Morgunblaðið - 06.03.1975, Side 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 6. MARZ 1975
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, simi 10 100.
Aðalstræti 6, simi 22 4 80.
Áskriftargjald 600,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 35,00 kr. eintakið
Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarf ulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjóm
Auglýsingar
Enginn þarf að fara
i grafgötur um, að
kjarasamningarnir eru á
mjög viókvæmu stigi um
þessar mundir. Niðurstaða
þessara samninga mun
ráða miklu um þróun efna-
hagsmálanna, og hún getur
ráðió úrslitum um árangur
þeirra efnahagsráðstafana,
sem gerðar hafa verið og
eru í bígerð. Hér þarf að ná
því tvíþætta markmiði aó
styrkja stöðu þeirra, sem
við erfiðust kjör búa, og
gæta þess jafnframt að
íþyngja ekki atvinnuveg-
unum svo, að það leiði til
samdráttar og tefli at-
vinnuöryggi í tvísýnu.
Kjarasamningar hafa
sjaldan farið fram við jafn
erfiðar aóstæður: Atvinnu-
vegirnir eiga við mikla
rekstrarerfiðleika að etja,
kaupmáttur hefur rýrnað
og ljóst er að gera verður
allt sem unnt er til að hafa
hemil á þenslunni í þjóð-
félaginu.
Ekki verður annað sagt
en allir þeir aðilar, sem hér
eiga hlut að máli hafi sýnt
verulegan skilning á þeim
erfiðu aðstæöum, sem taka
verður mið af vió endur-
nýjun kjarasamninga nú.
Vinnuveitendur hafa
þegar boðið hækkun launa-
jöfnunarbóta, sem nemur
allt að 10% á lægstu laun.
Ríkisstjórnin hefur heitið
skattalækkunum, sem
meta má til allt að 7%
kauphækkunar fyrir þá,
sem hafa lægst laun. Al-
þýðusambandið hefur þar
á móti lýst yfir því, að það
muni meta skattalækkanir
og aðrar hliðaraðgerðir til
jafns vð beina kaup-
hækkun, og það hefur lagt
megináherslu á að bæta
kjör láglaunafólksins.
Öllum aðilum er mæta
vel ljóst, að það hefur enga
þýðingu að semja nú á
pappírnum um kaup-
hækkanir, sem atvinnuveg-
irnir rísa ekki undir eins
og sakir standa. Þeir
óraunhæfu verðbólgu-
samningar, sem gerðir
voru í febrúar 1974, hljóta
að verða mönnum víti til
varnaðar í þessum efnum,
bæði launþegum og at-
vinnurekendum. Þegar
undirbúningur að þeim
samningum var á frumstigi
benti Björn Jónsson, for-
seti Alþýðusambandsins á í
viðtali við Morgunblaðið að
vinnutímastyttingin hefði
verið atvinnuvegunum
dýr, grunnkaupshækkanir
hefðu orðið miklar á sama
tíma og aukning þjóðar-
tekna varð ekki eins mikil
og búist hafði verið við og
viðskiptakjör hefðu
versnað. Heildar niður-
staðan væri því sú, að ekki
væri unnt að eygja grund-
völl fyrir verulegum al-
mennum kauphækkunum.
Þetta var vissulega rétt
mat, enda hefur það nú
komið á daginn, að þessir
samningar hafa átt veru-
legan þátt i að magna þá
erfióleika, sem við höfum
glímt við. Nú hefur Al-
þýðusambandið sett sér
það mark að vinna upp þá
rýrnun, sem orðið hefur á
kaupmætti mióað vió þessa
pappírssamninga. I sjálfu
sér er þetta ekki óeðlilegt
markmið, ef menn hafa vit
á því að láta það haldast í
hendur við batnandi af-
komu þjóðarbúsins í heild.
