Morgunblaðið - 12.03.1977, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12 MARZ 1977
Með Susan konu
sinni í friðhelgi
einkalífsins.
hagkerfi, minni þjóðnýtingu, uppstokkun efna-
-hagslífsins með dreifingu auðmagnsins, og
meiri hlutdeild ríkisins í ráðstöfun þess fjár,
sem til skiptanna væri. en slíkt hlyti þó að
byggjast á : uknum hagvexti. Það, að þjóðinni
mistókst að auka hagvöxtinn, hefur leitt til
þess að ýmsir hugmyndafræðilegir and-
stæðingar Croslands segja að kenningar hans
fái ekki staðizt Slíka gagnrýni taldi hann
óréttmæta, og sagði, að óhjákvæmilega hefði
hann breytt ýmsu, hefði hann endurskoðað
„Framtíð sósíalismans" með tilliti til framvindu
mála eftir að hún kom fyrst út.
Margt af því, sem hann sagði I samtali
okkar, átti ekki að fara lengra, en orðrétt sagði
hann um þetta: „Ég er ósammála þessu. Ef ég
ætlaði að endurrita hana breytti maður mjög
mörgu '' Þarna talar hann fyrst í fyrstu per-
sónu, en síðan I þriðju, og það gefur vísbend-
ingu um að hann hafi verið á verði eða
óákveðinn. Hann gerði sér grein fyrir því að
hann var endurskoðunarsinni, og um leið gerði
hann sér grein fyrir því að slík afstaða þurfti
endurskoðunar við.
í ræðu og riti leitaðist hann við að laga
hugmyndir sínar að aðstæðum, og hann var
ekki bundinn á klafa kenninga sinna.
Ýmsir, þar á meðal nánir vinir hans, töldu að
hann hefði átt að halda áfram að kenna við
háskóla, en það starf fórst honum prýðilega úr
hendi. Hann var fyrirtaks ráðherra og kom á
merkum nýmælum í skólamálum þegar hann
var menntamálaráðherra. Hann stóð sig vel í
þinginu, og þegar hann hafði eitt sinn haldið
athyglisverða ræðu, heyrðist sagt: „Þetta er
reisn." En á flokksfundum heillaði hann engan,
I og aldrei tókst honum að ná kjöri í miðstjórn
' flokksins
FLOKKSFORYSTAN
Hann vildi verða leiðtogi flokksins.
Spurninguna um þetta atriði orðaði ég á þá
leið, að kannski vildi Denis Healey vera fjár-
málaráðherra áfram. Shirley Williams væri að
verða ný starna með unga fólkið á bak við sig.
Sjálfur væri hann tiltölulega ungur saman-
borið við ýmsa stjórnmálamenn, það er a segja
ef miðað væri við að Verkamannaflokkurinn
yrði áfram við völd, en kæmist flokkurinn hins
vegar í stjórnarandstöðu yrði utanríkismálaráð-
herradómurinn ef til vill hans svanasöngur
Siðan spurði ég: „Ertu á síðasta snúning?"
Hann hreytti í mig: „Miðað við hvaða tíma-
mörk? Við verðum þar sem við erum næstu tvö
árin."
„Shirley er indælisstúlka," hélt hann áfram
eilítið háðslega. Hann nefndi Roy Hattersley
og David Owen sem menn framtíðarinnar, en
varpaði fram þeirri spurningu hver líklegastur
væri til forystu þangað til þeirra tími væri
kominn, ef Jim vildi draga sig í hlé og stjarna
Denis Healey héldi áfram á lækka.
Hann sagði þetta að vísu ekki allt með
berum orðum, en það var greinilegt, að þetta
var það sem honum bjó i huga
„Þetta er svo sem ekki það sem ég er að
hugsa áður en ég sofna á kvöldin," sagði
hann. Kannski var það einmitt þetta sem var
að
Hann var aðlaðandi maður, dálítið nautna-
legur í útliti, eins og persóna í sögu eftir
Sidney Carton, en hann var gallharður
stuðningsmaður Gaitskells og Harold Wilson
hafði hann jafnan grunaðan um að standa fyrir
samsærum
Crosland var mjög þróttmikill og honum var
lagið að koma hreyfingu á málin með
hressilegri framkomu og glaðværð Síðustu
fundirnir í Brússel voru gott dæmi um þetta.
og til dæmis sagði hann við de Guiringaud,
franska utanríkisráðherrann:
„Heyrðu, af hverju hringirðu ekki í fjármála-
ráðherrann þinn og síðan gerið þið bara út um
þetta mál ykkar í milli?" Sú varð reyndar
niðurstaðan í það skiptið
Yfir allan hópinn lýsti hann yfir: „Mér finnst
kominn tími til að skipuleggja þessa fundi
Framhald á bls 30
væri ófáanlegur til að taka „litlu rauðu kass-
ana" heim með sér á kvöldin, þ.e.a.s. heima-
verkefnin, sem embættismenn skipuleggja
tómstundir ráðherranna með.
