Morgunblaðið - 04.02.1975, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 4. FEBRÚAR 1975
Jónas Kristjánsson
fyrrum mjólkursam-
lagsstjóri — Minning
listrænum hæfileikum, og fór það
að vonum, að hann ætlaði sér þar
ekki lítinn hlut.
Þau hjónin hófu fljótt búskap
og munu hafa búið á ýmsum stöð-
um þar til þau festu kaup á jörð-
inni Hléskógar í Höfðahverfi og
bjuggu þar farsælu búi i mörg ár.
Mjög bættu þau jörð sina, bæði
um jarðrækt og vandaðar og
varanlegar byggingar, og þegar
ég ók þar um fyrir nokkrum ár-
um, leyndi sér ekki, að þar hafði
ekki verið setið auðum höndúm af
þeim sem þar höfðu húsum ráðið.
Myndarlegar byggingar blöstu
við og víðlend, grasgefin tún
teygðu sig í allar áttir út frá bæn-
um og var þar staðarlegt heim að
líta.
Bæði voru hjónin samhent og
lögðu hart að sér, enda stórhuga
og áhugasöm og varð mönnum
fljótt ljóst, að þar voru engir
veifiskatar að verki.
En fjölskyldan stækkaði og
brátt óx þörfin fyrir vaxandi tekj-
ur, svo að lítil börn þyrftu ekkert
að skorta.
Þvi varð að svara, sem jafnan
hefur verið þrautalending ein-
yrkja-hjóna í sveit, að leggja harð-
ar að sér og lengja vinnudaginn.
Öll voru börnin vel gefin og
námfús og þá var það ekki nema
sjálfsagt, að foreldrarnir styddu
þau til náms og mennta.
Það gerðu þau lika eftir föng-
um, en nú tók heilsan að bila og
hinn dugandi bóndi fann sig til-
neyddan að söðla um og hverfa
frá erfiðum búskap og leita á önn-
ur mið.
Þess vegna brá hann búi, seldi
jörð sína og flutti til Reykjavíkur
ásamt fjölskyldu sinni. — Þar
keyptu þau hjónin ágæta íbúð á
Granaskjóli 18. — Þar áttu þau
siðan fagurt og listrænt heimili til
dauðadags, og höfðu nú betri að-
stöðu en áður til að styðja börn
sin á námsbrautinni.
Heima í sveitinni höfðu Agli
verið falin ýms trúnaðarstörf,
sem hann stundaði af skyldu-
rækni við vaxandi fylgi og traust
sveitunga sinna.
Hann var hreppstjóri um langt
árabil, skattnefndar-formaður,
póstafgreiðslumaður og sím-
stöðvarstjóri, svo að eitthvað sé
talið.
Eftir að hann flutti til Reykja-
vikur fékk hann starf á skattsofu
Rv. sem endurskoðandi auk þess
sem honum voru falin ýms að-
kallandi, vandasöm verkefni.
Og hér fór sem áóur, að hann
vann vegna verksins sjálfs, en
ekki aðeins vegna launanna og
Þann 3. janúar s.l. lézt i Dan-
mörku Henning Riber Christen-
sen, læknir í Ebeltoft á Jótlandi,
51 árs að aldri.
Við tökum okkur oft i munn
orðið Islandsvinur, þegar rætt er
um útlendinga, sem af ein-
hverjum ástæðum hafa bundið
tryggð við þessa fámennu þjóð,
sem býr norður á hjara. Ég hef
engan vitað, sem þetta heiti átti
betur við en Riber Christensen.
Ungur heillaðist hann af Is-
lendingasögunum. Einkum varð
hann gagntekinn af Njálu, og hin
síðari ár var flestum stundum,
sem gáfust frá erilsömu læknis-
starfi, varið til rannsókna á
þessari bók. Hann hafði myndað
sér ákveðnar skoðanir um höfund
Njálu og hvað fyrir honum hefur
vakað, og hann skiptist á bréfum
við fræðimenn á þessu sviði. Upp
úr þessum áhuga á íslendingasög-
unum spratt áhugi og jafnframt
ást á landinu og fólkinu, sem í því
býr. Það er ekki ofmælt, að Riber
Christensen unni íslandi og öllu
sem íslenzkt er. Það svo að mörg-
um þótti nóg um. Það voru engin
takmörk fyrir umhyggju hans,
þegar Island átti i hlut. Eftir eld-
gosið í Vestmannaeyjum lét hann
senda sér hraun frá gosinu hingað
til Danmerkur og þegar annríkum
degi á læknastofunni var iokið,
gekk hann um götur bæjarins og
seldi hraunmola til ágóða fyrir
Vestmannaeyjasöfnunina. Safn-
aðist þannig álitleg fjárupphæð.
gat þá verið tveggja manna maki
ef mikið lá við.
