Morgunblaðið - 13.02.1976, Blaðsíða 16

Morgunblaðið - 13.02.1976, Blaðsíða 16
16 MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 13. FEBRÚAR 1976 Útgefandi Framkvæmdastjóri Ritstjórar Ritstjórnarfulltrúi Fréttastjóri Auglýsingastjóri hf. Árvakur, Reykjavík. Haraldur Sveinsson. Matthias Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Þorbjörn Guðmundsson. Björn Jóhannsson. Árni Garðar Kristinsson. Gagnger rannsókn — staðreyndir og sannleikur Um fátt hefur verið meira rætt í fjölmiðlum og manna á meðal undanfarnar vikur en þrjú mál, sem verið hafa til meðferðar I rannsóknar- og dómstólakerfi okkar um nokkurt skeið og manna á meðal hafa verið nefnd Klúbb- málið, spíramálið og Geirfinns- málið. í opinberum umræðum hafa þessi þrjú mál verið tengd saman með ýmsum hætti. Ástæðan fyrir þv! að þau hafa vakið meiri almenna athygli en títt er um afbrotamál eða meint afbrotamál er vafalaust annars vegar sú að grunsemdir hafa vaknað um að á ferðinni séu afbrot i stærri stíl en áður hafa þekkzt hér á landi og hins vegar, að pólitískir þættir hafa spunnizt inn i þessar umræður Sögusagnir hafa flogið um borg og byggð í ríkara mæli en oftast áður og er þó langt til jafnað Væntanlega geta menn orðið sammála um, að opinberar umræður um þessi mál eru komnar á það stig að nauðsyn ber til að hreinsa andrúmsloftið þeirra vegna, eins fljótt og unnt er Þessar umræður hafa | skapað tortryggni og eitraðj andrúmsloftið á þann veg, að það er þjóðfélagsleg nauðsyn að afgreiðslu þessara málefna í rannsóknar- og dómstóla- kerfinu verði hraðað, svo sem unnt er. Umræður i fjölmiðlum um þau hafa einnig einkennzt af ónákvæmni. Þannig er t.d. Ijóst, að þeir, sem unnið hafa að rannsókn og annarri með- ferð þeirra kannast ekki við „spiramálið" sem svo hefur verið nefnt sem eitt mál en benda hins vegar á að til meðferðar hafa verið 7 — 8 smyglmál af þessu tagi Slik ónákvæmni er þvi miður að verða of algeng í opinberum umræðum á íslandi Klúbbmálið svonefnda er til meðferðar hjá saksóknara ríkis- ins og hefur verið þar frá því í októbermánuði sl. Smyglmálin mörgu, hafa öll nema eitt verið afgreidd þaðan, en Geirfinns- málið er enn í rannsókn, eins og kunnugt er. Sú spurning hefur óhjákvæmilega vaknað hvort nauðsynlegt væri að stór- auka mannafla í rannsóknar- og dómstólakerfinu til þess að unnt sé að hraða afgreiðslu þessara mála, svo að viðunandi sé. Svarið við þessari spurningu er ekki einfalt Sam- kvæmt þeim upplýsingum, sem Morgunblaðið hefur aflað sér virðast það nokkuð almenn vinnubrögð i rannsólcnar- og dómstólakerfinu að þegar mál af þessari stærðargráðu koma upp sé öll áherzla lögð á að hraða afgreiðslu þeirra, þótt eðli málsins samkvæmt sé Ijóst, að meðferð þeirra hlýtur að taka nokkurn tíma. En um leið og áherzla er lögð á það er mannafli þeirra stofnana, sem að málum þessum vinna, ekki meiri en svo að önnur mál sitja! á hakanum. Þær umræður sem orðið hafa um Klúbbmálið, smygl- málin og Geirfinnsmálið hljóta að leiða til þess, að allt skipu- lag á rannsókn og meðferð af- brotamála verður tekið til endurskoðunar í þvi skyni að gera þeim aðilum sem að þeim starfa kleift að vinna svo hratt sem kostur er að því að upp- lýsa slík afbrotamál og leiða þau til lykta fyrir dómstólum. Þannig er t.d. ekki óliklegt, að afbrot séu