Morgunblaðið - 09.11.1975, Blaðsíða 25

Morgunblaðið - 09.11.1975, Blaðsíða 25
24 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. NÓVEMBER 1975 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. NÖVEMBER 1975 25 Útgefandi Framkvæmdastjóri Ritstjórar Ritstjórnarfulltrúi Fréttastjóri Auglýsingastjóri Ritstjórn og afgreiðsla Auglýsingar hf. Árvakur, Reykjavik. Haraldur Sveinsson. Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Þorbjörn Guðmundsson. Björn Jóhannsson. Árni Garðar Kristinsson. Aðalstræti 6, simi 10 100. Aðalstræti 6, sími 22 4 80. Áskriftargjald 800,00 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 40,00 kr. eintakið. Slysaaldan í umferð- inni verður sífellt óhugnanlegri. Svo er nú komið, að menn bíða með óhug hvern dag eftir því, hvaða slys beri næst að höndum. Þetta ár er nú þegar orðið mesta bana- slysaár sögunnar. Á þessu ári hafa 608 Islendingar slasazt í umferðinni og 26 hafa beðið bana. Fjögur börn undir 12 ára aldri hafa látizt í þessum slysum. Þessi slysaalda hefur leitt til þess, að foreldrar eru að verða óttaslegnir við að láta börn sín vera ein á ferð t.d. í myrkri að morgni dags á leið í skóla. Gangandi vegfarendur geta ekki óhultir gengið yfir gangbrautir, sem þeim eru ætlaðar. Ökumenn í umferðinni, sem vilja fara varlega og fara varlega, eru engan veginn óhultir heldur vegna þess, að aðrir ökugarpar geta stofnað lífi þeirra í hættu. Og ekki má heldur gleyma því, að gangandi vegfarendur stofna oft lífi sjálfra sín og annarra í hættu með óvar- kárni. Það er nú þegar orð- ið svo hættulegt öng- þveitisástand í umferðar- málum á íslandi, að gera þarf róttækari ráðstafanir til þess að koma í veg fyrir, að ástandið verði enn al- varlegra. I Bandaríkjunum er sagt, að hægt sé að slá þvf föstu, að svo og svo margir deyi á hverjum sólarhring í umferðarslys- um. Við skulum gera allt, sem í okkar valdi stendur til þess að koma í veg fyrir, að það verði daglegt brauð að fólk farist í umferðinni hér. í viðtali við Morgunblað- ið í gær, skýrði Sigurjón Sigurðsson, lögreglustjóri, frá því, að lögreglan hefði á undanförnum vikum stóraukið eftirlit með um- ferðinni. Lögreglan beinir starfskröftum sínum fyrst og fremst að því að fylgjast með hraða í akstri en það kom fram í Morgunblaðinu í gær, að á 40 mínútum voru 5 ökumenn teknir á yfir 100 km hraða á Suður- landsvegi í fyrradag við slæm akstursskilyrði, rigningu og dimmviðri. Ennfremur hafa ökumenn verið teknir á 120—130 km hraða í íbúðahverfum. Þá hefur lögreglan eftirlit með því, að stöðvunar- skylda verði virt, að farið sé eftir reglum um um- ferðarljós og loks er fylgzt sérstaklega með gang- brautum. Framkvæmdastjóri Um- ferðarráðs fullyrðir að fækka megi umferðarslys- um um 10—15% með því að leggja stóraukið fjár- magn til slysavarna í um- ferðinni. Hvort sem það fær staðizt eða ekki, er al- veg ljóst, að fræðslu- og upplýsingastarfsemi um umferðarmál hefur geysi- lega mikla þýðingu og í þeim efnum þarf að gera nýtt átak, sambærilegt við það, sem gert var fyrst eft- ir