Morgunblaðið - 20.08.1976, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 20. ÁGÚST 1976

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthias Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Arni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6. simi 10100 Ritstjórn og afgreiðsla
Aðalstræti 6, sími 22480. Auglýsingar
Áskriftargjald 1000,00 kr. á mánuði innanlands.
Í lausasölu 50.00 kr. eintakið.
Fréttaflutningur
og meðferð
sakamála
Fjölmiðlum er mikill vandi á höndum við meðferð þeirra
sakamála, sem undanfarna mánuði hafa tröllriðið þessu þjóð-
félagi. t megindráttum er sá vandi tvfþættur. t fyrsta lagi er skyndi-
lega um svo viðamikil sakamál eða meint sakamál að ræða, og sum
hver nýrrar tegundar, að draga verður í efa, að fjölmiðlar hér hafi
bolmagn til að fást við þau og sinna skyldum sfnum við lesendur með
þeim hætti, sem æskilegt væri. Til þess að fjölmiðlar af eigin frum-
kvæði geti tekið sér fyrir hendur að grafast fyrir um mál af þessu tagi
eins og fjölmiðlar f öðrum löndum gera og Watergatemálið er kannski
frægasta dæmið um, þarf verulegt starfslið með mikla reynslu á þessu
sviði. Hvorugu er til að dreifa hér á landi en þð er Ijóst, að þáttaskil
eru að verða f afstöðu fjölmiðla til meðferðar sakamála eða meintra
sakamála og þess vegna má búast við, að þessi reynsla verði til staðar,
þegar fram f sækir. 1 öðru lagi hafa viðbrögð rannsóknaraðila, rann-
sóknarlögreglu og sakadóms, f mjög rfkum mæli verið þau að halda
vandlega leyndum upplýsingum, sem fram hafa komið við rannsókn
þessara mála. Að vfsu hafa nokkrum sinnum verið veittar allftarlegar
upplýsingar um hið svonefnda Geirfinnsmál en þess á milli hefur
engar áreiðanlegar upplýsingar verið unnt að fá. Nú væri það einsýnt
af hálfu dagblaðs að gera sér ekki grein fyrir þvf, að rfk rök geta legið
til þeirrar afstöðu rannsóknaraðila. Um leið og sú krafa er gerð til
þeirra, að þeir upplýsi hin viðamiklu sakamál, sem um er að ræða, eiga
þeir með sama hætti kröfu á vinnufriði til þess að ljúka þvf verkefni.
En fslenzkt þjóðfélag er sérstætt um margt og eitt af sérkennum þess
er, að sögusagnir og orðrómur verða til og fljúga með ótrúlegum hraða
um landið allt. Þegar almenningur hefur ekki áreiðanlegar upplýsing-
ar undir höndum notast menn við sögusagnir. Þær geta komið illa við
saklausa menn og skapa neikvætt andrúmsloft f þjóðfélaginu.
Hér vandratað meðalhófið en það verður engu að sfður að finna á
þann veg, að upplýsingaskyidu rannsóknaraðila sé sinnt að þvf marki,
að ekki skaði rannsókn mála eða spilli vinnufriði en jafnframt, að
dregið verði úr þeim söguburði og orðrómi sem engum er til góðs, að
„blómstri" f landi okkar. Sakadómarar kvarta undan þvf, að þeir hafi
ekki vinnufrið vegna ágangs blaðamanna, þeir eru uppteknir við vinnu
sfna, þegar hringt er f þá á skrifstofutfma en þegar heimilisfriði er
raskað er svarið, sem blaðamenn fá, að viðkomandi svari f sfma f vinnu
sinni en ekki heima hjá sér. Þetta sameiginlega vandamál sakadóms
og fjölmiðla verður að leysa með þvf, að sakadómur verði sér úti um
sérstakan talsmann, sem sinni samskiptum við f jölmiðla.
Svo er önnur hlið á þessum málum, sem snýr að fjölmiðlum
sérstaklega, nefnilega spurningin um það, hversu vandir fjölmiðlar
eru að virðingu sinni og hvernig fréttaflutningi þeirra er háttað. Ljóst
er, að sumir fjölmiðlar hafa tekið þann kostinn, sem segja má að sé
auðveldastur, þ.e. að birta fréttir, sem fjölmiðlum berast, en þeir hafa
ekki traustar heimildir fyrir. Með þvf að prenta óstaðfestan orðróm
eða óáreiðanlegar sögusagnir er vafalaust hægt að selja nokkur eintök
af blaði á götunni en lesendur geta ekki treyst þvf, að fréttin sé rétt.
