Morgunblaðið - 12.11.1976, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 12. NÓVEMBER 1976
13
— og biðja hann hernaðaraðstoðar til
að forða við valdatöku þeirra
Blökkumenn fyrir sitt leyti hafa
komið vel fyrir í samningunum undan-
farið. Þeir fara með engum ofsa,
standa þó á sínu, og er yfirleitt ekki
annað að sjá, en þeir sitji að
samningum með fullri alvöru. Brezkur
diplómat sagði, að Smith hefði farið
mjög reiður af fyrsta samninga-
fundinum. „Hann vildi sýna öllum fram
á það, að blökkumenn væru öfga-
menn. Það fór þveröfugt við það, sem
hann ætlaði. Þeir voru rólegirog alvar-
legir f bragði og buðu af sér góðan
þokka." Ekki er víst. að þeir haldi ró
sinni alltaf framvegis. Þar sem Byl er
tekinn við. Er nú að sjá, hversu fer á
með þeim.
Pieter van der Byl fæddist f Höfða-
nýlendunni í Suðurafríku árið 1923.
Faðir hans var ráðherra í stjórn Smuts.
Byl stundaði nám í Cambridge og
Harvard Hann var í brezkri riddaraliðs-
sveit í heimsstyrjöldinni síðari. Eftir
stríð gerðist hann bóndi f Ródesfu.
Það er ékki á Byl að heyra, að hann
sé fæddur og uppalinn f Suðurafrfku.
Hann talar með ýktum, brezkum hreimi
og líkist helzt skopmynd af brezkum
aðalsmanni. Kanadískur blaðamaður,
sem heyrði f honum fyrsta sinni fyrir
skömmu kvað hann minna sig mest á
Hollywoodleikara sem væri að leika
Englending í kvikmynd frá 1 938.
Byl var landvarnaráðherra til
skamms tíma auk þess sem hann er
utanríkisráðherra. Hann lét sér annt
um herinn og vildi gjarna að herinn
hefði sig í hávegum. Gerði hann sér
mikið far um það að vinna hylli
hermanna. En herforingjunum þótti
látæði hans og háttalag allt heldur
kjánalegt og urðu þeir aldrei hændir að
honum, enda fór svo. að hann varð að
láta af embætti landvarnaráðherra.
Hann var þó utanríkisráðherra eftir
sem áður. En utanríkisráðherra-
embættið í Ródesíu var nú orðið hálf-
undarlegt upp á sfðkastið. Ródesfu-
stjórn hafði engin formleg stjórnmála-
tengsl við neitt rfki i heiminum,
einungis sendiherra með umboði í
Suðurafríku, og upplýsingaþjónustur í
Bandaríkjunum, Frakklandi og
Ástralíu.
Fyrr á þessu ári, meðan Byl var enn
landvarnaráðherra lagði hann fram
frumvarp til laga um það, að ekki
mætti sækja hermenn eða lögreglu-
þjóna til saka fyrir glæpi við almenna
borgara. Um það leyti voru á döfinni
allmörg slík mál gegn mönnum úr
öryggissveitunum. Byl var spurður að
því um daginn, hvort þetta frumvarp
væri ekki ótvfræð játning sektar. Hann
varð snöggur til svars. „Við höfum
annað að vinna hér en fást um alger-
lega ástæðulausar og staðlausar
ásakanir". sagði hann og var það allt
og sumt sem upp úr honum fékkst um
málið
Þetta var á blaðamannafundi og sá
fundur var f meira lagi fróðlegur um
þann góða mann Byl. Hann lýsti m.a.
yfir þvf.að ekki allir menn ættu skilið
atkvæðisrétt. Og aldrei kallaði hann
viðsemjendur sína, svörtu þjóðfrelsis-
sinnana annað en „hermdarverka-
menn". Lofaði þetta ekki góðu um
samningaviðræðurnar. Þær áttu nú að
verða til þess, að hvítir og svartir gætu
setið Ródesíu saman f friði. Blaða-
mannafundurinn var haldinn áður en
lan Smith fór heim til Ródesfu. Byl var
spurður, hvort hann héldi, að Smith
færi heim. „Ja", sagði hann, „við erum
náttúrulega ekki jafnvel settir og hinir
— þeir hafa ekkert annað að gera en
sitja á svona samningafundum". Blaða-
maður frá Ródesfu spurði hann svo
hvernig stæði á þvf, að hætt væri að
birta nöfn manna, sem Ródesfustjórn
léti hengja. Sumir blaðamenn voru þá
þegar búnir að fá sig fullsadda af
hörku Byls, en í þetta sinn gekk hann
fram af þeim öllum, eru þeir þó ýmsu
vanir. Fréttamaðurinn, samlandi hans,
spurði: „Raðherra — hvers vegna
birtið þér ekki lengur nöfn þeirra, se
eru hengdir?" „Hvers vegna? Nú, hví
skyldi ég gera það?" spurði Byl.