í þessu sambandi er rétt að
vekja athygli á mjög eftir-
tektarverðri yfirlýsingu
Björns Jónssonar í Morg-
unblaðinu í gær. Þar segir
hann, að Alþýðusambandið
líti svo á, að krafan um að
fá þessa kjaraskerðingu
bætta í einum áfanga sé
ekki raunhæf, og það væri
varasamur hagnaður af því
aö knýja hana fram, þó að
þess væri kostur. Björn
Jónsson segir umbúðalaust.
að það myndi hafa vafasöm
áhrif á allt efnahagskerfið,
og verkalýðshreyfingin
myndi þvi hugsa sig
tvisvar um, þótt svo ólík-
lega vildi til, að allur
pakkinn yrði boðinn.
Þessi athyglisveröa yfir-
lýsing er í fyllsta samræmi
við ályktun kjaramálaráð-
stefnu Alþýðusambands-
ins, þar sem rætt er um að
ná þessum kjörum fram í
áföngum. Vitaskuld verður
það hægt um leið og verð-
mætasköpunin í þjóðfélag-
inu leyfir. Forystumenn
hagsmunasamtaka eru alla
jafnan sakaðir um þröng-
sýni og kröfuhörku, án til-
lits til annarra aðstæðna en
þeirra eigin hagsmuna.
Þessi yfirlýsing forseta Al-
þýðusambandsins sýnir á
hinn bóginn, að nú er fyrir
hendi skilningur á þeim
erfiðu aðstæðum, sem
þjóðin í heild stendur
frammi fyrir. Að vísu
hljóta menn að bera ugg i
brjósti vegna verkfallshót-
ana, en þessi jákvæðu við-
horf verða ekki skilin á
annan veg en þann, að
möguleikar á samkomulagi
séu fyrir hendi.
Almennar kauphækkan-
ir, sem samið er um á sama
tíma og þjóðarframleiðsla
dregst saman og viðskipta-
kjör versna, geta ekki leitt
til kjarabóta. Slíkar kaup-
hækkanir koma raunar
verst niður á láglaunafólk-
inu. Við höfum gert of
mikið af kjarasamningum,
sem hafa verið þessu marki
brenndir. Ef litið er á tíma-
bilió frá 1963 til 1973
kemur í ljós, að árslaun
iðnlærðs verkamanns hafa
hækkað um 472%, og
heildarlaunakostnaður
vegna sama manns hefur á
þessu tímabili hækkað um
521%. Þegar tekið hefur
verið tillit til verðlags-
hækkana, kemur á hinn
bóginn i Ijós, að ráðstöfun-
artekjur sama manns hafa
aðeins hækkað í raun um
39%. Það væri öllum
aðilum til hagsbóta, bæði
fyrirtækjum og launþeg-
um, ef unnt reyndist að
draga úr því stóra bili, sem
þarna er á milli.
Það er að slíkum stað-
reyndum, sem við verðum
að hyggja um þessar
mundir, ef við ætlum ekki
að kalla yfir okkur nýja
dýrtíðarholskeflu.
Oraunhæft að bæta kjara-
skerðinguna í einum áfanga
r

í VELKOMENDAMINNI við
móttöku innlendra og erlendra
fulltrúa rithöfundaþirgs á
Bessastöðum i fyrrasumar
braut forsetinn uppá gamni og
greindi gestum frá gíróseðli
sem honum bærist árlega í
þósti. Gíró þetta væri svo sér-
legs eðlis að hann vissi ekki
hvernig bæri að flokka það í
bókhaldi sínu og geymdi hann
það því á alveg sérstökum stað í
hirslum sínum. (Trúlega vegna
þess að í bókhaldi er ekki að
finna dálk fyrir grín). Minnti
hann að þetta merkilega gíró
hefði numið níu hundruð krón-
um siðast þegar það barst hon-
um. Það væri ársgreiðsla fyrir
afnot þjóðarinnar að bókum
hans í almenningssöfnum
landsins. Frjálslegur embættis-
maður, Kristján, og blessunar-
lega óformlegur.
Var mikið hlegið. Það var
dimmur hlátur.
Ég vona bara að enginn við-
staddra ianda hafi snarað grín-
inu á mál erlendu gestanna.
