Morgunblaðið - 28.01.1977, Page 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 28. JANÚAR 1977
Kostur bókarinnar er eink-
um sá, að hérkoma stilein-
kenni og vinnubrögð þessa
málara Ijóslega fram, frá
einni myndröð til annarrar,
ásamt þeim breytingum sem
hver og ein myndröð virðist
kalla fram og er áfangi á
þróunarferli listamannsins.
Með sanni má segja að
Erró byggi upp myndheim
sinn á þeim forsendum, að
ekkert sé honum óviðkom-
andi, — hann gripur inn í
viðfangsefni samtimans,
stokkar þau upp og tengir
ýmsum horfnum tíma-
skeiðum. Hann handleikur
hinar mannlegu kenndir, —
siðspillingu skipar hann við
hlið hernaðar og einræðis,
vafalítið út frá þeirri forsendu
að hvorttveggja vegi að
rótum andlegs þroska. Hann
staðsetur þannig rudda-
fengið klám við hlið einræðis
en annars vegar hrikalegar
vígvélar við hlið undurfag-
urra erótískra mynda
japanskra meistara. Hér eru
andstæður og þó um leið
hliðstaöður i trylltum leik öfga
og hraða og höfða til glund-
roða tímanna, er fæstir vita
sitt rjúkandi ráð né hvað
morgundagurinn kunni að
bera í skauti sér. — Við
lifum á tímum umróts á flest-
um sviðum mannlegs um-
hverfis og menningar, en i
mörgum tilvikum stefnulaust
og án fyrirheits um annað en
niðurbrot og tortímingu þess
sem var og er.
Eðlilega koma pólitísk við-
horf timanna fram i myndum
Erró í allri sinni margbreytni,
— skopstæling hins
ameriska og vestræna
neyzluþjóðfélags. í mynda-
flokki sýnir hann kínverska
alþýðu með Maó í farar-
broddi í alþekktu vestrænu
umhverfi, þar sem t.d. sér til
skýjakjúfa New-York borgar i
bakgrunni, eða t.d. Sigur-
bogans í París, dómkirkjunn-
ar í Milanó eða önnur slík
monumental tákn vestrænn-
ar menningar.
Hér má trúlega kenna póli-
tik og snertipunkt hugsjóna
ýmissa, en ég held þó að hér
taka í röðum sömu mynd-
gerð af fyrirsætu í listaskóla
eða af sama málverki jafnt
fjalli, fyrirsætu, kyrrlífs mynd
eða stef við gluggamótív o.fl
Annað tveggja eru þessi
vinnubrögð honum ásköpuð,
eða hann hefur tileinkað sér
þau út frá gefinni forsendu í
listaskóla, en ég held þó, að
hér sé um samruna að ræða,
að hann hafi fljótlega upp-
götvað að slik vinnubrögð
dygðu honum best á þroska-
braut.
Bókinni fylgir ekki formáli
né úttekt á lífi listamannsins,
hirðir um afdrif verka sinna
eða treystir á minni sitt í
þeim efnum. Hér heima
hefur lengi staðið til að skrá-
setja verk Kjarvals frá upp-
hafi, en framkvæmdir hafa
látið á sér standa — hér
getur að líta einn möguleika
varðandi framkvæmd slíks
verks.
Þótt þessi bók um Erró sé
um margt nytsamleg, og
mjög til glöggvunar á þró-
unarferli listamannsins, þá er
ég ekki með öllu sáttur við
uppsetningu hennar. Hér er
oftlega mjög þröngt um
„Hið tvöfalda óp" (1967). Hér staðsetur Erró hraða og
skelfingu nútímans við hina frægu mynd Edvards
Munchs, „Ópið", frá 1895.
UM
ERRÓ
BÓK
myndir, einkum æskumynd-
irnar, og eru t.d. yfir 30
myndir á sömu síðunni á
stundum og prentast þær
mismunandi vel, og sumar
jafnvel illa, þannig að þær
gefa ranga hugmynd um
frummyndirnar.
Fjöldi mynda, er ég þekki
af eigin sjón, kemur hér illa
út i prentun og er einungis
svipur hjá sjón, einkum er
það bagalegt að litir skuli
ekki fylgja. Hefði verið æski-
legt að hafa meira svigrúm
um myndirog hafa sýnishorn
af einstökum á heilsíðum i lit.
Bókin staðfestir þó með mikl-
um ágætum frábæra vinnu-
gleði listamannsins, einkum
ef þess er gætt hve margar
myndanna eru af stærstu
gerð (2x3 m) með þúsundum
smágerðra myndeininga
margvislegra fyrirbæra.
í pósti þeim er beið min er
ég kom erlendis frá fyrir síð-
ustu jól var pakki er innihélt
veglega bók um heildarverk
myndlistarmannsins
Guðmundar Guðmundssonar
— ERRÓ til þessa, gefin út
af bókaforlaginu Pre — art í
Mílanó haustið 1976 Auk
þess fylgdi sendingunni tylft
mjög vandaðra póstkorta í lit
af verkum hans frá ýmsum
timum.
Ekki mun þörf að kynna
þenna víðkunna myndlistar-
mann, nema ef vera kynni
þeim hérlendum er ábyrgð
bera á því að hafa sniðgengið
hann sem listamann, en að
þvi mun ég aftur vikja síðar i
þessum pistli.
