Morgunblaðið - 20.08.1976, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 20. AGUST 1976
13
hafði hér tekizt á hendur mikil-
vægt ábyrgðarstarf, þar sem verið
var að móta grundvöllinn að
framtíðarstarfi mikilvægustu
peningastofnunar þjóðarinnar og
mikils var um vert, að vel tækist
til um það verk. Sýndi hann ávallt
mjög góðan skilning og áhuga á
þeim málum, sem vörðuðu hag og
heill bankans. Við, sem höfum
starfað með Birgi við bankann um
lengri eða skemmri tíma, verðum
nú að láta okkur nægja að hugsa
til hans með þakklæti fyrir sam-
starfið og Seðlabankinn stendur í
þakkarskuld við hann fyrir þann
góða hug, sem hann ávallt bar til
bankans og sýndi í verki með
starfi sínu að málefnum hans.
Þegar ég sit og skrifa þessa
ófullkomnu minningargrein um
vin minn Birgi Kjaran hrannast
að mér endurminningar, sem ná
nærri hálfa öld aftur í tlmann. Ég
gat þess áður, að leiðir okkar hafi
fyrst legið saman þegar við kom-
um báðir í fyrsta bekk Gagn-
fræðaskóla Reykvíkinga. Við urð-
um eiginlega strax góðir vinir og
sú vinátta efldist eftir því, sem
við kynntumst betur. Við fylgd-
umst síðan að I námi alla tíð og
sóttum sömu skóla, nema að hann
lauk sínu háskólanámi einu ári
fyrr en ég. Á skólaárunum i
Reykjavík, þegar ég átti lengst af
heima utanbæjar, var ég tíður
gestur á æskuheimili Birgis og á
margar ljúfar endurminningar
frá kynnum mínum af heimilinu
og foreldrum hans, sem ég dáði
mjög fyrir þeirra miklu mann-
kosti.
Að loknu námi, þegar við vor-
um teknir til starfa hvor á sínu
sviði, voru áhugamálin samt mörg
sameiginleg og enn tengdust
böndin fastar, þegar Birgir
kvæntist vinkonu konu minnar.
Um meira en þriggja áratuga
skeið mátti heita að við réðum
ráðum okkar um allar meiriháttar
ákvarðanir, sem við tókum, og
skal þó fúslega viðurkennt, að
hann lagði oft meira til en ég,
enda var hann sérlega ráðagóður
og ráðhollur. Fæ ég aldrei þakkað
að hafa mátt svo lengi njóta
þeirra vináttubanda, sem þannig
tengdust við slíkan mannkosta-
mann sem Birgir Kjaran var. En
nú sakna ég vinar i stað.
Hinn 1. júlí 1941 kvæntist Birg-
ir eftirlifandi konu sinni Svein-
björgu Helgu Blöndal. Foreldrar
hennar voru Sóphus Blöndal,
framkvæmdastjóri á Siglufirði, og
Ölöf Hafliðadóttir Blöndal. Þeim
varð fjögurra dætra auðið, en
urðu fyrir þeirri miklu sorg að
missa eina dótturina á fyrsta ári.
Dæturnar þrjár, sem allar hafa
stundað framhaldsnám, eru Ólöf
gift Hilmari Knudsen, verkfræð-
ingi, Soffía gift Pálma Jóhannes-
syni lic. és lettres, og Helga gift
Ólafi Sigurðssyni, verkfræðingi.
Heimili þeirra Sveinbjargar og
Birgis á Ásvallagötu 4 var byggt á
samheldni og kærleika og er nú
stórt skarð höggvið, þegar heimil-
isfaðirinn hefur svo skyndilega
verið burtu kallaður, og er þá
þess að minnast að ekki eru liðnir
nema rúmir tveir mánuðir frá því
Sveinbjörg fylgdi móður sinni til
grafar. Hugur okkar dvelur nú
hjá Sveinbjörgu og fjölskyldu
hennar og við skynjum þá djúpu
sorg, sem þau hafa orðið fyrir, en
svo kvað þjóðskáldið Matthias:
„Aldrei er svo bjart
yfir öðlingsmanni,
að eigi geti syrt
eins sviplega og nú;
og aldrei er svo svart
yfir sorgarmanni,
að eigi geti birt
fyrir eilifa trú!“
Davið Ólafsson.