Þeir hefðu tafarlaust dregið af
því aðra tveggja ályktana, að
stjórnmálamenn, hér væru
fjandsamlegir bókmenntum, að
maður ekki segi skrælingjar —
ellegar viðstaddir innbúar arm-
ir menn, nema hvorutveggja
væri; hvorugt góð landkynning.
Þessi stund á Bessastöðum
rifjaðist upp fyrir mér nú fyrir
skömmu þegar mér barst úr
annarlegri veröld þetta árlega
giró sem ekki er hægt aó flokka
í bókhaldi nema þá sérprent-
uðu með dálki aukalega fyrir
grátt gaman. Sendandi Rithöf-
undasjóður Islands og undirrit-
að Elín, að upphæð, segi og
skrifa, krónur átján hundruð
og tólf. Arsgjaldið fyrir útlán
að vild á þó nokkrum bókum
nemur þannig ekki einum dag-
launum, ekki einu sinni bænda,
heldur tveim eyktum tæpum.
Menn geta svo ef þeir vilja^
dundað sér við að reikna
hve mörgum mínútum upp-
hæóin nemur í starfstíma þing-
manna. Með téðri upphæð hafa
bókasöfn landsins greitt aó sínu
leyti ofanrituöum laun fyrir
það herrans ár 1974, stóraf-
mælisár þjóðarinnar, þeirrar
þjóöar sem þakkar tilveru sína
sem slíkrar bókmenntum sín-
um gegnum aldirnar og vak-
andi áhuga hvers mannsbárns á
þeim fyrrmeir. Prentsvertu er
svo í hóf stillt á gíróinu, svona
til að hefja grínið í æðra veldi,
að hæpið er að ljósrita seðilinn
til prentunar. Annars hefói
landsmönnum gefist kostur á
að berja augum þennan merki-
lega vitnisburð um rausn lýð-
veldisins í garð bókmennta
sinna eftir þrjátíu og fimm
velti- og eyðsluár i þeim mæli
að útlendingar telja þjóðina
tæpast með öllum mjalla.
Mér kemur í hug gamall
kunningi minn, jafnvígur að
afla og eyða. Þegar hann hafði
ausið fé á báðar hendur um
hrið og móðurinn rann af hon-
um sniðgekk hann fiskhöllina,
ríkur maðurinn og snapaði þá
ýsu niður á bryggjum og hamp-
aði óspart þeirri siðfræði sem
fælist í því að éta ýsu og ekkert
nema ýsu, albesta fisk í sjó — á
spottprís. Ýsan var ranghverfa
eyðslunnar, balsam á sektarvit-
undina. Hann var þá búinn að
margétayfir sig af steikinni.
Ýsa þings og stjórnar er bók-
menntirnar. A einhverju sviði
verða menn að sýna siðferðis-
þroska, aðhald, sparsemi. Rit-
höfundar urðu fyrir valinu á
Islandi. Eitthvað verður það að
heita. Herir fussa við gasi og
sýklum, beiting slíks er siðlaus,
mönnum ósamboðin, en sann-
leikurinn er sá, að hvoru-
tveggja er svo tvíbent, að báðir
stríðsaðilar eru jafnhræddir
við það. En eitthvað verður það
að heita, á einhverju verður að
næra siðferðisþrekið.
Hverri þjóð, hvort heldur
hún er stórþjóð eða kotríki, er
brýn þörf á ýmissi menningar-
iðju, leikhúsum, sinfóníuhljóm-
sveit, útvarpi og sjónvarpi,
skólum; bókum. Þaö vita allir.
Aógangur aó leiksýningum er
seldur, leikarar hafa laun svo
sem vera ber, allir starfskraftar
fá sitt, leikhúsið gefur ekkert,
það selur — og þiggur árlega í
ábæti hundrað og tuttugu mill-
jónir af almannafé, það borgar
þú og ég, og hvorugur kvartar.
Ef við reiknum mannárið á
milljón, þá fær leikhúsið 120
mannár að gjöf.