orðin svo umfangs- mikil í okkar þjóðfélagi, að þegar mörg stór mál koma upp á svipuðum tima sé álagið á rannsóknarlögreglu og dóm- stóla einfaldlega of mikið Þessir aðilar kunna að ráða við eitt mál af þessu tagi í einu með því móti að láta önnur smærri mál sitja á hakanum, en augljóst virðist, að þeir ráði ekki við mörg slik mál sem upp koma á svipuðum tíma. Það er lika óviðunandi, að hin smærri mál sitji á hakanum, vegna þess að öllum mannafla er beint að hinum stærri. Þá má og draga þann lærdóm af með- ferð þeirra mála, sem hér hafa verið gerð að umtalsefni, að það getur valdið margvíslegum erfiðleikum, ef þau koma upp i mörgum lögsagnarumdæmum og hlýtur það því að koma til skoðunar, hvort endurskipu- lagningar sé þörf á því sviði Það er t.d. augljóst að höfuð- borgarsvæðið og Suðurnes eru orðin svo nátengd, að það get- ur naumast orðið til annars en tafa að mörg embætti þurfi að fjalla um afbrotamál, sem upp koma á þessu svæði. Ástæða virðist til að leggja áherzlu á tvennt: i fyrsta lagi að hraðað verði meðferð Klúbb- málsins og smyglmálanna í dómstólakerfinu og Geirfinns- málsins í rannsóknar- og dóm- stólakerfinu. Sé það mat þeirra, sem að þvi vinna að til þess þurfi aukinn mannafla, þarf hann til að koma. Það skiptir miklu, að hreinsa and- rúmsloftið í kringum þessi mál öll. í öðru lagi er nauðsynlegt í kjölfar þessara umræðna, að fram fari rækileg endurskoðun á rannsóknar- og dómstóla- kerfinu i því skyni að auka hæfni þess til þess að standa undir auknu álagi vegna vaxandi afbrota og til þess að meðferð stórmála leiði ekki til þess að smærri mál sitji á hak- anum jafnvel árum saman. í umræðum þessum hefur það einnig komið fram að lögreglu- menn sem unnið hafa að rann- sókn ofangreindra mála, eða komið að þeim með einum eða öðrum hætti, greinir á um þætti sem skipta máli í meðferð þeirra. Slíkur ágreiningur dregur úr trausti almennings á rannsóknaraðilum og þess vegna verður að upplýsa til fullnustu hver sannleikurinn er um þessi ágreiningsefni. Við annað verður ekki unað Gagnger rannsókn allra þessara mála er hið eina sem dugar. Við þurfum ekki á að halda túlkunum eða áiyktun- um, heldur staðreyndum og sannleika. Thorpe — Syrtir í álinn fyrir kunnum st j órnmálaforing j a LONDON Jeremy Thorpe leiðtogi Frjáls- lynda flokksins i Bretlandi hefur að undanförnu átt erfiða daga, svo erfiða að vera kann, að framtíð hans á stjórnmála- sviðinu sé í hættu. I skýrslu frá viðskiptaráðuneytinu hefur hann verið sakaður um skort á dómgreind í stöðu sinni sem stjórnarmeðlimur banka, sem varð gjaldþrota árið 1973. Sama dag og skýrsla þessi birtist bar maður nokkur það fyrir rétti, að hann hefði átt kynferðislegt samneyti við Thorpe árið 1962. Maður þessi hafði verið ákærð- ur fyrir að draga að sér með ólöglegum hætti fjármagn, sem átti að renna til velferðarmála í kjördæmi Thorpes, Devon- shire. Þessari síðari ákæru hefur Thorpe visað eindregið á bug. Þingmenn, hvar i flokki sem þeir standa, eru sárreiðir yfir því, að hægt sé að bera fram ósannaðan áburð á borð við þetta, í réttarsölum án þess að sá sem fyrir höggi yerður, fái nokkurt tækifæri til þess að hrinda honum formlega af sér, svo að um muni. Mjög skömmu eftir þessar yfirheyrslur var haldin æsku- lýðsráðstefna Frjálslynda flokksins, en í þeim hópi eru allróttæk öfl og hefur Thorpe orðið fyrir harðri gagnrýni af þeirra hálfu. Eigi að síður fagnaði unga fólkið leiðtoga sínum ákaft, er hann kom til ráðstefnunnar, og forseti hennar, Peter Hain, bar lof á hann fyrir að hafa „staðizt ógeðfelldar árásir og kjafthátt, sem riðið hafa yfir þig að undanförnu.