Morgunblaðið - 13.02.1976, Qupperneq 18

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 13. FEBRUAR 1976
Önnum kafnir sjðlfboðaliðar oru hér við störf i kjördag I Sjálfstæ8ishúsinu vi8 Austurvöll. Á myndinni mé sjá
Bjarna Benediktsson, báverandi borgarstjóra f Reykjavfk, fylgjast me8 störfunum.
Spilakvöld VarSar hafa ðvallt variB mjog vinssi og tjolsótt. Hér er spilaS I.
SjálfstæSishúsinu vi8 Austurvöll.
Tveir elzti
formenn Vi
mundur Bi
(t.v.) og
Pálsson.
Saga baráttu og gla
VÖRÐUR í
HÁLFA ÖLD
Sá einn, sem farinn var að starfa veru-
lega að stjórnmálum hér í Reykjavík áður
en Varðarfélagið var stofnað, getur gert
sér nokkra hugmynd um það hve mikils
virði sú félagsstofnun var fyrir stjórnmála-
stefnu Sjálfstæðisflokksins og flokksstarf-
semi, og hvílík umskipti urðu við það á
öllum vinnubrögðum
Áður en félagið var stofnað stóðu menn
eiginlega hálf ráðalausir uppi i hvert sinn,
sem bera átti fram lista við kosningar eða
yfirleitt ná til stuðningsmanna flokksins til
eins eða annars.
Þá vantaði flokkinn miðstöð hér í bæn-
um, þar sem menn gætu komið saman,
sagt skoðanir sínar, leitað álits flokks-
manna og komið að nauðsynlegri póli-
tískri fræðslu um þau mál, sem á döfinni
voru
Segja má, að stofnun Varðarfélagsins í
sal K.F.U.M. 13 febr. 1926 megi telja
með allra merkustu viðburðum í stjórn-
málalífi Reykjavíkur og reyndar í sögu
flokksins yfirleitt.
Um tildrögin að stofnun Varðar munu
nú engar heimildir til í blöðum En í
fyrstu fundarbók félagsins skrifaði
Magnús Jónsson, prófessor, fyrsti for-
maður Varðar, á sínum tíma „inngang",
þar sem svo segir: „Þriðjudagskvöldið 2.
feb. 1926 boðuðu alþingismennirnir Jón
Þorláksson, fjármálaráðherra, og Magnús
Jónsson til fundar í K.F.U.M. til þess
sérstaklega að tala um landskjörið sem f
hönd fer
Síðar á fundinum hóf Magnús Jónsson
umræður um það, hvort ekki mundi rétt
að efna til nýs landsmálafélags í bænum
Væri það margra manna mál, að öflugum
félagsskap f þessa átt þyrfti að koma á
fót, og mundi verða farsælla að stofna til
nýs félags, heldur en t d. að efla félagið
„Stefni", vegna þess að hann var
stofnaður á þeim tímum er borgararnir
voru skiptir í flokka, og gæti i ýmsum
setið, svo að þeir væru ófúsari að ganga
inn í hann en nýtt félag
Voru menn yfirleitt sammála um þetta,
og var á fundinum kosin nefnd 7 manna
til þess að undirbúa félagsstofnunina,
gera frumvarp til félagslaga og boða
siðan til fundar. í nefndina voru kosin:
Frk. Sigurbjörg Þorláksdóttir, frú Stein-
unn Bjarnason, Guðmundur Ásbjörns-
son, kaupm , Gísli Jónasson, kennari,
Björn Ólafsson, kaupm , Jón Guðnason,
trésmiður og Magnús Jónsson, háskóla-
kennari.
Nefndin kom fyrst saman að heimili
Magnúsar Jónssonar, mánudaginn 8
febr. og samdi frumvarp til félagslaga
Var ákveðið að hafa fund eins fljótt og
auðið væri, en svo reyndist, að ekki var
hægt að fá húsnæði fyrr en laugardag
1 3. febr Var þá fundur boðaður um 500
manns með viðfestu spjaldi. . .
Þessi stofnfundur fór svo fram eins og
ráðgert hafði verið
„Fundinn setti alþm. Magnús Jónsson.
Bað hann séra Ólaf Ólafsson að taka
fundarstjórn, en hann kvaddi til skrifara
Björn R. Stefánsson"
Hófust þá umræður og hafði M.J.
framsögu um setningu félagslaganna
Um nafnið komu fram ýmsar tillögur og
sigraði „Varðar'-nafnið Næst að at-
kvæðamagni var nafnið „Fylkir".
