Morgunblaðið - 16.10.1974, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 16. OKTÓBER 1974
Hafnir
sveitarfélaga:
Sjávarplássin meir
en tvöfalda
aflaverðmætið
Hafnirnar eru lífæðar sjávar-
plássanna og hornsteinar út-
gerðar og fiskvinnslu í landinu.
öruggur rekstur þeirra, sem og
nauðsynlegt viðhald og nýfram-
kvæmdir, eru því forsenda og
undirstaða sjávarútvegsins,
sem þjdðarbúið sækir mestan
hluta gjaldeyris- og verðmæta-
sköpunar sinnar til. Það þarf
því ekki orðum að eyða að því,
að það er alvarlegur hættuboði,
þegar tekjur hafna nægja
hvergi nærri fyrir beinum
rekstrarútgjöldum, hvað þá
Skuttogarinn Ingðlfur Arnarson RE-201. Hin nýju skutskip gera kröfur til
kostnaðarsamra framkvæmda í hafnargerð ýmissa sjávarplássa.
Farvegur allra verðmæta
í inn- og útflutningi
í fjárhagssvelti
nauðsynlegu viðhaldi og
nýframkvæmdum.
Verðbólguvöxturinn og sam-
dráttur í helzta tekjustofni
hafnanna, vörugjöldum, sökum
tilfærslu vöruflutninga, sem áð-
ur fóru um sjd, yfir á þjóðvega-
kerfið, hafa valdið verulegum
rekstrarhalla hafnanna um
mörg undanfarin ár. Þessi
rekstrarhalli hefur í senn or-
sakað skuldasöfnun þeirra og
skertan fjárhag sveitarfélaga,
sem bera ábyrgð á rekstrinum,
og var þó sízt á bætandi út-
gjaldaþunga þeirra.
Þýðing hafnanna fyrir
þjóðarbúið fer þó vaxandi með
ári hverju. í gagnasöfnun dr.
Kjartans Jóhannssonar verk-
fræðings um þýðingu hafna og
hlutverk þeirra, sefn hann vann
fyrir Hafnasambandið á sl. ári,
er fjöldi tölulegra staðreynda,
er styðja þessa fullyrðingu. Þar
kemur m.a. fram:
að aflaverðmætl, sem
hafnirnar tóku á móti árið 1972
nam kr. 5.079.000.000.— (rúm-
um 5 milljörðum). Utflutnings-
verðmæti þessa afla, frá
vinnslustöðvum og fiskverk-
unarfólki, var krónur
11.371.000.000,— (11,3 millj-
arðar), eða hafði meira en
tvöfaldazt f vinnslunni (verð-
mætisaukning 6,3 milljarðar).
Þessar tölur sýna þýðingu fiski-
hafnanna og fiskvinnslustöðv-
anna, en þær verður hinsvegar
að skoða nú f ljósi þeirra verð-
hækkana á sjávarafurðum, sem
orðið hafa sfðan 1972.
1 ræðu Gunnars B.
Guðmundssonar, hafnarstjóra
og formanns Hafnarsambands
sveitarfélaga, er hann setti 7.
norræna hafnaþingið f Reykja-
vík 29. ágúst sl., segir m.a.:
„Mikilvægi hafna fyrir
þjóðarbúið og þátt þeirra f
verðmætasköpun þjóðarinnar
má glöggt marka af þvf að árið
1972 nam verðmæti þess varn-
ings, sem um hafnirnar fór, að
meðtöldum afla, 43 milljörðum
króna, eða 64% af vergri
þjóðarframleiðslu, er það ár
nam 67 milljörðum.“
Hvern veg er
búið að höfnunum?
1 greinargerð Hafnasam-
bands sveitarfélaga fyrir árið
1970 er fjallað um rekstraraf-
komu og greiðslujöfnuð hafn-
anna fyrir það ár. Þó hraðvöxt-
ur verðbólgu hafi stórlega skert
fjárhagsstöðu hafnanna síðan,
er rétt að staldra við þessar
tölur, þar eð nýrri heildartölur
eru ekki tiltækar. Þær ná til 42
hafna, sem sveitarfélög reka,
þriggja landshafna, sem ríkið á
og rekur, og Reykjavíkur-
hafnar, sem ein hafna á Islandi
þarf að bera stofnkostnað sinn
allan. Aðrar hafnir greiða 25%
stofnkostn. í hafnarmannvirkj-
um.
Samkvæmt þessu yfirliti var
sameiginlegur rekstrar- og
vaxtakostnaður þetta ár 190,6
m. kr., rekstrartekjur 168,1 m.
kr. og beinn rekstrarhalli því
22,5 m. kr. Greiðslujöfnuður
hafnanna var óhagstæður þetta
ár um 111.0 m. kr.
Þessai tölur einar sér gefa þó
hvorki rétta né raunhæfa
mynd. Fjárhagsstaða hafnanna
innbyrðis var mjög misjöfn.
Reykjavík (aðalumskipunar-
höfn landsins), Hafnarfjörður
(álið) og Húsavfk (kísilgúrinn)
hafa nokkra sérstöðu meðal
íslenzkra hafna. Verst er af-
koma fiskihafnanna, en halli
þeirra er mjög afgerandi fyrir
viðkomandi sveitarfélög, sem
undir honum þurfa að standa,
en nærliggjandi byggðir og
þjóðarbúið í heild fleyta rjóm-
an af tilvist hafnanna.