“ Hain mun sjálfur innan tíðar þurfa að svara til saka fyrir rétti. Hann hefur verið ákærður fyrir að hafa gert tilraun til að ræna fé frá banka einum í Lundúnum, en þvertekur fyrir að ákæran eigi við rök að styðjast. Framburður mannsins, sem bar kynvillu á Thorpe, var eng- um vitnum studdur. Hins vegar sagði hann, að útgefandi nokk- ur i Suður-Afríku hefði áhuga á bók, sem hann hefði skrifað um Frjálslynda flokkinn. Dag- blaðið Daily Mirror í London hefur skýrt frá því, að maður þessi hafi staðið í sambandi við blaðamann, sem talið er að sé á snærum Leyniþjónustu Suður- Afríku, BOSS. Thorpe hefur einmitt gagnrýnt mjög heiftar- lega aðskilnaðarstefnu í kynþáttamálum. Hitt atriðið, þ.e. ásökun um mistök og skort á dómgreind í viðskiptamálum, er litið sýnu alvarlegri augum í stjórnmála- heiminum. Er bankinn London and County Security varð gjald- þrota, dró hann með sér í fall- inu ýmsa smærri banka og hafði í för með sér alvarlegustu fjármálakreppu í Bretlandi um langt árabil. Þeir sem haft hafa með hönd- um rannsókn máls þessa á veg- um viðskiptaráðuneytisins, hafa ásakað formann banka- ráðs um sviksemi. Þeir hafa ekki gefið í skyn, að Thorpe hafi gert sig sekan um óheiðar- leg vinnubrögð, en þeir segja, að hann og aðrir í stjórn bank- ans „hafi ekki gert sér nægi- lega grein fyrir þeirri skyldu sinni að sýna varkárni og samvizkusemi og gæta hags- muna hluthafa, sem treystu þeim í hvivetna.“ Þátt Thorpes í þessu máli segja þeir, að sé viðvörun fyrir háttsetta stjórnmálamenn ---í'Tk^--------- ám THE OBSERVER f? .-tt"'. \ • Eftir Lawrance Marks almennt. „Þvi að afli þeir sér ekki viðtækrar vitneskju um málefni fyrirtækja, sem þeir eiga aðild að, geta þeir ekki upp á eigin spýtur dæmt um kosti og galla þeirra framkvæmda, sem i er ráðizt, og það er rétt að minna þá á, á sama hátt og Thorpe- hlýtur að hafa verið minntur á, að orðstír stjórn- málamannsins er ekki einungis Thorpe eftirsóknarverðasti verðleiki hans, heldur einnig sá, sem hættast er við hnjaski.” Thorpe hefur viðurkennt það hrein- skilnislega, að sér hafi orðið á vegna dómgreindarskorts. Afskipti hans af fjármálum hafa greinilega ekki orðið honum til góðs. Hann hefur boðizt til að láta af störfum sem flokksleiðtogi, ef félagar hans í þingflokknum telji, að hann geti skaðað hagsmuni flokksins með því að sitja lengur við stjórnvölinn. Sem sakir standa hafa félagar hans hnappast í kringum hann og vottað honum traust, en menn draga mjög i efa, að hann eigi langa framtíð fyrir sér sem flokksleiðtogi. Þessi áföll, sem Thorpe hefur búizt við um langa hríð, koma á afar óheppilegum tíma, þvi að um þessar mundir árar illa fyrir Frjálslynda flokkinn. Hann telur nú aðeins 13 þing- menn og má muna sinn fífil fegri í kringum siðustu alda- mót, þegar hann var stór og áhrifamikíll umbótaflokkur. Undir forustu Lloyd George á árunum fyrir fyrri heims- styrjöld og meóan á henni stóð, lagði flokkurinn grundvöll und- ir nútima velferðarriki. A árunum eftir 1920 