að skipt var yfir í hægri umferð. Til þess að stöðva slysa- faraldurinn í umferðinni eða draga úr honum þarf sjálfsagt margt til að koma. Aukin upplýsinga- og fræðslustarfsemi, strang- ari viðurlög, hærri sektir, svipting ökuleyfis í fleiri tilvikum en nú, aukin lög- gæzla, strangara eftirlit með öryggisútbúnaði bif- reiða o.fl. o.fl. En mestu skiptir þó að vekja hvern einasta vegfaranda í um- ferðinni til vitundar um ábyrgð hans og skyldur. Hver einasti maður, sem ferðast, hvort sem er fót- gangandi eða í ökutæki verður að gera sér grein fyrir því, að hann ber ekki aðeins ábyrgð á sjálfum sér heldur einnig öðrum í umferðinni. Ökumaðurinn, sem ekur á ofsahraða er ekki aðeins að stofna eigin lífi í hættu heldur og einn- ig annarra. Hér þarf að gera stórátak. Umferðar- yfirvöld, löggæzla og fjöl- miðlar verða að taka hönd- um saman og hefja stór- fellda herferð gegn umferðarslysunum, sem verða sífellt óhugnanlegri með hverjum deginum, sem líður. Ef ekkert verður að gert, ef menn láta þetta af- skiptalaust, munum við oftar og oftar heyra óhugnanlegar fregnir um að börn hafi orðið fyrir bif- reið eða bifhjóli og beðið bana. Að gamalt fólk hafi verið ekið niður og látizt. Að óhugnanlegir árekstrar hafi orðið. Og þá kemur að því, eins og gerzt hefur í stórborgunum, að for- eldrar þora ekki lengur að láta börn sín vera ein á ferð í umferðinni. Vera má, að þeim sem kunna að lesa þessar línur, þyki þetta mál varða alla aðra en sjálfan sig. En svo er ekki. Sorgin kann að berja á dyr hjá öðrum í dag vegna slysa í umferðinni en hún kann að berja á þínar dyr á morgun. Við verðum að stöðva þessa óhugnanlegu þróun. Og það er hægt, ef menn vilja. Ef almenningur í þessu landi vaknar til vitundar um þær hættur, sem eru á hverju strái. Ef hver einasti maður, sem er á ferð, gerir sér grein fyrir ábyrgð sinni og skyldum. Þetta verður að stöðva! EINS OG MÉR SÝNIST eftir GÍSLA J. ÁSTÞÓRSSON SJÓNVARPSTÆKIÐ okkar hefur aS undanfömu verið aS taka spretti sem eru utan viS dagskrána, eins og þegar efri hlutinn af hausnum ð Jóni Hð- koni Magnússyni segir allt f einu skiliS viS þann neSri og verSur i staSinn snyrtilegasta yfirskegg á Svölu Thorlacius. f fyrstu héldum viS hér ð heimil- inu aS þetta væru kannski sniSugheit hjð tæknideildinni og miSaSi liklega aS þvt aS vekja menn upp af dðsvefnin- um sem er óhjðkvæmileg af- leiSing þess aS horfa ð íslenzkt sjónvarp, en þegar Svala Thorlacius byrjaSi Itka aS leys- ast upp fyrir augunum ð okkur og breyttist einn góSan veSur- dag i tilkomumikla hðrkoliu sem þakti Jón Hðkon niSur aS hnjðm, þð fór okkur aS gruna aS tækiS okkar kynni aS vera sökudólgurinn, einkum þó eftir aS byrjaSi aS rjúka úr bakinu ð þvf. Einhver segir nú kannski til aS hugga okkur aS þeim geti svosem stundum orSiS ð mis- tök hjð sjónvarpinu, svosem eins og þegar heiSursmaSurinn Ólafur Ragnarsson horfir feimnislega framan i okkur út- yfir hljóSnemann og trúir okk- Ur fyrir þvf aS myndin úr vöggustofu Sumargjafar sem viS erum aS glðpa ð eigi raunar alls ekkert skylt viS