljóna króna.
Flestir fjárfestingarlánasjóðir
eru á þrotum. Að undanförnu
hefur komið skýrt fram það, sem
Morgunblaðið benti rækilega á
fyrir kosningarnar, að gengið
hefði verið á alla sjóði með þeim
hætti, að samdráttur og atvinnu-
leysi væri framundan ef ekki yrði
spyrnt við fótum. Þáverandi
stjórnarflokkar fengust ekki til
þess að viðurkenna þessar stað-
reyndir. Nú hafa þeir á hinn bóg-
inn viðurkennt, í hvert óefni er
komið. Það er forsenda þess að
takast megi að ná samstöðu um
endurreisnarstarfið.
Endurreisnar-
starfið
Engin ríkisstjórn hefur tekið
við alvarlegra og hrikalegra
ástandi í efnahags- og fjár-
málum þjóðarinnar en sú, sem
nú tekur við. Endureisn
arstarfið verður erfitt og ljóst
er, að þjóðin þarf I heild að
draga saman seglin. Lengur
verður ekki lifað á því, sem ekki
er til, með lántökum eins og átt
hefur sér stað undanfarin þrjú ár.
Ljóst er, að þjóðin í heild hefur
vegna stjórnleysis eytt meiru en
aflað hefur verið. Hagsældin
hefur að því leyti verið fölsk. Nú
er komið að skuldadögunum. En
athyglisvert er, að einmitt þá
hlaupast sumir þeirra undan
ábyrgðinni, sem mesta sökina
eiga.
Miklu máli skiptir, að hagur
þeirra, sem lakast eru settir i
þjóðfélaginu, verði tryggður með
sérstökum ráðstöfunum, þannig
að efnahagsaðgerðirnar komi
ekki með ofurþunga þar niður,
sem sízt skyldi. Hitt er öllum ljóst,
að þjóðin öll verður að bera þær
byrðar, sem endurreisnarstarfinu
fylgja. Mikilvægt er því, að sam-
staða geti tekizt með ábyrgum
stjórnmálaflokkum og hagsmuna-
samtökum um nauðsynlegustu að-
gerðir. Stöðvun blasir nú við,
þannig að skjótra aðgerða er þörf
ef tryggja á fulla atvinnu eftir
ringulreið þriggja undangeng-
inna ára.
Á það verður hins vegar að
leggja þunga áherzlu, að traust
samstarf og einlægur vilji til þess
að standa að og bera ábyrgð á
þeim aðgerðum, sem endurreisn-
arstarfinu fylgja, er grundvöllur
þess, að árangur náist. Vonandi
verður þjóðin svo gæfusöm, að
leiðtogar stjórnmálaflokkanna
geri sér grein fyrir þessari stað-
reynd og breyti I samræmi við
það.