bolaði Verkamannaflokkurinn honum smám saman frá, enda var hann helzta stjórnmálaafl vinstri stefnu. Eftir 1945 hafa aðeins verið eftir menjar um þetta mikla stórveldi, og flokkurinn hefur átt líf sitt að launa tryggð og trúnaði kjósenda i nokkrum kjördæmum Skotlands, Wales og vesturhluta Englands, og að nokkru leyti notið fylgis óánægðra stuðningsmanna Ihaldsflokksins og Verka- mannaflokksins. Frjálslyndis- hugsjónum flokksins, sem eitt sinn þóttu afar róttækar, hefur nú um langt skeið verið hampað af langflestum stjórn- málamönnum beggja stóru flokkanna Thorpe hefur verið flokks- leiðtogi um 9 ára skeið, og hafa á þvi tímabili orðið veigamiklar breytingar til hins betra fyrir flokkinn. A árunum 1972 og 1973 vann flokkurinn menn í kjördæmum, þar sem íhaldsmenn höfðu lengi ráðið lögum og lofum og talið sig trausta í sessi. Þá tókst honum að reyta verulegt fylgi af Verkamannaflokknum i kjördæmum, þar sem slíkt hafði aldrei átt sér stað. Þessi þróun mála var ekki einungis Thorpe að þakka. Nýjar og hressilegar baráttu- aðferðir i kosningum höfðu einnig sitt að segja. Megin- áherzlan var Iögð á ýmsa þá erfiðleika, sem kaldranalegt og ópersónulegt skrifstofuveldi bakar borgurunum, en hér var um nýlundu að ræða, sem kom ekki að ofan, heldur hafði þróazt með óbreyttum flokks- mönnum. Margir reikulir stuðningsmenn íhaldsflokksins og Verkamannaflokksins létu telja sér trú um, að Frjálslyndi flokkurinn hefði raunverulega möguleika á því að vinna svo mörg þingsæti, að hann gæti velgt báðum stóru flokkunum undir uggum og ógnað veldi þeirra. I almennum þingkosningum i febrúar árið 1974 vann Frjáls- lyndi flokkurinn ríflega 1/5 greiddra atkvæða og tæplega 1/5 i þingkosningunum, sem fram fóru í október sama ár. Slikt atkvæðamagn hafði flokkurinn ekki fengið síðan i stríðslok 1945. Flokkurinn fékk hins vegar ekki þingsætafjölda 1 samræmi við atkvæðamagn þetta. Thorpe tók heldur ekki boði Ihalds- flokksins um myndun samsteypustjórnar, sem hefði getað komið í veg fyrir, að Verkamannaflokkurinn kæm- ist til valda árið 1974. Löngu áður en Thorpe lenti í þeim vandræðum, sem sagt hefur verið frá, hafði hann orðið fyrir harðri gagnrýni af hálfu flokksmanna sinna fyrir að hafa látið undir höfuð leggj- ast að auka kjörfylgi flokksins með því að leggja til ákafrar og stórfelldrar atlögu við ríkis- stjórn Verkamannaflokksins. Þingmenn Frjálslynda flokks- ins, 13 að tölu, eru í stjórnar- andstöðu ásamt lhaldsflokkn- um, sem er nú í lægð eftir að hafa hrökklast úr stjórn vegna verkfalls námamanna árið 1974. Hefur þessari stjórnar- andstöðu engan veginn tekizt að fá almenning gegn ríkis- stjórninni, sem hefur beitt sér fyrir mjög umdeildum aðgerð- um í þágu opinberrar aðildar að atvinnurekstrinum á tímum mikillar verðbólgu, sem talin er afleiðing af stjórnarstefnunni að miklu leyti. Sú gagnrýni, sem fram hefur komið á leiðtoga Frjálslynda flokksins, er á ýmsa lund órétt- mæt. Það eru einkum brezku kosningalögin, sem eru flokkn- um þrándur í götu, en sam- kvæmt þeim fær flokkur, sem hlýtur 19% heildaratkvæða- magns, aðeins 2% þingsæta. Það kemur í sama stað niður til hvaða ráða Thorpe grípur, því að blöð og aðrir fjölmiðlar hafa óhjákvæmilega minni áhuga á Framhald á bls. 23

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.