Hann varð fljótt vinsæll á stofn-
uninni, reiðubúinn til að aðstoða
og leiðbeina byrjendum I starfi af
lagni og lipurð, jafnframt því sem
hann var öðrum til eftirbreytni
um vinnugleði og starfsáhuga.
Hann var góður hagyróingur,
vel máli farinn og ágætlega rit-
fær, og hafa birzt eftir hann frá-
sagnir um menn og málefni i ýms-
um tímaritum.
Hann var góður og skemmti-
legur félagi bæði á vinnustað og á
heimili sínu, skemmtinn, fyndinn
og beitti oft gæskulausu gamni,
en vildi engan mann særa.
Vegna þessa og margra annarra
kosta, verður hans lengi minnzt
með þakklæti og virðingu af
starfsmönnum skattstofunnar,
bæði körlum og konum, yfir- og
undirmönnum og munum vió
jafnan minnast hans, þegar við
heyrum góðs manns getið.
Egill heitinn vann fullan vinnu-
dag til mánaðamóta nóv.—des.
Þá kenndi hann lasleika, sem
hann hefur vafalitið verið búinn
að finna fyrir æði lengi, þótt hann
hefði ekki orð á þvi.
Hann var lagóur inn á Land-
spítalann og lézt þar eins og áður
segir 25. janúar. — Ég heimsótti
hann vikulega fram í janúar.
Mér rann þá til rifja aó sjá,
hvað þung hönd ólæknandi sjúk-
dóms hafði hröð handtök við að
brjóta niður lífsþrótt þessa sterk-
byggða manns, án þess að hann
fengi rönd við reist.
Eiginkona hans andaðist fyrir
rúmu ári og mér býður i grun, að
hann hafi ekki kviðið því, sem i
vændum var og haldið fagnandi á
fund ástvinu sinnar.
Við eftirlifandi börn þeirra
hjóna vil ég leyfa mér að segja
þetta:
Það er alltaf sárt að sjá á bak
ástríkum foreldrum, en góðar
minningar eru mikils virði, og er
þá ekki huggun að því að rifja
upp þessar hendingar, sem sagðar
voru um látinn berkisbónda í
minni heimasveit á sinum tima:
„Minninganna ljósblik lýsa
löngu horfnum dögum frá,
mild og hugljúf veginn visa,
verður bjart um land og sjá.
Og að siðustu vil ég leyfa mér
að þakka þessum látnu hjónum í
nafni starfsfólks og skattstofu Rv.
góða samvinnu og samskipti öll á
liðnum árum.
Blessuð sé minning þeirra.
Björn Þórarinsson.
Þegar siðasta landhelgisdeila stóð
sem hæst, ritaði hann í dönsk blöð
og hvatti Dani til eindreginnar
afstöðu með Islendingum. Svo
ákafur var hann i baráttunni fyr-
ir Islands hönd, að við hin
blygðuðumst okkar fyrir
deyfðina. Fleira mætti nefna i
þessum dúr.
A heimili Ribers Christensens
og fjölskyldu i Ebeltoft var
íslenzkum gestum tekið opnum
örmum. Þar hafði hann útbúið sér
herbergi undir súð, þar sem
gamlar íslenzkar myndir og
landakort prýddu veggina og is-
lenzkir munir og islenzkar bækur
í hillunum gáfu þessari vistar-
veru sérstakan blæ. Þarna var
athvarf Ribers Christensens að
loknu dagsverki og þarna gleymdi
hann sér við lestur islenzkra bóka
og blaða og við aðaláhugaefnið,
Njálurannsóknirnar.
Riber Christensen var ágætlega
læs á íslenzkt mál og hann skildi
vel talað orð. Ver gekk honum að
tjá sig á islenzku, en i hvert sinn
er honum tókst að segja eitthvað á
íslenzku svo að það skildist ljóm-
aði hann af barnslegri gleði. Öll
hans islenzkukunnátta var sjálfs-
nám. Hann las jafnan íslenzk blöð
og fylgdist ótrúlega vel með öllu
sem gerðist á islandi.