Að samþykktum lögum var samþykkt
að stofna félagið og kosin fyrsta stjórn
þess: Form. var kosinn sérstaklega og
hlaut Magnús Jónsson kosningu. Aðrir í
stjórninni voru: Frk. Sigurbjörg Þorláks-
dóttir, Guðmundur Ásbjörnsson kaupm.,
Björn Ólafsson kaupm., Sigurgísli
Guðnason verslunarm Varastjórn
Haraldur Jóhannesson bankar., frú Guð-
rún Jónasson, Kristján Albertsson ritstj.
Endurskoðendur: Pétur Halldórsson og
Þorlákur Arnórsson.
Á fyrsta stjórnarfundi voru kosnir
Varaform Guðmundur Ásbjörnsson, rit-
ari Björn Ólafsson og féhirðir Sigurgísli
Guðnason
STEFNAN SKÝR
OG ÁKVEÐIN
Aldrei hefur Vörður kvikað frá þeirri
stefnu, sem upphaflega var mörkuð í
landsmálum. í þeirri baráttu hefur Vörður
jafnan skipað sér f fylkingarbrjóst og
barist ötullega, fyrst og fremst fyrir fullu
sjálfstæði þjóðarinnar, bæði inn á við og
út á við, efnalega og andlega, á grund-
velli hugsjóna lýðræðis og frelsis, jafn-
réttis þegnanna til stjórnmálaáhrifa, hvar
í flokki sem þeir voru, fyrir hagsmunum
borgaranna, hvar svo sem þeir störfuðu
innan þjóðfélagsins, á grundvelli einstakl-
ingsfrelsis og sérgreinar.
ÞÁTTASKIL í
FUNDASTARFI
Þegar i upphafi, eða tæpum mánuði
eftir stofnun félagsins, gengst Vörður
fyrir opinberum fundi í „Bárunni", þar
sem Jón heitinn Þorláksson, ráðherra,
hélt langt og fróðlegt erindi um stefnur I
stjórnmálum, og þar sem andstæðingun-
um var gefinn kostur á umræðum um
þau mál. Fyrir sllkum fundarhöldum
hefur Vörður slðan oft beitt sér, og
þannig á stundum, fært hið pólitlska
fræðslustarf félagsins, út fyrir takmörk
félagsins sjálfs, og gefið Ibúum Reykja-
vikur kærkomin tækifæri til að kynnast
sem gleggst hinum pólitisku stefnum,
sem efstar hafa verið á baugi, hverju
sinni.
Þessi þáttur I starfsemi Varðar varð
ekki hvað sízt til þess að efla vinsældir og
fylgi félagsins meðal bæjarbúa og gera
það að langveigamesta stjórnmálafélagi
landsins.
Til þess hnigu að sjálfsögðu mörg rök
Ýmsir snjöllustu forystumenn íslenzkra
stjórnmála voru virkir og starfandi Varðar-
félagar, sem nutu trausts og almenns
fylgis
Önnur ástæðan til þess hvað Vörður
átti snemma mikil ítök og fylgi að fagna
hjá Reykvíkingum var sú, að félagið var
ætlð „á verði" og tók til meðferðar og
krufði til mergjar þau mál, sem á hverjum
tima voru efst á baugi og sóttu á hugi
bæjarbúa, hvort heldur um var að ræða
bæjarmálefni eða þjóðmálin sjálf.
Loks er svo þriðja ástæðan til vel-
gengni Varðar sú, að þegar á fyrstu
starfsárum var starfsemi félagsins og
félagsmanna I bænum, til viðreisnar og
gengis stefnumálum félagsins, skipulögð
á sérstæðan og frumlegan hátt, sem I
grund/allaratriðum er óbreytt enn þann
dag I dag, og fært hefur félaginu og þeirri
pólitlsku stefnu, sem það berst fyrir,
fjölda marga glæsilega sigra I hinni póli-
tísku baráttu félagsins
VIÐFANGSEFNI
VARÐARFUNDA
Á fyrstu tveim starfsárum Varðar kemur
strax I Ijós, hvaða viðfangsefni voru eink-
um tekin fyrir á fundum félagsins, og
hefur sú skipan haldist mjög svipuð æ
siðan Er þar um að ræða tvennskonar
verkefni: Annars vegar hin politlsku við-
fangsefni, sem uppi eru með þjóðinni.