Aðgangur að hljómleikum
sinfóníuhljómsveitarinnar er
seldur, ekkert er gefið, allir fá
sitt, einnig fyrir æfingar, og
þykir engum mikið. Og af al-
mannafé, mínu og þínu, fær
hljómsveitin árlega 50 milljón-
ir. 50 mannár. Það er í lagi.
Aðgangur að útvarpi og sjón-
varpi er seldur, allir fá sitt,
ekkert er gefið. Hvorugt þarf
styrk, sjónvárp eða útvarp. Af-
notagjöld eru einfaldlega
hækkuð eftir þörfum. Það er í
lagi.
Aógangur að kvikmyndahús-
um er seldur, allir fá sitt, höf-
undur handrits, filmari, fram-
leiðandi, bíóið.
Nú er bók fjölmiðill ekki siðri
útvarpi, leikhúsi og bíói. Hún
er heimabíó, handhægastur
allra fjölmiðla, til reiðu þegar
það hentar þér að meðtaka efni
hennar, ætíð hávaðalaus,
úr
9
þröngvar^ér aldrei inni vitund
þína. Hinir fjölmiðlarnir eru
harðstjórar í eðli sínu, þar gild-
ir reglan: sásemekkivill þegar
hann fær, hann fær ekki þegar
hann vill. Og menn láta tilleið-
ast að horfa eða hlusta heldur
en að missa af efninu — og
veróur oft bumbult af. Og þá
erum við komin að undantekn-
ingunni: Bókinni. Bókasöfnun-
um. Allir fá sitt — nema þeir
sem settu saman hugverkið,
bækurnar, sem allt snýst um,
og umstangið má kosta hvað
sem kosta vill. Borgarsjóður
reiðir fé af hendi, bæir, sveitar-
félög, ríkið; borgar öllum nema
höfundunum.
Aðgangur að bókunum er
gefinn. Ríkið hefur gefið hann
— með lagasetningu. Og það er
svo sem eftir öðru að það eina
sem ríkið og þingið gefur, þvi
hefur það stolið fyrst. Stolið því
af íslenskum rithöfundum og
bókaútgefendum, stolið öllu
heila klabbinu með þeim aug-
ljósu afleiðingum að bókmennt-
irnar i landinu eru að drabbast
niður og bókaútgáfan kominn
langleiðina á hausinn. Rikið
gefur ekki leikhússmiða, ekki
afnot af útvarpi eða sjónvarpi,
ekki frímiða á hljómleika. Sá
maður yrði talinn klepptækur
sem hefði uppi slikar kröfur.
En einhverntíma í fyrndinni,
guð má vita hvenær, komst sú
meinloka inn í þingið að það
einu
annað
o
eftir JÓHANNES
HELGA
væri lífsnauðsynlegt að ókeypis
aðgangur væri að bókum — og
í þingmönnum situr meinlokan
enn — föst — freðin — lokuð
og læst í stáli.
Ég geri ráð fyrir að fyrirbær-
ið sé þannig til komið að þjóðin
hafi í eina tíð átt svo fárra
kosta völ sér til afþreyingar
fyrir fátæktar sakir að brugðið
hafi verið á þetta ráð með
ókeypis aðgang að bókum til að
hamla gegn drykkjuskap sem
tómstundagamni.
Forsendan er brostin fyrir
langalöngu. Þjóðin á of margra
kosta völ, ef eitthvað er. Og hún
drekkur.
Fyrir nokkrum árum var
slett I rithöfundasamtökin
einni milljón fyrir öll bókaút-
lán á landinu til skiptanna
handa hundrað og fimmtíu höf-
undum á lifi og erfingjum
höfundaréttar allra hinna sem
dauðir eru frá upphafi Islands-
byggðar.
Eitt mannár. Bókaút-
gefendur sem eru vitaskuld
meðhöfundar bóka fengu
ekkert i sinn hlut.
Stétt sem látið hefur þrýsta
sér svo djúpt, hún semur sig
ekki uppúr feninu, þaðan
kemst hún ekki nema meó
brambolti.
Þingið sefur. Það mun ekki
vakna, ekki einu sinni rumska,
Framhald á bls. 20