fréttina um SlippstöS Akureyrar sem hann er aS romsa uppúr sér. En þaS er misskilningur aS mannlegir brestir valdi þvi þeg- ar svona tekst til hjá stofnun- inni. Þegar stillimyndin birtist allt i einu milli augnanna ð Gunnari Thoroddsen (sem sýn- ist rangeygSur fyrir bragSiS) eSa þegar hver tuska kjaftar á Einari Ágústssyni án þess aS heyrist múkk, þá kemur fyrst myndhlemmurinn sem tjðir okkur aS nú verSi nokkurt hlé A bólakafi — vitstola og þá gusa af poppmúsfk svo aS allt ætlar um koll aS keyra og loks lafmóSur kvenþulur meS hálfbráðnaðan sykurmola ð milli tanngarSanna sem lýgur þvf aS okkur án þess aS stökkva bros að Einar hafi spjallaS afturábak eSa þagaS sem steinn „vegna smðvegis bilunar". (Tækjanna, þaS er aS segja, ekki Einars.) „Smðvegis bilun" — já; mistök — nei. Þetta er næst- um eins fastur liSur i dag- skrðnni eins og þegar iþrótta- þátturinn er aS fara ð flot sfS- degis ð laugardögum, og fyrst kemur blessuS kvensan og til- kynnir okkur aS nú hefjist iþróttaþðttur og þð kemur stór- eflis titilmynd sem boSar okkur aS nú hefjist fþróttaþðttur og þá birtist Ómar og segir okkar aS nú hefjist iþróttaþáttur og þð poppar hann Bjarni ÞórSar- son upp og þrumar aS nú hefj- ist Iþrótta þðttur. Þegar hér er komiS sögu er mann sterklega fariS aS gruna aS nú hefjist iþróttaþáttur, en svo er bara alls ekki alltaf þvi miSur. f staSinn geisa ekkisin kapp- akstursjaxlarnir inn ð skerminn og byrja aS sibuna út i bláinn, sem er svona álika spennandi eins og þegar hrærivélin okkar er aS hringsóla ofan i skyrinu, nema hún er ekki meS púströr aS visu. Ég vona aS ég sé ekki aS kðssast upp ð annarra manna jússur þó aS ég sé aS rabba um sjónvarpiS, i þessu tilviki júss- urnar hans Jóhannesar Helga, sem eins og kunnugt er ætlar aS lita eftir þessum málum hér I blaSinu i vetur. Stundum halda manni engin bönd þó aS maSur sé allur af vilja gerSur. Hér um daginn var vikiS aS „zebra-crossing" i enskum þætti sem ég man ekki lengur hvaS hét, en „zebra-crossing" hef ég alltaf haldiS aS væri nafnið á „sebra-strikuðu" gangbrautunum sem fótgang- andi vegfarendur eiga aS vera óhultir á þó að þvi fari þvi miSur fjarri. f islenska textan- um var orSið hinsvegar hik- laust útlagt sem „sebrahest- ur". ÞaS skiptir kannski ekki öllu mðli en samt getur það nú skipt dðlitlu mðli er þaS ekki? Ég þættist skilja þá foreldra sem bæSu barnið sitt f guðs- bænum að nota gangbrautina ef þaS þyrfti yfir Laugaveginn þegar mest er aS gera. Aftur á móti mundi mér finnast þaS undarlegt uppðtæki ef þeir rðð- legSu barninu aS fara yfir ð sebrahesti. Textaþýðingar sjónvarpsins eru þvi miSur „gloppóttar", svo aS við forSumst öll stór- yrSi. Margt er þar vel gert og sumar þýSingar eru ágætar, en aðrar virSast mér frumlegar að ekki sé meira sagt. Eric Port- man ráðlagSi Richard Widmark aS fara meS varúð að rúss- neska kafbðtsforingjanum i myndinni næstliðinn laugar- dag, enda væri maðurinn „des- perate". Mér finnst „desper- ate" þýða til dæmis „i öngum sinum" eða að viðkomandi persóna „viti ekki sitt rjúkandi