Með Birgi Kjaran hagfræðingi
og fyrrum alþingismanni er geng-
inn góður drengur í orðsins bezta
skilningi, vinsæll maður og vin-
fastur með afbrigðum.
Ég kynntist honum fyrst að ein-
hverju marki, þegar ég tókst á
hendur starf framkvæmdastjóra
Fulltrúaráðs Sjálfstæðisfélag-
anna í Reykjavík vorið 1956, en
haustið áður var Birgir Kjaran
kosinn formaður þess og gegndi
þvi starfi til 1963, en sem
kunnugt er var hann bæði fyrr og
síðar kjörinn til forystu innan
Sjálfstæðisflokksins. Milli okkar
tókst þegar náið og traust sam-
starf, sem fljótlega leiddi til
þeirrar vináttu, sem hélzt til
hinztu stundar.
Birgir var mikill baráttumaður,
einbeittur og fylginn sér og gekk
að hverju verkefni með oddi og
egg.
Um vorið 1956 fóru fram
kosningar til Alþingis og að þeim
loknum var mynduð vinstri stjórn
Hermanns Jónassonar. Eitt af
markmiðum þeirrar ríkisstjórnar
var að víkja Sjálfstæðisflokknum
til hliðar um næstu áratugi eins
og það var orðað, og var þá
spjótunum ekki sízt beitt gegn
Fulltrúaráði Sjálfstæðis-
félaganna I Reykjavlk, en það var
og hefur ætfð verið vinstri mönn-
um mikill þyrnir i augum. En
undir einbeittri og eldheitri
forystu Birgis Kjaran snerust all-
ar atlögur ríkisstjórnarinnar að
Fulltrúaráðinu upp I enn harðari
og skipulagðari baráttu ráðsins.
Þó tók steininn fyrst úr, þegar
vinstri stjórnin knúði fram á Al-
þingi sérstaka löggjöf, sem átti að
brjóta á bak aftur alla starfsemi
Fulltrúaráðsins. Sú löggjöf
breytti I raun engu öðru en því, að
setið var við kvöld eftir kvöld og
langt fram á nætur og öll starf-
semi Fulltrúaráðsins og Sjálf-
stæðisfélaganna I Reykjavík
endurskipulögð frá grunni.
Dugnaður Birgis Kjaran og
vinnusemi þá og síðar var með
þeim eindæmum, sem fæstum
mönnum er gefin. Fundir voru
haldnir fjölmargir á degi hverj-
um og þar flutti Birgir eldheitar,
sannkallaðar þrumuræður næst-
um á hverjum fundi. Eldmóður
hans og baráttuhugur hreif fólk
til starfa og við vorum oft I mestu
vandræðum að finna öllum þeim
grúa fólks verkefni, sem flykkt-
ust að flokknum þessa mánuði
fyrir borgarstjórnarkosningarnar
I janúar 1958.
Ég veit, að enn I dag býr Sjálf-
stæðisflokkurinn við svipað
skipulag I kosningabaráttunni og
Birgir Kjaran framar öðrum
mönnum kom á fyrir kosningarn-
ar 1958.
Ég nefni þessa baráttu, sem háð
var fyrir borgarstjórnar-
kosningarnar 1958 og lyktaði með
því að Sjálfstæðisflokkurinn fékk
10 fulltrúa kjörng I borgarstjórn i
Reykjavík, sem dæmi um frábæra
forystuhæfileika Birgis Kjaran og
sjaldgæfa vinnusemi og dugnað
hans. En aldrei mikfaðist hann af
þessum hæfileikum slnum og
krafti né hvarflaði það að honum,
að hann fremur öðrum ætti sér-
stakar þakkir skyldar fyrir frá-
bær störf sin.