„Finnst yður það ekki vera skylda
yðar?" spurði fréttamaðurinn. „Skylda
mín? Ja, ég veit ekki. Ég veit ekki hvað
segja skal. Nei, annars, þetta er ekki
raunhæft spurning yðar er óraunhæf.
Til hvers væri að birta nöfnin?
Mennirnir drepast venjulega af
hengingunni. . .
Svörtu þjóðfrelsissinnarnir hyggjast
reyna að halda ró sinni og virðingu
áfram á samningafundunum. Þeir ætla
ekki að virða Byl viðlits en láta brezka
viðræðuformanninn, lan Richard, flytja
honum það, sem þeir hafa að segja. En
það má mikið vera, ef þeir þurfa ekki
einhvern tlma að taka á til að stilla sig.
— DAVID MARTIN
því að neyðarástandi var lýst yfir f júnf
1975 og treysta stoðir miðstýringar-
innar, og persónulegra valda forsætis-
ráðherrans. En engin brot á stjórnar-
skránni hafa átt sér stað, hún hefur
aðeins verið vandlega endurskoðuð.
Indira Gandhi hefur lýst þvf yfir, að
breytingunum sé „ætlað að treysta lýð-
ræðið í landinu og koma l veg .fyrir að
ýmis öfl, sem hafa verið að skjóta upp
kollinum, nái yfirhöndinni". Einvaldar
hafa einkaréttinn á að aðlaga hlutina
sinni eigin stjórnmálaheimspeki.
Indira Gandhi var fyrst kjörin for-
sætisráðherra eftir ákvörðun flokks-
þings Congressflokksins þaraðlútandi
Þá voru slfkar ákvarðanir gerðar í þeim
tilgangi að halda jafnvægi milli hinna
ýmsu bandarfkja Indlands. Nú er for-
sætisráðherrann ábyrgur gagnvart
neinum og bandaríkja-skipulag Ind-
lands hefur glatað mörgum einkennum
sínum. Ákvarðanirnar eru teknar á
skrifstofu forsætisráðherrans, hjá lög-
reglunni og af meiri háttar embættis-
mönnum. Upphaf þessa rekur rætur
sfnar til tfmanna fyrir neyðarástandið,
þá aðeins sem tilhneiging, sem nú er
afgerandi raunveruleiki. Stjórnin getur
nú sent herlið eða lögreglu til hvaða
staðar sem er án þess að fá til þess
leyfi auk þess að setja uppáhöld í
valdaaðstöðu f bandaríkjum eða hrein-
lega taka þar völdin í sfnar eigin hend-
ur.
Er það nauðsynlegt að breyta
stjórnarskránni til að tryggja völd
þingsins? Hefði e.t.v. ekki verið nær að
láta lausa þá 30 þingmenn, sem nú
sitja bak við rimla?
Engum verður unnt að mótmæla
breytingunum á stjórnarskránni.
Hæstiréttur hefur verið kallaður burt af
verðinum um virðingu laganna. Indira
Gandhi hefur aldrei fyrirgefið réttinum,
sem ásakaði hana um spillingu fyrir
tæpum tveimur árum Allt síðan hefur
hún verið að rýra völd dómstólanna,
sem f eina tíð réðu yfir sjálfstæði, en
verða nú að beygja sig fyrir stjórninni í
einu og öllu. Er þetta rétta leiðin til að
vernda réttindi þeirra fátækustu f svo
fastmótuðu þjóðfélagsskipulagi sem
Indland hefur? Hverju sem líður, hefur
nú verið komið á betur skilgreindum
ákvæðum varðandi skyldur þegnanna
en réttindi þeirra. Og gagnstætt því
sem við mætti búast í landi sem nefnir
sig „sósíliskt", þá skerða breytingarnar
frelsi til muna, en minnast hvergi á
eignðrréttindi
Frelsi fyrir lögum, málfrelsi, rit-
frelsi. . ekki sízt ritfrelsi dagblaðanna",
lýsti Indiera Gandhi nýlega yfir Aðal-
ritstjóri Times of India var handtekinn
„í þágu utanríkisstefnu Indlands" fyrir
að hafa skrifað grein í bandarískt blað.
í slfku andrúmslofti er þess tæpast að
vænta að „fjórða rfkið" (dagblöðin) geti
skýrt sannlega frá gagnrýni stjórnmála-
manna og annarra á nýju stjórnarskrár-
breytingunum Og staðreyndin er sú,
að þær breytingar sem þegar hafa
verið gerðar, voru aðeins/jsamþykktar
Framhald á bls. 29
Dömusailorjakkar
i f
Herrajakkar „Car coats
Dömudragtir
terylene og fínflauel
Rifflaðar flauelsbuxur
„Buckle’’
Stakar buxur „Trixie