ráð" eða jafnvel að aumingja manneskjan sé „til alls likleg" i þrengingum sinum. Bam sem hefur búiS sig slælega undir próf getur til dæmis veriS „desperate", og ðstandiS ð þjóSarskútunni hjð okkur i svipinn er vissulega „desper- ate". En þýSandinn upplýsti okkur um aS rússneski kaf- bðtsforinginn væri orSinn „vit- stola". Ja, fyrr mð nú rota en dauSrota, og hér er óneitan- lega hafsjór ð milli. Hvort held- ur er Rússinn þess albúinn aS gripa til örþrifaráSa eSa er hann i raun og veru orðinn sjóSandi vitlaus þarna niðri i djúpinu og byrjaSur aS hðma í sig sjókortin. Hvort erum viB að ho.rfa ð drama eSa farsa? HiS sama gildir um orSalag persónanna — tjáningarmðta þeirra — þegar þaS sem þær eru að segja á útlenskunni er komiS yfir ð Islenzkt mðl. „She is no lady" hefur oftar en einu sinni heitið á sjónvarpsmðli: „Hún er engin hefSarkona", og stundum jafnvel: „Hún er engin aSalskona." Satt er það aS visu aS kvenmaSurinn sem átt er við (sem er oft hðlfgerS flenna skulum viS segja) er sjaldnast af aSalsættum. En á enskunni getur jafnvel aSals- kona auk þess veriS „no lady", og vandast þð málið. Eigum viS kannski von á þvi aS sjð ein- hvern daginn „Aðalskonan er engin aðalskona"? AnnaS dæmi: I glæpamynd fyrir nokkrum dögum var lög- reglumaSur sem feikilegur asi var á Iðtinn hrópa til félaga síns: „Þú lætur okkur vita lúskri Martin þér." En svona tala menn bara ekki og sist þeir sem eru að flýta sér. Ef ég heyrði lögregluþjón hrópa hér úti á götu: „Þú lætur okkur vita lúskri Óli þér," þá stöðv- aSi ég ekki skrjóSinn og kveikti mér i pipu og biSi i ofvæni eftir þvi að slagurinn byrjaSi. Ég æki i loftinu niSur ð lögreglu- stöð að vara þá við þvi að lögregluþjónn númer X væri kominn meS órðS. Leikhúsfólk mundi ekki hleypa svona upp- hrópun upp ð sviðiS hjð sér — nema i grfnstykki. Ætti ekki sama lögmðl að gilda um sjón- varpsmynd? Ein setning er mér ógleym- anleg eftir sumariS en hún hraut af vörum stjórnarmanns Akranesferjunnar góSu þegar fréttamaðurinn spurSi hvernig fyrirtækinu vegnaði. „Rekstur- inn hefur gengiS vel að öHu leyti," svaraSi maSurinn hressilega, „nema ef viS nefn- um fjðrhagslegu hliSina." Loks „stutta svipmyndin" sem hann Ómar okkar er stundum aS boSa okkur f fþróttaþættinum, en „stutt svipmynd" finnst mér endilega að þýSi „stutt mynd sem er stutt". Mér finnst orðalagið gefa i skyn aS sjónvarpiS lumi á „löngum svipmyndum", og ég biS með óþreyju eftir þvi aS viS fðum að sjá þær. Löng mynd sem er stutt verSur viðburður dagsins. | Reykjavíkurbréf Laugardagur 8. nóvember♦♦♦♦•♦♦* Horft um öxl Samanburður af ýmsu tagi við löngu liðna atburði er stundum nauðsynlegur til þess að menn skilji betur viðburði og vandamál líðandi stundar. Þannig auð- veldaði það landsmönnum mjög að átta sig á umfangi erfiðleik- anna i efnahags- og atvinnumál- um 1967—1969, þegar bent var á, að það væri mesta kreppa, sem yfir þjóðina hefði gengið frá því að heimskreppan mikla skall yfir, um og upp úr 1930 og teygði anga sína til íslands. Eða þegar bent var á, að slíkur hefði