Að hans dómi var það fólkinu I
Fulltrúaráðinu og sjálfstæðis-
félögunum, sem átti umfram allt
að þakka þann árangur, sem
ávannst hverju sinni, en engum
einum eða fáum úr forystu flokks-
ins.
Trúr þessari skoðun sinni áttu
allir, háir sem lágir, greiðan veg
til hans hvenær sem var. Einkum
lagði hann sig fram um að greiða
götu þeirra sem við einhverja
erfiðleika áttu að strlða. Og trú-
lega kom greiðsemi hans og hjálp-
fýsi hart niður t.d. á rekstri hans
eigin fyrirtækja.
Áhugamál Birgis Kjaran voru
mörg og margvísleg og þótt
stjórnmálin væru honum ávallt
ofarlega I huga og ákaflega tíma-
frek gaf hann sér þó ætíð tóm til
að sinna öðrum verkefnum og
hugðarefnum. Hann var mikill
unnandi íslenzkrar náttúru og
ferðaðist um allt tsland þvert og
endilangt I bókstaflegri merk-
ingu. Bækur hans, Fagra land,
Auðnustundir óg Haförninn bera
fagurt vitni ást hans og virðingu
furir landinu, náttúru þess og þvl
fólki öllu, sem hann kynntist.
En hin víðtæka þekking hans á
íslenzkri náttúru og landsháttum
leiddi til þess, að hann var á
meðal þeirra Islendínga er fyrstir
skildu nauðsynin á íslenzkri
náttúruvernd og var kjörinn for-
maður Náttúruverndarráðs Is-
lands um árabil. Sú^varð og oftast
raunin á um Birgi Kjaran, að
hann var vakinn til forystu um
þau málefni, sem hugur hans og
eldmóður beindist að. Slíkt var
traust manna á honum og ósér-
hlífin elja hans sjálfs og baráttu-
gleði.
Birgir Kjaran var sannkallaður
bókamaður, víðlesinn og marg-
fróður. Einkum var honum sagn-
fræði og náttúrufræði hugleikið
lestrarefni. Um langt skeið var
hann á meðal mikilsvirkustu
bókaútgefenda á landinu og átti
ríkan þátt I stofnun Almenna
bókafélagsins og sat i bókmennta-
ráði þess til æviloka.
Þannig lágu leiðir okkar Birgis
einnig saman þau 16 ár, sem ég
gegndi starfi framkvæmdastjóra
AB. Mér og Almenna bóka-
félaginu reyndist hann hollráður
og hugkvæmur ráðunautur sem
miðlaði mér af langri reynslu
sinni I bókaútgáfu. Hvorki ég né
AB fengu fullþakkað honum þau
mikilsverðu störf og stuðning,
sem hann veitti mér og félaginu
alla tið.
I minningu minni verður Birgir
Kjaran mér umfram allt hug-
stæður sem traustur vinur, sem
var ávallt reiðubúinn að aðstoða I
erfiðleikum, mikill húmanisti
fullur af eldmóði og baráttugleði.
Hann var ákaflega hreinskipt-
inn og þoldi illa loftungur og já-
mennsku og öll hræsni var honum
einkar ógeðfelld. Hann var óspar
á að þakka það, sem hann taldi vel
gert, en lét menn einnig heyra
gagnrýni sina á því, sem hann
áleit hafa farið úrskeiðis. En
sömu kröfur gerði hann líka til
annarra, að þeir tölduðu við hann
af þeirri hreinskilni, sem hann lét
I ljós við þá.
Og nú kveð ég vin minn Birgi
Kjaran hinztu kveðju aðeins
sextugan að aldri. Ég þakka af
alhug langa og góða samfylgd,
einlæga vináttu og gagnkvæmt
trúnaðartraust til æviloka.
