Morgunblaðið - 01.06.1975, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1. JUNl 1975
í leit að kvöldverði
★ ★★★ Le Charme Discret de
la Bourgeoisie.
Leikstjóri: Luis Bunuel.
Frönsk frá 1972.
Akstur í myrkri um fremur
fáfarnar götur, séð út um
glugga bílsins allan tfmann,
ákvörðunarstaður Öþekktur.
Þannig hefst þessi mynd Bunu-
els um broddborgarana og
borgarastéttina og brátt
komumst við að því, að í bílnum
eru fjórar persónur á leið í
kvöldverðarboð. Þegar á
áfangastað kemur er húsbónd-
inn þó ekki heima, og frúin alls
ekki undir það búin að taka á
móti gestunum, enda heldur
hún því fram, að boðið sé kvöld-
ið eftir, svo þarna hljóti að vera
einhver misskilningur á ferð-
inni. Eftir þetta má segja að
allar matarhugleiðingar hinna
sex höfuðpersóna séu eintómur
misskrlningur, því allt í allt
gera þau 9 misheppnaðar til-
raunir til að snæða. I síðasta
kvöldverðarboðinu, sem reynist
reyndar vera draumur, segist
ein persónan vera orðin ban-
hungruð og mælir þar væntan-
lega fyrir munn allra og ekki
síst þess sem dreymir, þvf að
um leið og hann vaknar upp,
rýkur hann fram í eldhús,
dregur matarleifar út úr fs-
skápnum og hámar þær í sig og
er þetta eina atriðið, sem sýnir
persónu úr þessum hóp matast.
Þetta er sem sagt uppistaðan í
myndinni, — jafn innihaldslítil
og Bunuel álítur líf þessa fólks
vera.
En Bunuel er sami súrrealist-
inn og áður og á þessa uppi-
stöðu eða beinagrind hengir
hann tákn sín vítt og breitt. Inn
í leit sexmenninganna að mat
blandar Bunuel'öðrum per-
sónum, sem gjarnan segja
sögur af sjálfum sér, persónum,
sem á engan hátt tengjast lífi
þessa fólks, og hverfa sporlaust
að sögu sinni lokinni. Á veit-
„Til eru þeir, sem
segja að ég sé
grimmur og nei-
kvæður. En því er
alveg Öfugt farið. Ég
geri grín að þeirri
trú, sem veldur
grimmd og er nei-
kvæð. Ég hata of-
beldi og klám. Þegar
ég var ungur var
súrrealismi ofsaleg-
asta listhreyfingin.
Við notuðum þetta
ofbeldi listarinnar
gegn kerfinu. Nú er
svo mikið ofbeldi
innan kerfisins, að
það er erfitt að nota
ofbeldi til árangurs f
listum.“
Bunuel.
ingahúsi kemur foringi f hern-
um til kvennanna, sem bíða
eftir að fá afgreiðslu (Teið var
því miður búið og þær biðu
eftir kaffinu, en sfðar kom í
ljós, að kaffið var líka búið,
sama var að segja um mjólk og
sterkari drykkir voru ekki til
sölu). Hermaðurinn spyr þær
vafningalaust hvort þær hafi
átt góða æsku og áður en þær
geta almennilega áttað sig,
segir hermaðurinn þeim frá at-
viki úr æsku sinni, sem bæði er
hryllilegt og hörmulegt. 1
annað skipti hefur herflokkur,
sem er á æfingum truflað upp-
haf á matarboði og um það
leyti, sem á að fara að bera
fram réttina (flokknum var
boðið að borða með) kemur inn
sendiboði með þá tilkynningu,
að æfingar eigi að hefjast fyrir-
varalaust. Hann hvíslar þó að
flokksforingjanum að hann
hafi dreymt draum um nóttina
og foringinn skipar mönnum
sínum að hinkra ögn og biður
sendiboðann að segja draum
sinn. Draumurinn fjallaði um
dauðann og var álíka hörmu-
legur og saga hermannsins á
veitingahúsinu. Báðar þessar
af áhorfendum og þar eð þau
kunna að sjálfsögðu ekki text-
ann, eru þau pfpt niður. I annað
sinn brjótast inn uppreisnar-
menn, sem ganga hreint til
verks og kála þeim öllum.). En
Bunuel, líkt og margir aðrir
leikstjórar, gerir sér grein fyrir
þvf, að hann fær litlu sem engu
breytt í þessum geðveika heimi
og þess vegna setur hann hugs-
anir sínar og ályktanir fram
sem óraunveruleika, drauma
eða farsa, sem ekki eru til
annars en að hlæja að og hrista
höfuðið yfir. Jafnframt því að
hæðast að umhverfinu og þeim
aðstæðum, sem við búum við,
hæðist hann að sjálfum sér
fyrir eigið getuleysi til að koma
á nokkrum breytingum. Til að
undirstrika þennan vanmátt
sinn, sýnir hann persónurnar
sex öðru hvoru á labbi eftir
vegi án upphafs eða enda, mal-
bikuðum vegi, þar sem iðgrænn
lffgróður umlykur á báðar
hliðar. Ekkert getur stöðvað
göngu þessara ónytjunga,
virðist Bunuel vilja segja með
þessu endurtekna innskoti
sfnu.