aflabrestur- inn orðið á vetrarvertíðinni 1967, að leita þyrfti aftur til ársins 1914 til þess að finna sambærilegt hrun í afla. Þetta rifjast upp, þegar lesin er stefnuræða Geirs Hallgrímssonar forsætisráðherra, er hann flutti á Alþingi hinn 23. október sl. en I henni bendir ráðherrann á, að þjóðartekjur á mann muni á þessu ári minnka um 9%, sem er meiri minnkun þjóðartekna á einu ári en nokkru sinni síðan Islendingar tóku við stjórn eigin mála. Þetta þýðir, að samdráttur þjóðartekna er meiri á þessu ári en á árinu 1968, þegar þjóðartekj- ur á mann minnkuðu um 8%. Þessi samanburður sýnir okkur, að sú efnahagskreppa, sem við nú erum i, er á svipuðu stigi og kreppan 1967—1969 og kreppan mikla upp úr 1930. Og enda þótt slíkur samanburður geti aldrei verið algildur og margt sé frá- brugðið nú frá þessum fyrri krepputímum, — t.d. er ekkert atvinnuleysi í landinu nú — ætti hann samt að auðvelda fólki að skilja, hvers vegna svo erfiðlega hefur gengið að ná tökum á vandanum nú. En um leið og litið er til liðinna ára til þess að skilja betur umfang þeirra erfiðleika, sem við eigum nú við að etja, er einnig gagnlegt að rifja upp, hvernig þá var brugðizt við vandanum og hvern- ig þá gekk að ná árangri. Þetta gerði Geir Hallgrímsson, forsætis- ráðherra í afar athyglisverðri ræðu -ár fundi Verzlunarráðs Is- lands í gær (föstudag) er hann fjallaði um efnahagsaðgerðir á árunum 1960 og 1968 og benti á, að við minntumst gjarnan þess, sem vel hefði tekizt en gleymdum hinu, sem miður hefði farið. (Frá- sögn af þessari ræðu forsætisráð- herra er á bls. 3 í Morgunblaðinu í dag). Hvað var gert 1967-1969? Hér verður ekki farið út í að rekja þá erfiðleika, sem dundu yfir þjóðina á . tímabilinu1 1967—1969. Þar var fyrst og fremst um að ræða almennt verð- fall á afurðum okkar á erlendum mörkuðum, eins og nú, en einnig átti algert hrun síldveiðanna á þessum árum ríkan þátt I vanda- málunum. Hins vegar skulu hér rifjuð upp viðbrögð þeirrar ríkis- stjórnar, sem þá sat að völdum, Viðreisnarstjórnarinnar, en aðild að henni áttu Sjálfstæðisflokkur og Alþýðuflokkur eins og kunnugt er. Fyrstu merki þeirra erfiðleika, sem í aðsigi voru, sáust á miðju ári 1966, en þá hófst verðfall helztu útflutningsafurða. Haustið 1966 beitti Viðreisnarstjórnin sér fyrir verðstöðvun um eins árs skeið. Sú aðgerð byggðist á þeirri trú, að um tímabundna erfiðieika væri að ræða og verðlag afurð- anna mundi skjótt hækka á ný. En því var ekki að heilsa. Næstu tvö árin hélt verðfallið áfram, hrun varð á síldveiðum og einn þýðingarmesti skreiðarmarkaður landsmanna lokaðist vegna borgarastyrjaldar í Nígeríu. Haustið 1967 var ljóst orðið, að verðstöðvunin ein og nokkrar hliðarráðstafanir, sem gerðar höfðu verið fyrr á árinu, mundu ekki duga. Þess vegna lagði Við- reisnarstjórnin fram all ítarlegar tillögur á Alþingi um ráðstafanir i efnahagsmálum. I tillögum þess- um var gert ráð fyrir eftirfarandi: Að stuðningur við sjávarútveg yrði hinn sami á árinu 1968 og á árinu 1967 og fjár til þess yrði aflað á fjárlögum. Að