Við hjónin flytjum ekkjunni,
frú Sveinbjörgu Kjaran, og
ættingjum og ástvinum Birgis
Kjaran einlægar samúðarkveðjur.
Baldvin Tryggvason
Stuttu fyrir hádegi einn fagran
sólskinsdag I lok ágústmánaðar
sumarið 1943 steig ég á land úr
strandferðaskipinu Heklu á
Hvammstanga, hélt rakleitt upp á
aðalgötu þorpsins og síðan austur
þjóðveginn, vingsandi léttri
skjalatösku, hafði skilið annan
farangur minn eftir i skipinu. Ég
var að koma heiman frá Isafirði,
en áfangastaður minn var
Akureyri, og ætlaði ég nú að
stytta mér leið með þvl að ganga
fimm kílómetra spöl I veg fyrir
langferðabifreið Norðurleiða.
Ég hafði ekki lengi gengið,
þegar ég heyrði, að bifreið kom á
eftir mér. Ég vék út á vegarbrún-
ina, en hugsaði mér alls ekki að fá
far með bifreiðinni, var bara
hressandi að ganga þetta I blfð-
viðrinu. En bifreiðin nam staðar á
móts við mig, og út úr henni steig
ungur maður, fríður sýnum,
geðþekkur og hið mesta snyrti-
menni að öllum búnaði. Hann
heilsaði mér með nafni og kvaðst
heita Birgir Kjaran. Eg hafði ekki
þekkt hann áður í sjón, en kunni
þau skil á honum, að hann væri
sonur hins merka gáfumanns,
Magnúsar Kjarans, skrifstofu-
stjóra hjá Shell og loks það, sem
mig varðaði nú að nokkru, einn af
stofnendum nýs útgáfufélags, er
Ölafur Björnsson, framkvæmda-
stjóri á Akranesi, hafði með mínu
samþykki selt útgáfuréttinn að
skáldsögu minni, Blítt lætur
veröldin, en af henni hafði ég
lesið slðustu próförk nokkru áður
en ég fór að heiman. Birgir kvað
það undarlega og skemmtilega til-
viljun, að við skyldum hittast
þarna, og þegar ég hafði sagt hon-
um hvernig stæði á ferðum mín-
um, hló hann og mælti:
„Það er engu líkara en forsjón-
in hafi stefnt okkur saman. Ég fer
án viðkomu til Akureyrar I dag,
og þó að þér séuð þéttur á velli, er
nóg rúm I bílnum."
Þegar upp I bifreiðina kom,
sagði Birgir mér strax frá sam-
skiptum Ólafs Björnssonar og
hinnar nýstofnuðu Bókfellsút-
gáfu. Ólafur hefði af tilviljun hitt
Magnús Kjaran og Magnús sagt
honum frá, hvað I vændum væri.
Hann hefði og látið svo um mælt,
að sig langaði púkið til, að Bók-
fellsútgáfan gæti hafið starfsemi
sína á þvl að senda frá sér nýtt
íslenzkt skáldrit, sem veigur væri
I. Svo hefði þá Ólafur sagzt geta
greitt fyrir honum um þetta.
Hann hefði keypt af Guðmundi
Hagalin skáldsögu, sem héti Blltt
lætur veröldin, og væri hún kom-
in I þriðju próförk. Það væri ágæt
skáldsaga, og tilvalin sem fyrsta
bók hinnar nýju útgáfu. Hann
hefði svo sent þeim feðgum bók-
ina I óbundnum örkum, þeir lesið
hana I skyndi og síðan hiklaust átt
kaup við Ólaf. Kvað Birgir föður
sinn ekki síður hrifinn af bókinni
en sig, enda varð ég þess vissu-
lega var, þegar við Magnú Kjaran
hittumst nokkru síðar.