Hinsvegar fræðandi erindi um stjórn-
málastefnur I heiminum.
I fyrri flokkinum gætir mest erinda um:
fjármál, skattamál. landbúnaðarmál,
bæjarmál, þingfréttir, sjálfstæðismálið,
stjórnarskrána, landskjörið og kosninga
lögin, mennta- og skólamál, sjávarútvegs-
og iðnaðarmál. Siðari þáttinn fylla erindi
um: Stjórnmálastefnu fyrr og siðar,
kommúnismann, einræði og lýðræði,
skólaskipulagningu og önnur félagsmál.
VARÐARHÚSIÐ OG
HÚSNÆÐISMÁL VARÐAR
Það, sem olli starfsemi Varðar mestum
örðugleikum fyrstu starfsár félagsins, var
að hagkvæmt húsnæði vantaði Félags-
fundir voru ýmist haldnir I K.F.U.M.-
húsinu eða Kaupþingssalnum, en
stjórnarfundir venjulega á heimilum
stjórnarformanna.
Starfsemi félagsins varð skjótt það yfir-
gripsmikil, að við þetta ástand varð ekki
unað til lengdar. Þá varð það lán félags-
ins I þessu máli sem öðrum, að eiga
innan sinna vébanda stórhuga og djarfa
framkvæmdamenn, er stofnuðu félag um
húseign fyrir starfsemi félagsins, Varðar-
húsið h.f., og upp úr þvi fékk félagið
Varðarhúsið við Kalkofnsveg til afnota
um nærri tvo tugi ára, einvörðungu i
þágu félagsstarfsins, eða þar til Sjálf-
stæðishúsið við Austurvöll var tekið I
notkun og átti Varðarfélagið sinn stóra
skerf I þvl glæsilega húsi
Aðsetur Varðarfélagsins hafa verið frá
upphafi sem hér segir: Varðarhúsið frá
1928—1941, Sjálfstæðishúsið við
7
„Vörður hefur leitt fjölmörg hags-
munamál þjóðarinnar fram til sigurs”
„VÖRÐUR hefur frá upphafi verið
eitt aðalafl Sjálfstæðisflokksins í
stjórnmálabaráttunni i Reykjavik Á
umliðnum árum hefur félagið haft
mótandi áhrif á stefnu Sjálfstæðis-
flokksins jafnt i þjóðmálum sem mál-
efnum Reykjavikur. Stjórnmála-
flokkur getur ekki starfað nema
innan hans sé öflugt félagsstarf og
með þetta að leiðarljósi hefur
Varðarfélagið starfað til þessa
dags."
Þannig fórust Ragnari Júliussyni,
skólastjóra og núverandi formanni
Landsmálafélagsins Varðar, orð,
þegar við ræddum við hann i tilefni
af 50 ára afmæli félagsins. Ragnar
hefur verið formaður Varðar siðustu
þrjú starfsár félagsins en hann var
kosinn formaður i desembermánuði
árið 1973.
Fyrst var Ragnar spurður álits á
því, hvort hann teldi að stjórnmála-
félög innan stjórnmálaflokkanna
ættu rétt á sér?
„Stjórnmálafélögin eiga tvímæla-
laust rétt á sér og kemur þar margt
til. Félagsstarf stjórnmálafélaganna
á hverjum tima er i senn rammi og
aflgjafi stjórnmálaflokkanna. Innan
stjórnmálafélaganna starfar það
fólk, sem áhuga hefur á stjórnmálum
og þar er tækifæri til að ræða þau
mál, sem efst eru á baugi hverju
sinni. Þar geta kjörnir fulltrúar við-
komandi flokks, hvort sem um er að
ræða alþingismenn eða sveitar-
stjórnarmenn, kannað undirtektir við
hugmyndum sinum og jafnframt
hafa félagar stjórnmálafélaganna
tækifæri til að ræða sinar eigin hug-
myndir við stjórnmálamennina á
fundum þeirra. Það skal að visu
tekið fram að hlutverk stjórnmála-
félaganna hefur breytzt mjög frá þvi,
sem áður var."
Hvernig hefur starfsemi Varðar
einkum verið háttað á undanförnum
árum?