bundinn yrði endi á greiðsluhalla ríkis- sjóðs með því að lækka niður- greiðslur og hækka tiltekna skatta og gjöld. Að verðstöðvun mundi gilda á árinu 1968 að öðru leyti en þvf, sem leiddi af þessum ráðstöfunum. Að áhrif þessara að- gerða kæmu ekki fram í greiðslu verðlagsbóta á laun. Til þess að afla fjár til að standa undir þessum aðgerðum lagði Viðreisnarstjórnin fram eftir- farandi tillögur: I fyrsta lagi átti að lækka niðurgreiðslur verulega. I öðru Iagi voru eignarskattar hækkaðir. I þriðja lagi skyldi leggja sérstakt farmiðagjald á Is- lendinga, sem færu til útlanda. I fjórða lagi skyldi hækka áfengi og tóbak. I fimmta Iagi skyldi hækka almannatryggingagjald. I sjötta lagi skyldi hækka sjúkrasamlags- gjöld til að standa undir hækkun daggjalda. I sjöunda lagi skyldi greiða söluskatt af þjónustu Pósts og Sima og afnotagjöldum Ríkis- útvarps og í áttunda lagi átti að lækkaýmsa útgjaldaliði fjárlaga. Þessum tillögum var aldrei hrint i framkvæmd i heild sinni. Og hvers vegna? Það var vegna þess, að atburðarásin varð svo hröð. Hinn 18. nóvember 1967 var tilkynnt í Lundúnum, að gengi sterlingspundsins hefði verið lækkað. Það leiddi til þess, að Viðreisnarstjórnin taldi óhjá- kvæmilegt að lækka gengi krónunnar og var það gert hinn 24. nóvember 1967 en þá var gengið lækkað um 24,6%. Ekki var langt liðið fram á árið 1968, þegar í ljós kom, að þessar ráð- stafanir, þ.e. gengislækkunin, voru ekki nægilegar til að tryggja rekstur sjávarútvegsins. Ymsar ástæður lágu til þess en þó fyrst og fremst þær, að frá því að gengisbreytingin var gerð, hafði þróun mála verið óhagstæðari en ráð var fyrir gert, þegar gengis- breytingin var undirbúin. Þess vegna neyddist Viðreisnarstjórn- in til þess að gera nýjar ráðstafan- ir snemma árs 1968 i því skyni að styrkja sjávarútveginn. Það kost- aði að sjálfsögðu peninga og þeirra þurfti að afla. Það var gert með eftirfarandi hætti. 1 fyrsta lagi var dregið úr fyrirhuguðum tollalækkunum. í öðru lagi var verð á áfengi og tóbaki hækkað. I þriðja lagi var framkvæmdur niðurskurður á fjárlögum. Þá voru gerðar sérstakar ráðstafanir til þess að halda uppi opinberum framkvæmdum og var sérstaks lánsfjár aflað til þess og enn- fremur voru gjöld af benzfni og hjólbörðum hækkuð og ýmsir aðrir svonefndir markaðir tekju- stofnar hækkaðir. Þegar kom fram á haustið 1968 kom enn I ljós, að allt þetta dugði ekki. Þess vegna var enn gripið til nýrra ráðstafana og í september var Iagt á sérstakt 20% inn- flutningsgjald á vörur og ú út- gjöld til ferðalaga erlendis. Og hinn 11. nóvember 1968 var til- kynnt, að allar þessar ráðstafanir hefðu ekki nægt og ákveðið hefði verið að lækka gengi krónunnar á ný og að þessu sinni um 35,2%. Sú aðgerð var endapúnkturinn á að- gerðum Viðreisnarstjórnarinnar til þess að snúa dæminu við og það tókst. Hvað getum e við lært? Að sjálfsögðu hafa viðbrögð Viðreisnarstjórnarinnar við erfið- leikunum aðeins verið rakin hér í stærstu dráttum og hér hafa þeim engin fullnaðarskil verið gerð. T.d. hefur hér ekkert verið