Þess vegna er vandi þeirra f jölmiðla mestur, sem leggja metnað sinn f
að birta réttar fréttir og fremur engar fréttir en rangar fréttir.
A forsfðu Alþýðublaðsins f fyrradag var gefið f skyn, að annarlegar
ástæður lægju til þess, að fram til þess dags, hafði Morgunblaðið ekki
birt fréttir af niðurstöðu úrvinnslu Seðlabanka á tékkareikningum
nokkurra einstaklinga, sem leiddi í Ijós, að um ávfsanahring hefði
verið að ræða. Þessar getsakir eru blaðinu til vansæmdar og er
bersýnilegt, að forráðamenn blaðsins hafa gert sér grein fyrir þvf,
vegna þess, að f gær er þess getið, að skýringin kunni að vera sú, að
engar upplýsingar hafi fengizt.
Þessi skýring er auðvitað hin rétta. 1 Morgunblaðinu f gær birtist
frétt um þetta mál og lesendur blaðsins geta treyst þvf, að efnisatriði
hennar eru rétt. Fram til þess tfma hafði Morgunblaðinu borizt mikið
magn „upplýsinga", „ábendinga" og sögusagna en fréttir Morgun-
blaðsins eru ekki byggðar á slfkum heimildum.
Ef f jölmiðlar á tslandi grfpa til þess ráðs að birta ósannar fréttir eða
vafasamar fréttir munu slfk vinnubrögð eitra andrúmsloftið f þjóðfé-
laginu og eru kannski þegar byrjuð að gera það. Og auðvitað á það að
vera metnaðarmál hvers fjölmiðils, og starfsregla hvers blaðamanns,
að birta ekki fréttir nema þær séu byggðar á traustum heimildum.
Hin umfangsmiklu sakamál, sem mest hafa verið til umræðu á
undanförnum mánuðum, eru enn óleyst. Svo virðist, sem þau verði
jafnvel stöðugt viðameiri. öllu verður að kosta til að upplýsa þessi mál
og það er skylda bæði rannsóknaraðila og fjölmiðla að halda þannig á
málum, að eðlilegri upplýsingaskyldu sé fullnægt gagnvart almenn-
ingi f landinu.
Verdur orka fíutt frá
íslandi um gervihnött
eftir einn-tvo áratugi?
Til þess þyrfti að nýta sem svaradi
nær öfíu virkjanlegu vatnsafíi í tandinu
f KJÖLFAR geimferðaáætlunar Bandaríkjamanna hafa
vísindamenn og stjórnmálamenn þar f landi leitt hug-
ann að þvf á hvern hátt hagnýta megi til annarra
verkefna þá tækniþekkingu sem ávannst f framkvæmd
áætlunarinnar. Til þessa hefur hin nýja tækniþekking
einkum komið til góða f fjarskiptum, en athuganir
vísindamanna þykja nú benda til þess.að unnt verði eftir
nokkur ár.að flytja raforku um gervihnetti á hagkvæm-
an hátt. Tilraunir á þessu sviði hafa farið fram í
Bandarfkjunum undanfarin ár og þykja gefa jákvæðar
vfsbendingar.
Stofnað hefur verið í Banda-
ríkjunum fyrirtæki, Power Satell-
ite Corporation, sem hefur m.a. í
hyggju að koma á braut gervi-
hnetti til slíkra raforkuflutninga.
Hefur komið lítils háttar til at-
hugunar að raforka frá íslandi
verði flutt með þessum hætti til
annarra heimsálfa á vegum þessa
fyrirtækis. Að Power Satellite
Coporation standa ýmsir þekktir
geimvísindamenn í Bandaríkjun-
um, m.a. dr. Wernher von Braun,
sem löngu er heimsfrægur fyrir
sinn þátt í geimferðaáætlun
Bandaríkjanna, og dr. Krafft A.
Ehricke, gamall samstarfsmaður
von Braun, nú vísindalegur ráðu-
nautur hjá Rockwell Internation-
al og fleiri fyrirtækjum. Power
Satellite Corporation áformar
ekki einungis að hagnýta vatnsafl
eða jarðvarma eins og fyrirfinnst
hérlendis, heldur mun fyrirtækið
ekki síður hafa áhuga á að virkja
sólarorku á eyðimerkursvæðum
jarðar og varpa henni um gervi-
hnött til annarra staða á hnettin-
um eða virkja orkuna þegar með
hnetti í geimnum og varpa henni
síðan til móttökustöðva á jörðu.
Þá hefur einnig komið til tals að
framleiða raforku í risastórum
kjarnorkuverum á afskekktum
norðlægum svæðum til flutnings
um gervihnött til notkunar ann-
ast staðar á jörðinni.