Staða hafnanna 1973
Gjaldskrá hafna var hækkuð
nokkuð árið 1973. Þessi gjald-
skrárhækkun hrökk þó hvergi
nærri til að mæta ört vaxandi
tilkostnaði (verðbólguskrúf-
unni) f rekstri þeirra. Því til
viðbótar skrapp helzti tekju-
pósturinn, vörugjöldin, enn
frekar saman, þar eð vöru-
flutningur fluttust f vaxandi
mæli á þjóðvegakerfið. Þessi
þróun er á þrennan hátt við-
sjárverð: 1) Hún kemurniðurá
höfnunum, sem missa sinn
drýgsta tekjupóst, 2) einnig
skipafélögunum, sem þjóna
landsbyggðinni og 3) þunga-
flutningar á þjóðvegakerfinu
kalla á ört vaxandi viðhalds-
kostnað þess.
Gylfi fsaksson dÍDl. ine flntti
fróðlegt erindi um íslenzkar
hafnir á 7. norræna hafnaþing-
inu, sem áður var vitað til. Þar
kom m.a. fram, að heildartekj-
ur þeirra 42 hafna, sem sveitar-
félög reka, námu á árinu 1973
<Xskv. nýjum gjaldskrám
ftpirra) 158,0 m. kr. Rekstrar-
ogVaxtagjöld á sama ári voru
hinsvegar 225,0 m. kr. Það
skortrfjjvf 67 m. kr. á það, að
tekjur hægðu fyrir rekstrarút-
gjöldum qg að sjálfsögðu allt
það fjármagn, sem standa á
undir gerð'nýrra hafnarmann-
virkja, sem erú mjög fjárfrek.
Sjóflutningar
Erlendir sérfræðingar voru
fyrir nokkrum árum fengir til
þess að taka út og gera saman-
burð á valkostun) f vöru-
flutningum um landið. Engin
tök eru á því í stuttri blaða-
grein að koma niðurstöðum
þeirrar könnunar til skila sem
verðugt væri. Þess eins skal
getið, að þjóðhagsleg hag-
kvæmni sjóflutninga og hafná-
þjónustu er þar réttilega undir-
strikuð. Nauðsyn þess að laða
þungaflutninga á ný til skipa-
félaga er m.a. rökstudd með
því: að nýta þurfi tiltækan
skipakost og tryggja rekstur
hans til að létta álag á þjóðvega-
kerfið o§ til að nýta betur
hafnir landsins.
1 -þessu sambandi vekur
sú „stjórnunaraðgerð" furðu
margra, að söluskattur skuli
reiknaður á „upp*og útskipun"
vara, sem fluttar eru sjóleiðis,
en hinsvegar ekkí á neitt annað
form í vöruflutningum. Hér er
um hrapallegt misræmi að
ræða, sem leiðrétta þyrfti nú
þegar.
Endurskoðunar er þörf
Rekstur hafna er nú með
þeim hætti og þeim afleiðing-
um fyrir fjárhagsstöðu sveitar-
félaga, er hafnir reka, að að-
stæðurnar bókstaflega hrópa á
endurskoðun. Tryggja þarf
höfnunum þá tekjustofna, er
borið gætu eðlileg rekstrarút-
gjöld þeirra, og þau 25% í
stofnkostnaði hafnarmann-
virkja, er sveitarfélögum ber að
greiða að lögum. Stofnkostnað-
ur fiskihafna ætti og allur að
greiðast af þjóðarheildinni,
enda eru þær sá vettvangur,
sem skilar af sér drýgstum
hluta verðmætasköpunar f
þjóðarbúinu. Rekstur þeirra á
hinsvegar að vera á hendi við-
komandi sveitarfélaga eða sam-
taka þeirra. Að „taka út“ þrjár
hafnir, svokallaðar landshafn-
ir, sem ríkið eigi og reki, skýtur
skökku við. Sérstaklega meðan
þessar ríkishafnir „buðu
niður“ hafnagjöld í sam-
keppnni við nærliggjandi hafn-
ir, er sveitarfélögin ráku með
stórhalla.
Eitt af því sem koma hlýtur
til athugunar við endurskoðun
á tekjustofnum hafnanna er að
miða öll vörugjöld við verð-
mæti flutnings (en ekki ákveð-
ið krónugjald á tonn), á sama
hátt og aflagjald er reiknað.
Slíkt mundi f senn koma í veg
fyrir núverandi mismunun f
vörugjöldum sjávarútvegi f
óhag og vera nokkurt mótvægi
gegn áhrifum verðbólguvaxtar-
ins á rekstur hafnanna.
Sveitarfélögin og
Hafnarmálastofnunin
Starfssvið Hafnarmálastofn-
unar hlýtur að koma inn f
myndina við endurskoðun á
rekstri hafnanna í landinu. Það
héfur ekki farið fram hjá nein-
um að nokkrir árekstrar hafa
orðið milli sveitarstjórna
annarsvegar og þessarar stofn-
unar hinsvegar. Þó sjaldan hafi
einn rétt þá tveir deila, er
óhjákvæmilegt að hyggja að
sjónarmiðum og óskum sveit-
arstjórnarmanna varðandi
Hafnarmálastofnunina. Þessi
sjónarmið koma einkum fram í
eftirfarandi:
1) Deildir frá Hafnarmála-
stofnun verði í öllum fjórðung-
um landsins, svo hún verði í
meiri nánd við athafnasvæðin
og snertingu við staðbundnar
aðstæður.
2) Stofnuninni verði sett sér-
stök stjórn, sem sveitarfélögin
eða samtök þeirra eigi aðild að.
3) Hafnarmálastofnunin
gegni ekki hlutverki verktaka í
gerð hafnarmannvirkja, þar eð
óeðlilegt sé, að sami aðilinn
annist í senn framkvæmd og
úttekt í slikri mannvirkjagerð.
sf.