fjallað um þróun rikisfjármála á þessu tímabili eða útlán viðskiptabanka og fjárfestingarsjóða. Þá hef- ur heldur ekki verið rætt um það mikla atvinnuleysi, sem menn urðu að þola á þessum árum og ráðstafanir Viðreisnarstjórnarinn ar til þess að draga úr því. Hinar beinu efnahagsaðgerðir hafa ver- ið raktar hér í stærstu dráttum vegna þess, að af því getum við ýmislegt lært þegar við metum afstöðu okkar til þess, hvernig nú hefur verið haldið á málum. Þegar núverandi ríkisstjórn tók við völdum haustið 1974 gerði hún tilteknar ráðstafanir I efna- hagsmálum, sem byggðust á ákveðnum forsendum. En strax f janúarmánuði 1975, þ.e. á þessu ári kom í ljós, að þær ráðstafanir dugðu ekki og gripið var til nýrra ráðstafana, sem fylgt var eftir með frekari hliðarráðstöfunum fram eftir vetri og vori. Núver- andi ríkisstjórn hefur verið gagn- rýnd fyrir þetta og það talið til marks um, að hún hafi ekki tekið nægilega röggsamlega á strax i upphafi. Ástæðan er hins vegar auðvitað sú, að þróunin i út- flutningsverðlagi og viðskipta- kjörum hélt áfram að versna og varð mun verri en ætlað var um haustið 1974, þegar stjörnin greip til sinna fyrstu aðgerða. Viðreisnarstjórnin lenti í ná- kvæmlega sömu erfiðleikum. Hún lagði fram tillögur á Alþingi haustið 1967. Eftir örfáar vikur kom f ljós, að þær dugðu ekki og þá var gripið til gengisbreytingar. En aðeins 2—3 mánuðum seinna kom í ljós vegna áframhaldandi neikvæðrar þróunar að hún dugði heldur ekki og þá var enn gripið til nýrra aðgerða. Á þessu hausti hefur öllum landsmönnum orðið ljóst, að þrátt fyrir allar þær efnahagsráðstaf- anir, sem núve.randi ríkisstjórn hefur beitt sér fyrir, höfum við enn ekki náð tökum á efnahags- vandanum. En hvernig var ástandið haustið 1968 eftir gengis- lækkun og sérstakar ráðstafanir um veturinn? Ástandið var þannig, að Viðreisnarstjórnin lagði fyrst á innflutningsgjald og felldi síðan gengi krónunnar á ný. Og ástæðan var sú, að þróunin var enn neikvæð. Hið sama hefur gerzt nú. Viðskiptakjörin hafa haldið áfram að versna á þessu ári og þau hafa versnað meir en ráð var fyrir gert fyrr á árinu. Þess vegna stöndum við enn frammi fyrir miklum vanda. Af þessu má sjá, að margt er líkt með þessum liðnu árum og viðburðum lfðandi stundar. Við getum margt lært af því, hvernig tekið var á málum á þeim tfma. En við getum lfka lært það, að í afstöðu okkar til þeirra vanda- mála, sem núverandi rfkisstjórn á við að etja mættum við sýna meiri skilning og umburðarlyndi. En vel má vera, að sá skilningur komi ekki fyrr en upp verður staðið, og menn líta yfir farinn veg. Það þarf ekki sterkt minni til þess að muna þá harkalegu gagnrýni, sem Viðreisnarstjórnin varð fyrir á þessum árum, bæði frá andstæð- ingum og einnig fylgismönnum innan þáverandi stjórnarflokka. Nú muna menn það eitt, að stjórn- in dugði. Henni tókst að leysa vandann og fyrir það mun hennar og forystumanna þjóðarinnar á þeim árum lengi minnzt í íslenzkri sögu. Ríkisfjármál og atvinnuleysi I ræðu þeirri, sem Geir Hallgrímsson, forsætisráðherra, hélt