Við ýmis tæknileg vandamál er
að stríða við smfði gervihnattar af
því tagi sem um ræðir, einkanlega
yrði erfiðleikum bundið að setja
hann saman en það yrði að gerast
úti í geimnum. Mun ætlun fyrir-
tækisins áð hafa náið samstarf við
NASA, bandarisku geimferða-
stofnunina, og nota svokallaða
geimskutlu til þessa verkefnis, en
NASA vinnur nú að þróun og
undirbúningi þessa farartækis,
sem á að geta farið oft út í geim-
inn og til baka án þess að eyði-
leggjast eins og þær eldflaugar,
sem nú eru notaðar.
Dr. Ehricke kom hingað til
lands sl. vor í för með Ivari
Guðmundssyni aðalræðismanni í
New York og átti þá viðræður við
Gunnar Thoroddsen iðnaðar- og
orkuráðherra og aðra framámenn
í raforkumálum hérlendis, en það
var ívar Guðmundsson sem upp-
haflega hafði samband við Dr.
Ehricke og kynnti fyrir honum
hina miklu ónýttu virkjunar-
möguleika hér á landi.
Eftirfarandi frásögn er byggð á
upplýsingum sem Mbl. hefur und-
ir höndum um þetta mál, einkan-
lega skýrslu sem dr. Ehricke lét
frá sér fara eftir heimsókn sína
hingað til lands á árinu.
NÆR ALLS VIRKJAN-
LEGS VATNSAFLS 1
LANPINU KRAFIZT
Dr.-Krafft A. Ehricke kom á
árunum 1969 — 70 fyrst fram
með hugmyndina um flutning raf-
orku langar vegalengdir með
gervihnöttum (Power Relay
Satellite Transmission System).
Hafði hann þá í huga hagkvæmni
þess að finna greiða leið til stór-
fellds flutnings orku frá afskekkt-
um svæðum til fjarlægari landa
án þeirra erfiðleika, sem ella
væru líklegir til að skapast af
landfræði- og stjórnmálalegum
orsökum. Hann hefur undanfarin
ár unnið að því að hrinda hug-
mynd sinni í framkvæmd og
stofnun Power Satellite Corporat-
ion er liður í því.
Að lokinni heimsókn sinni til
íslands á þessu ári gerði dr.
Ehricke frumathugun á því hvort
hugmynd hans um geimflutning
raforku gæti hentað við fslenzkar
aðstæður. Niðurstaða hans var sú,
að slíkir flutningar gætu verið
hagkvæmir, a.m.k. væri ástæða til
að halda áfram frekari undirbún-
ingsrannsóknum eftir sérstakri
áætlun, sem hann hefur gert
(Initial Verification-
Analysis-Requirements Phase).
Slík athugun, sem tæki um fjögur
ár, mundi beinast að því að kanna
möguleika á að reisa hér virkjanir
og sendistöð fyrir þriggja milljón
kílówatta afl (þ.e. 3 gigawött), en
jafnframt yrði haldið áfram að
fullkomna þá tækni sem til verk-
efnisins yrði krafizt. (Til að gefa
hugmynd um hve mikið orku-
magn hér er á ferðinni, skal þess
getið að skv. upplýsrngum Jakobs
Björnssonar orkumálastjóra er
virkjanlegt vatnsafl á Islandi tal-
ið vera um 28000 gigawattstundir
á ári og það afl sem vitað er um að
er virkjanlegt á háhitasvæðum
u.þ.b. 12000 gigawattsstundir á
Dr. Krafft A. Ehrlcke, sem kom
hingað til lands fyrr á árinu til
viðræðna við ráðamenn um
hugsanlegan flutning raforku frá
tslandi um gervihnött til annarra
heimsálfa. Dr. Ehricke hefur
lengi verið náinn samstarfsmaður
dr. Wernhers von Braun og kom
með honum til Bandarfkjanna ár-
ið 1945 til að vinna að eldflauga-
áætlun Bandarfkjahers.
ári. Þrjú gigawött sem er lág-
marksafl sem senda þyrfti um
hnöttinn til að ná hagkvæmni
svarar til um 26000 gigawatt-
stunda á ári og lætur því nærri að
til að anna þeirri þörf þyrfti allt
virkjanlegt vatnsafl í landinu.
Virkjað afl í landinu nú er um
2300 gigawattstundir á ári, þar af
framleiðir Búrfellsvirkjun
15—1700 gwst á ári. Sigölduvirkj-
un mun framleiða u.þ.b.
850—1000 gwst á ári þessu til
viðbótar.) Dr. Ehricke telur að