Margt bar á góma á leiðinni
norður, og hvort sem rætt var I
gamni eða alvöru, fór vel á með
okkur Birgi. En eitt er mér
minnisstæðast úr ferðalaginu. Við
komum hvergi við, en nokkrum
sinnum stöðvaði Birgir bifreiðina
og alltaf þar, sem gróðurrlkt
brekkukorn var I nánd við veg-
inn. Sat ég þá jafnan kyrr og naut
veðurblíðunnar og hins fagra út-
sýnis, en Birgir fór á kreik og
hugaði að gróðrinum. I einni
brekkunni var bláberjalyng með
fullþroska berjum. Ég fór að tína
upp I mig hin ljúffengu ber, en nú
sat Birgir kyrr. Svo leit hann á
mig, og ég sá, að augu hans voru i
senn dreymin og skær. Síðan
sagði hann:
„Einhvern tíma á aldrinum frá
fermingu til tvítugs sá ég málverk
eftir Kjarval, sem hann kallaði
„Bláber séð með barnsaugum".
„Og veiztu hvað? Mér opnaðist
allt I einu ný veröld. Fram að
þessu hafði ég eingöngu dáð það
stórbrotna i náttúrunni, en nú fór
ég að gefa gætur að því
smáfagra."
Ég þagði, en svo hafði ég ósjálf-
rátt yfir í lágum rómi þetta, sem
ég hafði lært I bernsku:
„Smávinir fagrir, foldarskart,
fifill I haga, rauð og blá,
brekkusóley við mættum margt
muna hvort öðru að segja frá.“
Ég ræði ekki frekar þessa
fyrstu samfundi okkar Birgis
Kjarans, en þó að þið, flestir
lesendur mínir, kannist við
Hulduljóð Jónasar Hallgríms-
sonar og jafnvel kunnið þau, sum-
ir hverjir, þá ætla ég að bæta hér
við ljóðlínurnar, sem ég fór með i
lyngbrekkunni forðum og birta
einnig næsta erindið:
„Prýðið þið lengi landið það,
sem lifandi guð hefur
fundið stað
ástarsælan, þvl ástin hans
allsstaðar fyllir
þarfir manns.
Vissi ég áður voruð þér,
vallarstjörnur um breiða
grund,
fegurstu leiðarljósin mér.
Lét ég að yður marga stund.
Nú hef ég sjóinn séð
um hrið
og sílalætin smá og tíð. —
Munurinn raunar enginn er,
því allt um lifið
vitni ber.“
Við Birgir Kjaran höfðum mik-
ið saman að sælda I áratugi Hann
varð framkvæmdastjóri Bókfells-
útgáfunnar árið eftir að hún gaf
út Blitt lætur veröldin, og hún
kostaði hvorki fleiri né færri en
átta af þeim bókum, sem frá
minni hendi hafa komið. Þá las ég
iðulega yfir handrit, sem Bók-
fellsútgáfan hafði ákveðið að
koma á framfæri, bjó þau undir
prentun og lagaði sitthvað, sem
lagað varð, ávallt I bezta sam-
komulagi við Birgi. Ég aðstoðaði
hann og við að gera úr garði hinar
fögru og merku bækur hans,
Fagra land og Auðnustundir, vita-
skuld þó án þess, að ég ætti þar
annan hlut að en þann, sem fellur
undir það, sem kallað mætti
„handverk" i starfi skálda og rit-
höfunda, og var mér það ljúft
starf og létt, svo mjög sem andi og
efni bókanna og skarpur skilning-
ur höfundar á gildi „hand-
verksins" var mér að skapi. En
auðvitað ræddum við margt
annað en bókagerð og bókmennt-
ir. En hvað sem bar á góma verð-
ur ekki viðhorfum hans til
skaparans, lífsins, lands og þjóðar
betur lýst en i erindunum tveim-
ur úr Hulduljóðum. Hann unni
fögrum bókmenntum og listum,
en allt, sem lifir og hrærist átti að
meira eða minna leyti aðdáun
hans, nema hin tvífætta skepna,
þegar hún fer I þann ham að eyða
og deyða I blindni, stundum af
heimsku, stundum af óeðlilegri
skammsýni, stundum af græðgi
eða jafnvel grimmd. Eins og bæk-
ur hans bera með sér, var hann
undra fróður jafnt um feiknir
Islands sem lífríki þess, og aldrei
sá ég hann glaðari en þegar hann
skýrði mér frá þvi sem formaður
náttúruverndarráðs, að nú væri
það að fullu víst, að Skaftafell
yrði gert að þjóðgarði, enda
skrifaði hann þá hina fagurlega
myndprýddu bók um Skaftafell
og Þingvelli, sem var síðasta ritið,
er kom frá hans hendi. Annars
fer ég hér ekki út I að fjalla um
margvísleg störf hans i félögum
eða stjórnmálum, það munu aðrir
gera, en ekki get ég látið hjá líða
að skýra frá þvl, að þá sá ég hann
oftar en einu sinni sárhryggan,
þegar honum þótti það hafa gerzt
I stjórnmálum, að skert hefði ver-
ið þjóðarnauðsyn I samninga-
makki til hægri eða vinstri.