Þrisvar heimsótti hann island
og eftir hverja för var hann jafn
hugfanginn. Á þessum ferðum
eignaðist hann marga vini. Hann
Framhald á bls. 35
Jónas Kristjánsson fyrrum for-
stöðumaður Mjólkursamlags KEA
er látinn. Þessi glaðlegi skap-
festumaður, dugnaðarmaður og
drengskaparmaður bregður nú
ekki framar svip snyrtimennsku,
glæsileika og menningarlegrar
framgöngu á götur Akureyrar og
margur saknar vinar í stað. Hug-
sjónir hans, sem i senn voru
tengdar trú á framtíð og tryggð
við fortíð, leita nú annarra liðs-
manna, sem þrátt fyrir allt geta
átt fordæmi hans að leiðarsteini.
Jónas fæddist i Víðigerði í
Hrafnagilshreppi 18. janúar 1895,
sonur hjónanna Kristjáns Hann-
essonar og Hólmfríðar Kristjáns-
dóttur, sem þar bjuggu. Jónas tók
þegar í æsku ástfóstri við búskap-
inn og sveitina, og áhugi hans á
framförum í búskap og eflingu
hans entist honum ævilangt. A
tvítugsaldri gekk hann i bænda-
skólann á Hvanneyri og lauk það-
an búfræðiprófi 1914. Hann vann
svo við smiðar og ýmisleg sveita-
störf fram undir þritugt, en fór þá
til Danmerkur til að nema mjólk-
uriðnfræði. Því námi lauk hann
árið 1927 og hóf þá þegar að und-
irbúa stofnun Mjólkursamlags
KEA, sem tók til starfa ári siðar.
Jónas var siðan mjólkursamlags-
stjóri þar frá stofnun samlagsins
og þar til hann varð að láta af
störfum vegna aldurs fyrir um
þaó bil áratug.
Jónas gekk aó eiga Sigriði Guð-
mundsdóttur útgerðarruanns Pét-
urssonar árið 1930, en hún andað-
ist snemma árs 1958. Þau eignuð-
ust tvö börn, Hreirt, sem er búsett-
ur í Reykjavik, og Solveigu, sem
er gift á Kyrrahafsströnd Banda-
rikjanna.
Eyjafjörður hefir um langt
skeið verið talinn eitthvert blóm
legasta búskaparhérað á Islandi.
Vitanlega veldur þar miklu um
veðursæld og náttúrufar ásamt
dugnaði fólksins i sveitunum. En
ekki er mér kunnugt um, að það
hafi nokkurn tíma verið skoðað,
hvern þátt Hvanneyringa-
þrenningin á Akureyri hefir átt i
hinum alhliða framförum og hinu
háa gæðastigi, sem eyfirskur bú-
skapur hefir náð í ræktun, af-
urðagæðum og afurðamagni. Þeir
Jónas Kristjánsson, Ölafur Jóns-
son og Ármann Dalmannsson, all-
ir búfræðingar frá Hvanneyri og
með framhaldsmenntun í Dan-
mörku, tóku til starfa á Akureyri
um miðjan þriðja áratug aldar-
innar og hafa unnið stórvirki,
hver á sínu sviði, til hags og heilla
bændum og búaliði.
Fyrir nokkrum árum heimsótti
Per Borten, þá forsætisráðherra
Noregs, margfróður um búnaðar-
mál, lsland og kom þá m.a. I Eyja-
fjörð. Hann lét þess þá getið, sem
mér er til efs, að Eyfirðingar hafi
vitað, að hvergi á Norðurlöndum
væri neitt hérað, þar sem fram-
leitt væri meira mjólkurmagn að
meðaltali á hvern bónda en I
Eyjafirði. Þetta var ekki mark-
laus fagurgali, heldur töluleg
staðreynd úr skýrslum. Betri
einkunn gat Jónas Kristjánsson
tæpast fengið, maðurinn, sem öll-
um öðrum fremur hafði unnið að
hvers konar framförum í naut-
griparækt héraðsins sem mjólkur-
samlagsstjóri og stjórnarmaður í
Bændaklúbbi Eyjafjarðar, Rækt-
unarfélagi Norðurlands og Sam-
bandi nautgriparæktunarfélaga
Eyjafjarðar (SNE) í áratugi, svo
að nokkuð sé talið, og þar að auki
persónulegur áhuga- og hvata-
maður í einkasamtölum um allt,
sem til framfara horfði.
Þær eru orðnar margar, nýj-
ungarnar, sem Jónas hefir brotið
upp á, sótt á fjarlæg mið og komið
i framkvæmd i mjólkuriðnaði.