A öðrum stað í myndinni
skýringin heyrist ekki. Lög-
reglustjórinn hváir og segist
ekki hafa heyrt þetta og hinn
endurtekur skýringuna en um
leið endurtekur sama sagan sig
með hljóðið. Lögreglustjórinn
kinkar nú kolli og segist skilja
þetta, sem enginn heyrði og
gefur undirmanni sínum skip-
un um að sleppa föngunum. Sá
spyr einnig um ástæðuna og
enn yfirgnæfa utanaðkomandi
„Ég held að i lífinu
sé ekki allt rökrétt.“
Bunuel.
Ambassadorinn (Rey) leitar
vandlega á ungum uppreisnar-
segg, sem komið hefur inn f
sendiráðið f vafasömum erinda-
gjörðum.
sögur eiga það sameiginlegt, að
vera sagðar án nokkurs tilefnis
og án þess að vera í nokkru
rökréttu samhengi við það, sem
á undan er gengið. Auk þess
kemur efni þeirra þessu fólki
ekkert við eða þeirra umhverfi.
En hvers vegna er Bunuel þá að
troða þessum sögum inn? Vafa-
laust fela þær í sér einhverja
merkingu, trúlega mjög per-
sónulega, sem hægt væri að
ráða í, ef maður þekkti til per-
sónulegra (og pólitískra?)
vandamála Bunuels. Að öðru
leyti líta þær út eins og mót-
,vægi eða ógnun við hið
áhyggjulausa líf smáborgar-
anna, höfuðpersónanna sex,
sem fleyta rjómann af erfiði
annarra án þess að lyfta svo
mikið sem litla putta.
Hinir draumarnir þrír, sem
karlmennina í hópnum dreym-
ir, eru hins vegar beint tengdir
efninu og lýsa greinilega
sektartilfinningu þeirra. En
jafnframt lýsa þeir hug-
myndum Bunuels á þessum
smáborgurum, sem hugsa ekki
um annað en að kýla vömbina
og hvernig honum finnist að
ætti að fara með þá (einu sinni
sem oftar eru þau sest til borðs
og meðan þau bíða eftir gest-
gjafanum er skyndilega dregið
frá tjald og þau eru stödd á
leiksviði fyrir framan fullt hús
Fernando Rey og Delphine Seyriig f Le Charme Discret de la
Bourgeoisie.
undirstrikar Bunuel þennan
óskiljanlega framgang á mjög
skemmtilegan hátt. Fernando
Rey leikur sendiherra óþekkts
rfkis (Miranda) og notar að-
stöðu sína til að smygla eitur-
lyfjum f diplómatapósti sendi-
ráðsins. Hinir karlmennirnir
tveir sjá síðan um að koma
efninu í dreifingu. Undir lok
myndarinnar eru sexmenning-
arnir teknir fastir en áður en
langt um líður hringir innan-
ríkisráðherrann í lögreglustjór-
ann og heimtar að þau séu öll
látin laus á stundinni. Þegar
Iögreglustjórinn biður um skýr-
ingu á þessari skipun lætur ráð-
herrann þær strax f té, en um
leið er rödd hans yfirgnæfð af
utanaðkomandi hljóðum, svo
hljóð svar lögreglustjórans,
sem sagt — rökrétt skýring er
ekki til.
Inn í myndina fléttar Bunuel
einnig ýmsum smáatvikum til
að lýsa persónum sínum betur,
sem til dæmis dæma einvörð-
ungu eftir ytra útliti. Kemur
það vel fram í klæðaskiptum
biskupsins, sem fyrst kemur í
klæðum garðyrkjumanns,
segist vera biskup og er hent á
dyr, en þegar hann kemur
klæddur sem biskup, er honum
fyrst trúað. Þurr Martini skal
aðeins drukkinn úr ákveðnum
glösum, það veit vel upp alið
fólk og það á einnig að vita, að
það á að velta drykknum uppi f
sér og tyggja hann til að njóta
hans til fullnustu. Til að sanna
að fólk sé með fædd með
þessum yfirburðum gera þau
hjúin tilraun á bílstjóra sendi-
herrans, honum er boðið upp á
glas og auðvitað drekkur
maðurinn þessa fingurbjörg f
botn í einum teyg — án þess að
tyggja — og sönnunin fyrir
yfirburðum sexmenninganna
er fengin.