„Allt frá fyrstu árum Varðarfélags-
ins hafa fundarhöld verið sá þáttur.
sem mestan svip hefur sett á starf-
semina. Þar hafa forystumenn
flokksins gert grein fyrir þeim mál-
um, sem hæst hefur borið á hverjum
tima. Á siðustu árum hafa einnig
bætzt við ráðstefnur af ýmsu tagi en
funda- og ráðstefnuhald Varðar er
haldið uppi i nánu samstarfi við
hverfafélög sjálfstæðismanna í
Reykjavik Varðarferðirnar hafa
löngum notið mikilla vinsælda og
hafa þátttakendur í þeim verið á
öllum aldri. Fyrsta Varðarferðin var
farin 31. mai árið 1953 og voru þá
skoðuð mannvirki Áburðarverk-
smiðjunnar i Gufunesi. sem þá var
nýrisin, komið var við i bækistöð
Hitaveitu Reykjavikur að Reykjum
og síðan haldið um Þingvöll að Sog-
inu, þar sem fólki gafst m.a. tæki-
færi á að ganga um jarðgöngin að
stöðvarhúsinu. Það er min skoðun
að þessar Varðarferðir séu sjálf-
sagður þáttur I félagsstarfinu og er
nú unnið að undirbúningi ferðar i
vor. Þess má geta að önnur stjórn-
málafélög hafa tekið upp slík ferða
lög og hafa þar sótt fyrirmyndina I
Varðarferðirnar. Ennfremur hefur
Varðarfélagið efnt til hópferða til
Norðurlanda og sólarlanda fyrir
félaga sina og hefur þátttaka í þess-
um ferðutr verið mjög góð. Gerður
hefur verið samningur um ferðir til
sömu landa i sumar og verða þær á
vegum Ferðaskrifstofunnar Úrvals.
Auk þessa. sem hér hefur verið
nefnt, hefur Vörður á liðnum árum
haldið uppi fjölbreyttri félagsstarf-
semi og má þar nefna spilakvöldin,
sem jafnan hafa verið vel sótt."
Þessu næst barst talið að upp-
byggingu Varðar og Ragnar sagði:
„Vörður er stofnaður árið 1926 eða
þremur árum áður en Sjálfstæðis-
flokkurinn. Þegar Sjálfstæðis-
flokkurinn var stofnaður urðu Vörður
og Heimdallur þegar höfuðvigi Sjálf-
stæðisf lokksins hér I Reykjavik.
Heimdallur hafði verið stofnaður árið
1927 fyrir atbeina Varðarfélagsins.
Ekkert skipulag var þá til I flokks-
starfi hvorki hjá Sjálfstæðisflokkn-
um né hinum flokkunum og það varð
þvl hlutverk forustumanna Varðar að
byggja allt skipulag Sjálfstæðis-
flokksins upp frá grunni."
Hafði stofnun Varðarfélagsins I
Reykjavlk ekki áhrif I þá átt að
stofnuð voru stjórnmálafélög úti um
land?
„Það er rétt að I kjölfar stofnunar
Varðar og Heimdallar fylgdi srofnun
félaga um allt land og urðu félögin i
Reykjavik fyrirmynd þeirra. Miklu
skipti þó í þessu sambandi að menn
úr Reykjavik ferðuðust um landið og
héldu útbreiðslufundi og aðstoðuðu
heimamenn við stofnun félaganna.
Stofnun Varðarfélagsins varð þvi
ekki einungis til að efla og styrkja
starf Sjálfstæðisflokksins i Reykja-
vik heldur fylgdi á eftir vakning um
land allt. Siðan hefur Varðarfélagið
jafnan verið félögunum úti á landi
fyrirmynd, hvað snertir uppbyggingu
og fyrirkomulag starfseminnar."
Fyrir nokkrum árum voru gerðar
breytingar á skipulagi Varðar. j
hverju fólust þessar breytingar?
„Á aðalfundi Varðar i nóvember
1973 var gerð sú breyting á lögum
félagsins að Vörður er nú samband
hverfaféiaga sjálfstæðismanna i
Reykjavik en slik hverfafélög eru
starfandi i öllum hverfum Reykjavik
ur og eru félögin 11 að tölu. Jafn-
framt var gerð sú breyting á lög-
unum að fulltrúar allra hverfafélag-
anna eiga sæti 1 stjórn Varðar ásamt
7 öðrum, sem kjörnir eru á aðalfundi
félagsins ár hvert. Vörður hefur frá
upphafi verið öflugasta og fjöl-
mennasta stjórnmáiafélag landsins