Hvað sjálfa bókina áhrærir,
þá er hér um að ræða eins
konar skrásetningu verka
hans i svart-hvítum Ijós-
myndum, auk 6 siðna við-
bætis í lit (48 myndir). Svart-
hvítu myndirnar skipta
hundruðum, nálgast jafnvel
þúsundið ef ekki gott betur,
og er hér saman komið
greinargott yfirlit yfir at-
hafnasemi listamannsins á
myndlistarsviði, frá hinum
fyrstu tilraunum að Kirkju-
bæjarklaustri á Síðu árið
1944, er hann var á þrett-
ánda ári, og fram til allra
síðustu ára.
Það er sláandi, er maður
flettir bókinni, hve snemma
hann hefur farið að gera
myndaraðir af hvers konar
fyrirbærum í umhverfinu og í
skreytilist, hvort heldur að
hann vinnur sjálfstætt heima
fyrir eða teiknar og málar
eftir fyrirmyndum í listaskól-
um. Hann á það til að endur-
Hinn frækni Erró (1971).
en hins vegar er gerð grein
fyrir helztu sýningum hans
fram til þessa og vísað er til
þess sem ritað hefur verið
um hann, og greint frá lær-
dómsferli hans.
Bókin er þannig öðru frem-
ur þverskurður af athafna-
semi hans í myndlistinni frá
upphafi vega, og fjarri þvi að
vera þröngt úrval verka hans
þó að sjálfsögðu hafi ekki allt
komið hér til skila. Slik bók
er einstök að því er íslending
snertir, og hugsunin hér að
baki einnig. — Erró virðist
hafa látið taka myndir af nær
hverju verki er frá honum
hefur farið, en hann er ekki
einn um það í heimi mynd-
listarinnar, svo sem sjá mátti
á sýningu Hundertwassers á
Listahátiðinni hér, og fleiri
munu þar til heyra. Sá hópur
mun þó öllu stærri, sem lítt
Mynúllst
eftir BRAGA
ÁSGEIRSSON
sé frekar um að ræða til-
hneigingu listamannsins til
að tefla fram andstæðum.
Maður saknar þó óneitanlega
margs áþreifanlegs i
nútimanum í þessari póli-
tisku parodíu Erró, þeirra
hluta sem hafa verið og eru
að gerast í Evrópu og víðs-
vegar varðandi mannleg
samskipti og tjáningarfrelsi
listarinnar.
í bók þessari kemur það
glöggt fram að Erró er tví-
mælalaust fyrstur íslendinga
til að útfæra myndir i pop-
stíl, bæði i klippmyndum,
þar sem fyrirbæri neyzluþjóð-
félagsins eru tíunduð: ,,Serie,
collage, Paris 1958 (25x32
cm að stærð)" — og í mynd-
röðinni ..Mécamasks" (vél-
brúður), París 1959, sem er
eins konar sambland af pop-
súrrealisma og assemblage.
Eru í bókinni 128 myndir af
collage-seriunni og 28 af
Mécamasks.
í þessari bók koma þannig
fyrir ýmis atriði er maður var
ekki jafn kunnugur áður, og
varpar bókin því skýrara Ijósi
á þróunarferil listamannsins
og það er höfuðkostur
hennar.
— Það var gæfa Erró að
hann átti að baki haldfasta
undirstöðumenntun er hann
kom til Parísar en þá hafði
hann stundað nám 2 ár í
Reykjavík, 2 i Ósló og 3 ár í
Flórenz og Ravenna, auk
þess sem hann lagði viða
land undir fót til að víkka svið
þekkingar sinnar. Er hann
kom til Parisar til dvalar um
óákveðinn tima árið 1958
hafði hann þegar lagt grunn-
inn að myndheimi sínum
þótt hann síðar væri mörg ár
að þroska hann og möta og
að baki voru einkasýningar
víða á Ítalíu, Reykjavík,
Jerúsalem, Tel Aviv og
Haifa. Hann féll ekki að
fótum listhefðar Parísar held-
ur hélt sinu striki gegnum
þykkt og þunnt. En viður-
kenningin lét á sér standa í
heimsborginni og það var
ekki fyrr en Parisarskólinn
neyddist til að viðurkenna
önnur nýlistar gildi en heima-
tilbúin á seinni helmingi
sjötta áratugarins að hróður
Erró tók verulega að
blómstra, — enda var hann
nær eina gilda svar Parisar-
skólans gegn amerísku og
ensku poppi i myndlistinni.
Á síðustu árum hefur varla
verið gefin út sú bók um
nýlistir að Erró sé þar ekki
getið og í sumum skipar
hann veglegt rúm.
í beinu framhaldi af þessu
hefur sú spurning orðið æ
áleitnari á undanförnum
árum hvort samlandar þessa
frækna listamanns hafi miklu
lengur ráð á að hafna algjör-
lega list hans — hvaða verð-
mætagildi eru þeim heilög ef
ekki er einu sinni tekið
minnsta tillit til viðurkenning-
ar á alþjóðavettvangi né
heimsfrægðar?
Bragi Ásgeirsson.