Fjölbreytni framleiðslunnar var
snemma mikil og alltaf vaxandi,
og vörugæðin hin mestu, sem
kunnugt var umf hér á landi.
Hann vildi jafnan vera fremstur í
flokki þeirra, sem stefndu hátt
og áttu sér þann metnað að ná
eins langt og unnt var þrátt
fyrir þröngar aóstæður. En eitt
er að eignast hugmynd eða
hugsjón og annað að hrinda
þeim í framkvæmd. Það gengur
ýmsum illa. Jónas var einn
þeirra tiltölulega fáu manna,
sem sameina þetta tvennt, var í
senn hugmyndafrjór hugsjóna-
maður og duglegur og hygginn
framkvæmdamaður, því vanastur
að láta ekki sitja við orðin tóm,
heldur barðist til sigurs fyrir hug-
sjónir sínar. Af þvi hefir margur
notið góðs, oftast án þess að vita
það.
Það mun hafa verið á aðalfundi
Mjólkursamlags KEA 1949, að
þeir Eiður Guðmundsson á Þúfna-
völlum og Þórarinn Kr. Eldjárn á
Tjörn báru fram tillögu um stofn-
un safns til sögu mjólkuriðnaðar í
Eyjafirði, þangað sem safnað yrði
öllum tiltækum tegundum og
gerðum mjólkurvinnslutækja,
gamalla og nýrra. Af þessu
spannst, að stjórn KEA skipaði
ári seinna nefnd til að undirbúa
málið, og áttu sæti í henni þeir
Þórarinn Eldjárn, Jakob Frí-
mannsson og Jónas Kristjánsson.
Nefndin gerði tillögu um stofnun
alhlióa eyfirsks minjasafns, og
hún náði brátt fram að ganga í
samvinnu við bæjarstjórn Akur-
eyrar og sýslunefnd Eyjafjarðar-
sýslu. Segja má því, að minjasafn
á Akureyri sé tengt nafni Jónasar
Kristjánssonar frá uppháfi, enda
er skjótt af að segja, að á engan
mun hallað, þó að sagt sé, að eng-
inn hafi unnið málefnum safns-
ins neitt viólíka og hann frá
fyrstu tið til endadægurs. Aldrei
hefir hann þegið eyrisvirði fyrir
allt það erfiði, áhyggjur og fyrir-
höfn, en á hinn bóginn hvergi
sparað sjálfan sig og eigin pyngju,
ef því var að skipta og málefnum
eða hagsmunum safnsins var þá
betur borgið, að hans dómi. Hann
var vakinn og sofinn í fórnfúsu
starfi fyrir safnið, hvort sem var
við söfnun og öflun muna, útveg-
un húsnæðis og aðstöðu, grund-
vöilun stefnu og framtiðarstarf-
semi ellegar tryggingu fjárhags-
legrar afkomu þess.
1952 var sett á laggirnar
byggðasafnsnefnd með fulltrúum
frá KEA, Akureyrarbæ og Eyja-
fjarðarsýslu, sem siðar urðu eig-
endur safnsins. Jónas varð þá
varamaður formannsins, Snorra
Sigfússonar, en þegar Snorri
fluttist úr héraði, tók Jónas sæti
hans og hann og gegndi siðan for-
mennsku í safnstjórninni til
æviloka. Safninu ós sífellt
fiskur um hrygg, og þar kom,
að starfsemin þarfnaðist annars
húsnæðis en þeirra strjálu
geymsluherbergja hér og þar um
bæinn, sem ýmsir höfðu af góð-
semi sinni og greiðvikni lánað
safninu undir gripi þess. Þá varð
það 1960, að hugmyndin um að
gera Fjöruna á Akureyri að frið-
uðu safnsvæði, þessa einstæðu
röð húsa, sem öll eru komin vel á
aðra öld, fæddist i safnstjórninni,
og jafnframt lagði Jónas til, að
reynt yrði að ná kaupum á hús-
eigninni Kirkjuhvoli ásamt eign-
27
arlóð og merkitegum trjágarði
sem kjarna safnsvæðisins. Þetta
var samþykkt og samningar hafn-
ir við eigendurna, Gunnhildi og
Baluin Ryel. Jafnframt var norsk-
ur sérfræðingur fenginn til að
leggja á ráðin um framtíðarupp-
byggingu safnsins, og var hann
strax meðmæltur þessum hug-
myndum. Hann lagði einnig til, að
safnið yrði sjálfseignarstofnun,
og drög að reglugerð þess voru
samin.