Smám saman fór hann að sætta sig við þetta
hlutskipti sitt. Hann komst að því að á hinum
nýja vettvangi átti hann sálufélaga Fyrsta
verkefnið. sem forsætisráðherra fékk honum til
úrlausnar, var að bjarga Bretum úr klóm ís-
lendinga, hvað sem það kostaði. Það gerði
hann, en enn vitum við ekki hvað það kostaði
Hann lét hjá líða að hafa frumkvæði í
Rhódesíumálinu og siðar lét hann hjá líða að
hafa afskipti af Genfarráðstefnunni um framtíð
Rhódesíu. Það getur verið að hann hafi haldið
að sér höndum þagnað til það var of seint, en
það getur líka verið að það hafi alltaf verið of
seint. Þegar líða tók að lokum stjórnmálaferils
hans var sjálfsöryggi hans orðið áberandi, eins
og til dæmis yfirlýsingarnar um að varðskip
kynnu að verða gerð út af örkinni til að stugga
við sovézkum togurum, voru gott dæmi um
Ég innti hann eftir því hvort hann væri farinn
að una sér í þessu starfi, og hann svaraði:
„Mér líkar það betur nú en i upphafi. Þannig er
það með hvert nýtt starf, sem ég tek að mér.
Fyrstu sex mánuðina kann ég engan veginn
við það af því að þá þekki ég það ekki nógu vel
til að valda því "
ÞAÐ SEM VAR NÓGU GOTT Á ÁRSHÁTÍÐ
VERKAMANNA
FLOKKSINS HLAUT AÐ DUGA
í HVÍTA HÚSINU.
Hafði Kissinger virkilega sagt við hann að
hann hefði ekki skapgerð til að vera utanrlkis-
ráðherra?
„Þegar hann sagði þetta þá held ég að hann
hafi öfundað mig dálítið. og að honum hafi
fundizt þetta fremur kostur en löstur Það sem
Kissinger hafði I huga var sjálfsagt það að mig
skorti þennan hefbundna viðruleika, sem
menn gera ráð fyrir að stjórnvitringar þurfi að
hafa," sagði Crosland.
Það liggur I augum uppi, að meiriháttar
stjórnmálamaður, sem neitar að fara I kjól og
hvitt I veizlu i Hvita húsinu. er ekki virðulegur i
framgöngu, og ég spurði hvers vegna hann
hefði brugðizt þannig við á sínum tima Skýr-
ing hans var á þessa leið: Það var allt I lagi
með „smóking" Á árshátið Verkamannaflokks-
ins I Grimsby voru allir I „smóking ', svo að
það hlaut að vera allt i lagi Hins vegar var ekki
allt i lagi með kjól og hvitt. Menn voru sjaldan
i slikum skrúða og þeir sem neyddust til að
klæðast honum af einhverri ástæðu þurftu
flestir að brjóta odd af oflæti sinu og taka
slikan klæðnað á leigu fyrir þessi sjaldgæfu og
sérstöku tækifæri
ENDURSKOÐUNARSINNI
Jafnaðarmaðurinn og sósialistinn Anthony
Crosland hélt því fram, bæði áður en bók hans
„Framtið sóslalismans" kom út og æ siðan, að
hugmyndir hans grundvölluðust á blönduðu
Undir þrýstingi „fárán-
leqs kerf-
„Aðeins það
bezta er nógu
gott fyrir alla”
Það sem öðru fremur hefur orðið til þess að
binda ótimabæran endi á feril of margra stjórn-
málamanna — til dæmis Hugh Gaitskells,
Gerry Reynolds og Brian O Malley — er sjálft
kerfið, — þetta skaðræðis kerfi, sem ráðherrar
verða að haga stjórnarstörfum sínum í sam-
ræmi við, um leið og þeir þurfa að sinna
kjördæmum sínum. halda ræður og svara
fyrirspurnum í þinginu, og samt endist þeim
fæstum dagurinn til að rata um öngstræti
stjórnmálanna Crosland hafði óbeit á þessu
kerfi og sagði að það væri fáránlegt
Þeir, sem helzt standast kröfur þessa kerfis,
eru þeir, sem kunna sér hóf og hafa fundið
aðferð til að spara orkuna. Sumir töldu að
Crosland hefði náð slíkum tökum á þessu kerfi,
og héldu jafnvel að hann notfærði sér það um
of Margir töldu hann latan eða daufan, og
minnti ég hann á það
„Auðvitað," sagði hann hinn hressasti. „en
nú færð þú heldur ekki meira viskí."
Staðreyndin var hins vegar sú, að Crosland
var dæmalaus vinnuþjarkur. Afstaða hans til
vinnunnar var nánast trúarlegs eðlis og ná-
kvæmni hans og stundvísi var með ein-
dæmum.