Kvikmyndastíll Bunuels í
myndinni er oft dálítið furðu-
legur og virðist einstaka
sinnum barnalegur — langt frá
því að vera nokkuð í ætt við
fyrri myndir Bunuels. Hann
notar jafn einföld Hollywood-
stílbrögð eins og að fara út í
fókus/í fókus á milli atriða,
hreyfir myndavélina hægt í átt-
ina að húsi og ákveðnum
glugga, klippir út um gluggann
innan frá og keyrir inn á skrif-
stofu sendiherrans, stílbrögð,
sem jafnvel hugmyndasnauð-
ustu leikstjórar hafa lagt á hill-
una. Eina skýringin á þessari
notkun virðist vera sú, að
Bunuel sé að gera grfn að kvik-
myndastíl, sem blómstraði í ná-
kvæmlega sama efni og hann er
hér að hæðast að. Persónur
myndarinnar eru jafnframt
tengdar öðrum kvikmyndum —
Rey lék eiturlyfjasmyglara í
French Connection, Delphine
Seyriig skartar brosinu úr
Marienbad, Stéphane Audran
virðist labba út úr La Femma
Infidéle eða hvaða Chabrol-
mynd sem vera skal og frásögn
Bunuels er í stíl við Weekend
eftir Godard. Þetta er einhver
skemmtilegasta mynd Bunuels
til þessa en nýjasta mynd hans
er sögð betri og þess vegna
bíðum við f eftirvæntingu eftir
Phantom of Liberty (Le
Fantome de la Liberté)
SSP.
Morðið í Austur-
landahraðlestinni
★★ Murder on the Orient
Express.
Bresk, gerð 1974. Leikstjóri:
Sidney Lumet.
Fyrsta spurningin, sem
vaknar, eftir að hafa séð þessa
vel auglýstu mynd, hljómar
reyndar kunnuglega: Hvers
vegna að velja þessa sögu eftir
Christie? Efnið býr yfir mjög
takmarkaðri myndrænni út-
færslu og minnir einna helst á
réttarskýrslu, þar sem mynd-
efnið er bundið við réttarsali
(megnið af myndinni gerist i
lest, sem situr föst í snjó ein-
hvers staðar í Júgóslavfu, einn
farþeganna er myrtur en aðrir
tólf eru yfirheyrðir). Spenna í
atburðarásinni er mjög lítil og á
sennilega rætur að rekja til
þess, að Christie var á þeim
tfma, sem hún skrifaði þessa
sögu, (1934), að gera tilraunir
með sitt klassiska sakamála-
form, þ.e. einn morðingja og
nokkur fórnardýr og setur hér
öfug formerki á atburðarásina.
(Ten Little Indians er t.d.
algjör andstæða þessarar sögu,
einn morðingi og mörg fórnar-
dýr, og spennan er þar miklu
meiri). Annars er útilokað að
ræða efni myndarinnar án þess
að gefa of mikið upp og það er
ekki ráðlegt að eyðileggja
ánægjuna fyrir væntanlegum
áhorfendum. Sidney Lumet er
mjög hæfur leikstjóri og tekst
að vinna furðuvel úr hinu litla
efni en auk hans á kvikmynda-
tökumaðurinn Geoffrey Uns-
worth skilið mikið hrós fyrir
frábæra kvikmyndatöku, sem
er ávallt eins leyndardómsfull
og þrungin og efnið gefur
nokkra möguleika til (hann
hlaut útnefningu til Oscars-
verðlauna f vor fyrir þessa
mynd). Lumet er þekktur fyrir
myndir eins og Fail Safe, The
Pawnbroker og Serpico og í
Albert Finney f frábæru gervi Poirot yfirheyrir einn farþeg-
anna.
tengslum við þessa mynd er
vert að minnast þess, að fyrsta
mynd var Twelve Angry Men,
sem fjallaði um tólf kviðdóm-
endur. Hinum mikla fjölda
þekktra leikara er greinilega
ætlað að breiða yfir stærstu
gloppurnar f sögunni og tekst
það furðu vel undir stjórn
Lumets. Albert Finney sem
Hercule Poirot sýnir stórkost-
leg leiktilþrif en hægt er að
ímynda sér (sjáið hvernig hann
lítur raunverulega út í Gum-
shoe) og Anthony Perkins og
Ingrid Bergman (Oscarsverð-
laun í vor) bera af í túlkun
sinni á andlega vanheilum per-
sónum.
Myndin Morðið í Austur-
landahraðlestinni er gott dæmi
um mjög vel gerða mynd upp
úr fremur þunnu efni og hvort
slfk mynd er betri en illa gerð
mynd upp úr góðu efni er
endanlega mat áhorfandans.
SSP.