á fundi Verzlunarráðsins og fyrr var að vikið, fjallaði hann m.a. um ríkisfjármálin og benti á, að ekki hefði tekizt sem skyldi að hafa hemil á útgjöldum ríkis- sjóðs. I tali manna á milli er rikis- stjórnin mjög gagnrýnd fyrir þetta og ekkert við því að segja. Þeir, sem ábyrgðina bera, hafa gott af aðhaldi frá fólkinu og enginn er yfir gagnrýni hafinn. En það er fróðlegt umhugsunar- efni, hvernig ástandið væri, ef sterkari tök hefðu náðst á ríkis- fjármálum og útstreymi úr rikis- sjóði hefði verið miklu minna á þessu ári en raunin hefur á orðið. Á fyrra erfiðleikatimabili, sem hér hefur verið fjallað um, var mikið atvinnuleysi í landinu. Að öllum líkindum hefur tekizt mun betur þá að hafa hemil á rikisút- gjöldum en nú, þótt handbærar tölur liggi ekki fyrir með saman- burði á útstreymi úr ríkissj'óði á þessu ári og 1967—1969. Hins vegar bendir útstreymið úr ríkis- sjóði á siðasta ári og samanburður á því ári við fyrra erfiðleikatíma- bili til hins ofannefr.da. En spurning er sú, hvort stór- kostlegur samdráttur i ríkisút- gjöldum á þessu ári, hefði leitt til verulegs atvinnuleysis í landinu. Full atvinna hefur verið eitt helzta stefnumark rfkisstjórnar- innar. Og þótt mikil spenna hafi verið á vinnumarkaðnum geta skjótt skipast veður i lofti. Þetta er íhugunarefni fyrir alla þá, sem mest beina spjótum sínum að ríkisfjármálunum og er þó ekki þar með sagt, að þar hefði ekki ýmislegt mátt betur fara. Hvers konar forysta? Stundum heyrast líka þær radd- ir, að núverandi rikisstjórn sýni ekki nægilega forystu á þessum erfiðleikatfmum. Nú er það svo að við lifum á öld auglýsinganna. En menn skulu gera sér þess grein að engin auglýsingamennska, innan- tóm yfirborðsmennska eða orða- glamur leysir þau vandamál, sem þjóðin stendur frammi fyrir. Það er ekkert annað en stefnufesta og vinna og aftur vinna, sem þar getur borið árangur. Núverandi ríkisstjórn hefur haft það að leiðarljósi í viðleitni sinni til þess að ná árangri i stjórn efnahagsmála, að stefna að hægfara aðlögun að breyttum og verri aðstæðum. Hún hefur einnig haft það í huga að ganga aldrei lengra í aðgerðum sinum, en svo að almennur skilningur væri fyrir nauðsyn aðgerðanna meðal almennings í landinu. Halda menn, að það hefði ríkt skilningur á því fyrir einu ári, ef gripið hefði verið til svo stór- felldrar og snöggrar samdráttar- stefnu, að leitt hefði til mjög víð- tæks atvinnuleysis í landinu? Svarið er auðvitað neitandi. Þjóð- in hefði ekki skilið slíkar aðgerðir og þá hefðu þær heldur ekki náð árangri því að forsenda árangurs er auðvitað skilningur almenn- ings. Þess vegna er sú forysta sterkust, sem stefnir að settu marki af festu, ábyrgð og skiln- ingi á vandamálum hins almenna manns, en hleypur ekki eftir því hvernig vindurinn blæs hverju sinni, og lætur óábyrgt hjal óábyrgra manna, sem vind um eyru þjóta. Og þegar upp verður staðið mun koma í ljós, að slíka forystu hefur ríkisstjórn Geirs Hallgrimssonar veitt þjóðinni á þessum örlagatímum.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.