Ég og kona mín kveðjum hann
með virðingu og þakklæti og ósk-
um þess, að heilög forsjón megi
vernda og blessa fjölskyldu hans.
Guðmundur Gfslason Hagalfn
ÞEGAR Seðlabanki tslands varð
sjálfstæð stofnun árið 1961, var
Birgir Kjaran, hagfræðingur,
kjörinn i bankaráð og skipaður
fyrsti formaður þess. Gegndi
hann því trúnaðarstarfi samtals i
ellefu ár og átti á því tímabili
mikinn þátt í því að móta starfs-
hætti bankans og þá ekki sízt
verkaskiptingu bankastjórnar og
bankaráðs. Birgir Kjaran var
ágætlega fallinn til þessa hlut-
verks vegna mjög góðrar
þekkingar á efnahags- og við-
skiptamálum, en þó ekki siður
sökum mannkosta hans og rétt-
sýni, sem lagði grundvöll þeirrar
ágætu samvinnu, sem ætið hefur
ríkt innan bankaráðs og banka
stjórnar Seðlabankans. Á ég
honum sjálfur miklar þakkir að
gjalda fyrir hollráð hans, vináttu
og umburðarlyndi I löngu sam-
starfi okkar að málefnum Seðla-
bankans.
Leiðir okkar Birgis lágu víðar
saman vegna margvislegra áhuga-
mála hans, þar á meðal innan
bókmenntaráðs Almenna bóka-
félagsins. Kynntist ég þar fyrst,
hversu fjölfróður hann var og
áhugaefni hans mörg bæði á sviði
lista, sögu og náttúrufræði. Hann
var einn þeirra manna er lét sér
fátt óviðkomandi, og hann var
alltaf boðinn og búinn að veita
þeim málefnum, sem hann hafði
áhuga á, allan þann stuðning, sem
hann mátti.
Á tímum sívaxandi sér-
hæfingar, þar sem færri og færri
menn gefa sér tíma til þess að
sinna málum utan síns eigins
starfsvettvangs, var Birgir
Kjaran óvenjulegur maður. Þrátt
fyrir ágæta hagfræðimenntun
sóttist hann aldrei eftir opinber-
um embættum og það var aug-
ljóst, að honum var sllkur frami
minna virði en tækifærin til þess
að sinna margvíslegum hugðar-
efnum sínum og ljá góðum málum
lið. Hann var frjálshyggjumaður I
þess orðs beztu merkingu og vildi
ekki sníða athafnaþrá sinni of
þröngan stakk. Þess vegna verður
að leita víða til að átta sig til fulls
á því mikla og fjölbreytta lífs-
starfi, sem Birgir vann á sviði
menningar- og þjóðmála.
Jóhannes Nordal.
Framhald á bls. 21