Stundum gat hann virzt daufur í dálkinn, en
þá var hann undantekningarlitið að breiða yfir
feimni sina, og með örfáum undantekningum,
hafa þeir ekki brugðið honum um leti, sem
störfuðu undir stjórn hans.
VILDI VERÐA
FJÁRMÁLARÁÐ HERRA
Þegar Callaghan fól honum utan-
rikisráðherraembættið í apríl i fyrra
vöktu viðbrögð hans andúð margra
Það var opinbert leyndarmál, að
hann hefði miklu fremur kosið að
taka við embætti fjármálaráðherra,
og að Callaghan hafði heitið hon-
um því að hann tæki siðar við þvi
af Denis Healey. Viðbrögð Cros-
lands minntu á hin fleygu ummæli
Richards Crossmanns þegar hann
var skipaður í emtætti húsnæðis-
málaráðherra árið 1964: „Ég
vildi þetta ekki Ég ber ekkert skyn
bragð á þetta, og mig langar ekki til
að skilja það."
Sögusagnir komust á kreik
um að Crosland
HÉR fer á eftir viðtal, sem
Ivan Rowan átti við
Anthony Crosland, utanrík
isráðherra Breta, fáeinum
dögum áður en hann fékk
hjartaslagið, sem dró hann
til dauða skömmu síðar.
Viðtalið birtist í The Sunday
Telegraph:
Hann var að tala um að þau Susan kona
hans hefðu orðið sammála um að fengju þau
að deyja saman — færust til dæmis í flugslysi
— þá yrði engin eftirsjá Allt, sem lífið hefði
fært þeim hefði verið fyllilega þess virði, sem
látið var á móti „Þetta hefur verið dýrlegt líf,"
sagði Anthony Crosland þar sem ég sat á móti
honum í skrifstofu hans í húsakynnum neðri
málstofunar
Þetta var á fimmtudagskvöldi og þetta var
síðasta viðtalið, sem hann átti við blaðamann.
Hann fékk handritið til yfirlesturs, sérstaklega
vegna þess, sem okkur hafði farið á milli um
þær aðferðir, sem hann beitti til að koma fram
stefnumálum sínum, og horfurnar á því að
hann yrði einhverntíma leiðtogi Verkamanna-
flokksins. Þegar hann hafði gert athugasemdir
sínar bað hann aðstoðarmann sinn fyrir þessi
skilaboð til mín: „Segðu honum að ég sé
þolhlaupari "
Þetta gerðist á föstudegi Hann átti mjög
skammt eftir ófarið Hann fór í Radcliffe-
sjúkrahúsið í Oxford til að vitja vinar síns, sem
fengið hafði hjartaáfall Tveimur sólarhringum
síðar var hann sjálfur fluttur í sama sjúkrahús
með hjartaáfall Brátt var komið í Ijós. að einn
mesti gáfu- og hæfileikamaður á stjórnmála-
vettvangi nútímans var hættur að hlaupa. Þetta
var staðreynd, hvort sem hann átti eftir að lifa
af þetta áfall eða ekki Að hressast eftir
alvarlegt hjartaáfall er eitt, að ná aftur fullri
heilsu, sömu hæfni hugans, nákvæmni og
fágun, er allt annað Það varð strax Ijóst að
þetta frábæra furðuverk heilans, sem stjórnaði
fimm ráðuneytum og gat af sér „Framtíð
sósíalismans". sem er skyldulesning vest-
rænna stjórnmálamanna og hagfræðinga,
hafði orðið fyrir hnjaski. sem ekki var hægt að
bæta
Ég held, að í þessu Ijósi hefði Tony
Crosland, sem fyrirleit orðagjálfur jafn mikið
og hann kunni að meta rökvísi, metið sitt eigið
ástand þar sem hann lá meðvitundarlaus í
Radcliffe-sjúkrahúsinu Ruglið ekki saman því
sem er og því sem var. hefði hann hæglega
getað sagt
FÁRÁNLEGT KERFI
Sá Anthony Crosland, sem ég hitti að máli
fyrir 10 dögum, var þreytulegur, en engan
veginn virtist hann haldinn ofþreytu. Hann átti
erfiða viku að baki í neðri málstofunni og í
Brússel, þar sem hann stjórnaði fundi hjá
Efnahagsbandalaginu fram til klukkan fimm
um morguninn Nú hafa ýmsir gefið í skyn, að
þessi tvöfaldi þrýstingur, sem fylgdi utanríkis-
ráðherraembættinu og forsetastarfinu í ráð-
herranefnd EBE, hafi orsakað veikindi hans, en
nánustu samstarfsmenn hans eru ekki á þeirri
skoðun.
SÍÐASTA
VIÐTALHD