Snemma á árinu 1962 náðist
fullt samkomulag við Ryelshjónin
um kaup á Kirkjuhvols-eigninni,
verð hennar, greiðsluskilmála og
afhendingartíma, en þá kom allt í
einu óvænt hindrun: Bæjarstjórn
Akureyrar treystist ekki til að
samþykkja reglugerðardrögin
fyrir sitt leyti og þvi borið við, að
kjörtímabil hennar væri nær á
enda runnið. Þar með brast safn-
stjórn heimild til að ráðast í kaup-
in, og málinu var stefnt i full-
komna tvísýnu. Þá sýndi Jónas
rétt einu sinni, hvað i honum bjó,
og á honum var hvorki hik né
hugarvíl: Hann gerði sér lítið fyr-
ir og keypti eignina sjálfur og
fékk vin sinn Jakob Frímannsson
til að ganga i persónulega ábyrgð
fyrir þeim hluta andvirðisins,
sem ekki var greiddur út i hönd.
Svona eiga sýslumenn að vera. i
kaupsamningnum var ákvæði,
sem heimilaði safnstjórninni að
ganga inn í kaupin, þegar ný bæj-
arstjórn hefði samþykkt reglu-
gerðina og formleg heimild feng-
ist. Hún fékkst 17. júlí 1962, og 10
dögum síðar varð Kirkjuhvoll
lögleg eign safnsins. Þarna bjarg-
aði Jónas málefnum og ef til vill
lífi safnsins á erfiðri stund án
þess að hugsa um eigin hagsmuni
eða áhættu. Honum þótti nefni-
lega vænt um safnió.
Það er mergurinn málsins. Hon-
um þótti vænt um þetta safn,
þessa nýju menningarstofnun á
Akureyri og ekki hina ómerkustu.
Hann hafði yndi af þvi að sjá
hana vaxa og þroskast og verða
Akureyri og Eyjafjarðarbyggðum
til sóma undir fágætri daglegri
umönnun Þórðar Friðbjarnarson-
ar safnvarðar. Hann þreyttist
aldrei á að brýna menn á stuðn-
ingi við safnið, minna á það og
vekja fólk til áhuga á málefnum
þess og skilnings á þörfum þess.
Hann fékk að sjá það sprengja
utan af sér húsnæóið, og bygging
viðbótarhúsnæðis var hafin. Þetta
vakti honum í senn gleði og
áhyggjur. Kostnaóurinn ætlaði aó
reynast meiri en spáð hafði verið
og fjárhag safnsins var hollt, en
gætni i fjármálum þess var hon-
um frá fyrstu tíð æösta boðorð.
Viðfangsefni síðasta stjórnar-
fundarins, sem hann stýrði og
haldinn var fám dögum fyrir jól,
var einmitt að reyna að ráða fram
ur þessum erfiðleikum. Þá sáum
við hann flestir i siðasta sinn, sem
störfuðum með honum að málefn-
um Minjasafnsins á Akureyri.
Hann kvaddi okkur með þéttu
handtaki, óskaði okkur gleðilegra
jól og bað okkur allrar blessunar í
framtiðinni. Sjálfur var hann á
förum i heimsókn til dóttur sinn-
ar og fjölskyldu hennar í Vestur-
heimi, þar sem hann dvaldist um
jólin og á áttræðisafmæli sínu 18.
janúar. En nú ágerðist allt í einu
heilsuveilan, sem hann hafði
raunar áður kennt. Hann vildi
ekki fara i sjúkrahús vestra, en
hraðaði för sinni heim til islands,
heim til Akureyrar, til að deyja.
Hann komst til Akureyrar laugar-
daginn 25. janúar, fór beint af
flugvelli i sjúkrahús og andaðist
þar tveim sólarhringum síðar, 27.
janúar.
Við félagarnir höfðum ákveðið
að færa honum smágjöf við heim-
komuna i tilefni áttræðisafmælis-
ins, áletraðan veggskjöld með
mynd af höndum sem heilsuðust
og voru með gullnum lit. Nú verð-
ur þetta gullna handtak að vera í
öðru formi og í kveðjuskyni, en
það er einlægt og heils hugar,
fullt af þökk fyrir samstarf og
kynningu, drengskap og vináttu.
Við árnum honum lika góðs farn-
aðar heim á ókunna landið.
A bernskuheimili minu stóð
alltaf ljómi um nafn Jónasar
Kristjánssonar, og jafnan var á
hann minnst með sérstakri virð-
ingu. Ef til vill var það að ein-
Framhald á bls. 35
Henning R. Christen-
sen lœknir — Kveðja