Morgunblaðið - 12.03.1977, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12 MARZ 1977
Dr. Jóhannes Nordal:
Ávöxtun fjár
í verðbólgu
HÉR fer á eftir forystugrein,
sem dr. Jóhannes Nordal ritar f
nýútkomið hefti Fjármálatíð-
indi.
Þarflaust ætti að vera að eyða
mörgum orðum að því að lýsa
fyrir íslenzkum lesendum, hver
áhrif stórffelld verðbólga hefur
á ávöxtun fjár og hag sparifjár-
eigenda. Til þess er reynsla
undanfarinna fjögurra ára allt
of nærtæk, en á þvi timabili
hefur verðlag meira en þrefald-
ast og leitt af sér verulegan
flótta fjár af sparifjárreikning-
um yfir i kaup á fasteignum,
bifreiðum og i alls kyns eyðslu.
Sérstaklega var þetta áberandi
á árinu 1974 og á fyrstu mánuð-
um ársins 1975, en á því tima-
bili reis alda verðbólgunnar
hæst og raunverulegir vextir af
sparifé voru neikvæðir um
nálægt 20%. Lék ekki á tveim
tugum, að áframhald þeirrar
þróunar hefði á skömmum tíma
riðið eðlilegri starfsemi fjár-
málastofnana hér á landi að
fullu.
Svo fró þó ekki í það sinn, þar
sem aðgerðir til viðnáms gegn
verðbólgu samfara hækkun
vaxta og breytingu lánskjara,
til dæmis með aukinni notkun
verðbóta á útlánum lifeyris-
sjöða og fjárfestingariánasjóða,
komu smám saman meiri
stöðugleika og ró á þróun fjár-
magnsmarkaðsins. Á árinu
1976 náðist sá árangur, að
aukning sparifjár hélzt í fyrsta
skipti síðan 1971 i hendur við
aukningu þjóðartekna. Má
vafalaust þakka hinum nýju
vaxtaaukainnlánum þennan
árangur að nokkrum hluta, en i
árslok voru vaxtaaukainnlán
orðin einn fimmti af öllum
sparifjárinnlögnum. Þótt
óheillaþróun undanfarinna ára
hafi þannig stöðvast i bili, fer
þvi fjarri, að um viðunandi
ástand sé enn að ræða í þessum
efnum. U m það tala eftirfar-
andi tölur skýrustu máli.
Á tímabilinu 1961 til 1971
voru spariinnlán tiltölulega
stöðugt hlutfall heildarverð-
mætis þjóðarframleiðslunnar á
hverjum tima. Voru spariinn-
lán að meðaltali nálæt 29% af
verðmæti þjóðarframleiðslunn-
ar, og varð hlutfallið á þessu
timabili hæst 31%, en lægst
27%. Eftir 1971 fer svo að siga
á ógæfuhlið, enda fór verðbólga
vaxandi og raunvextir urðu si-
fellt neikvæðari. Á árinu 1975
var hlutfallið komið niður í
18%, en virðist siðan hafa byrj-
að að hækka aftur á siðara
helmingi ársins 1976. Sú mikla
rýrnum á raunverðmæti þess
sparnaðar, sem um hendur
bankakerfisins fer, sem átti sér
stað á árunum 1972—1975, hef-
ur haft afdrifarik áhrif á út-
lánagetu þess. Ef sparifé hefði í
lok ársins 1976 numið sama
hlutfalli af þjóðarframleiðslu
og það gerði að meðaltali á sið-
asta áratug, væri ráðstöfunarfé
bankakerfisins hvorki meira né
minna en um 40 milljörðum
króna hærri fjárhæð en það er i
raun og veru. Þessi samdráttur
í innlendum sparnaði hefur svo
komið fram með ýmsum
óheillavænlegum hætti, svo
sem i alvarlegum skorti á láns-
fé, viðskiptahalla við útlönd og
erlendri skuldasöfnun, sem að
verulegu leyti á rætur að rekja
til skorts á innlendu fjármagni.
Þessa mynd verða menn að
hafa skýrt fyrir augum, þega
rætt er um ávöxtun sparifjár og
hlutverk vaxta og verðtrygg-
ingar á peningamarkaðnum.
Reynzla Islandinga á undan-
förnum árum er hin sama og
allra annarra þjóða, sem í sama
vanda hafa ratað, og hún sýnir,
að án eðlilegrar jákvæðar
ávöxtunar þorna fyrr eða siðar
upp þær lindir fjármagns, sem
eru heilbrigðum, gróandi at-
vinnurekstri lífsnauðsyn. Að-
eins um skamma hrið er unnt
að brúa bilið með erlendu láns-
fé, en síðan tekur við stöðnun
eða þvingaður sparnaður i
formi sívaxandi skattbyrgðar.
Allar þjóðir, sem búa við svipað
hagkerfi og Islendingar, hafa
orðið að horfast iaugu við þenn-
an vanda á undangegnu verð-
bólguskeiði. Þótt háir vextir
séu að sjálfsögðu ekki vinsælli
hjá lántakendum erlendis en
þeir eru hér á landi, og þrátt
fyrir þá háu vexti, sem Islend-
ingar búa við, er hvergi I Vestu-
Evrópu nú að finna lægra
vaxtastig í hlutfalli við þá verð-
bólgu, sem rikjandi er.
Hækkun vaxta og endurskoð-
un lánskjara hefur ekki hér á
landi frekar en annars staðar
gengið hljóðalaust fyrir sig, og
hafa lántakendur að vonum
kvartað yfir áhrifum þeirra á
Jóhannes Nordal.
framleiðslukostnað og afkomu.
Bak við þetta býr sú hugsun, að
með lægri lántökukostnaði
megi lækka framleiðslukostnað
fyrirtækja og annað hvort
draga úr verðhækkunarþörf
þeirra eða gera þeim kleift að
taka á sig meiri kauphækkanir.
Þótt vafalaust sé eitthvað til í
þessu, má ekki gleyma hinu, að
fjárhagslegur ávinningur af
þessu tagi fæst ekki án þess að
einhver greiði fyrir hann. Með
lægri vöxtum er engu létt af
þjóðarbúinu, heldur er aðeins
verið að flytja úr einum vasa í
annan, sem í þessu dæmi þýðir
að bæta hag skuldarans á kostn-
að þess, sem sparar.
Og hverjir eru það, sem
myndu greiða fyrir slíka breyt-
ingu? Það eru eigendur spari-
fjár, margt af því eldra fólk,
sem horfir á eignir sínar verða
eldi verðbólgunnar að bráð.
Það eru lífeyrissjóðir, sem ekki
geta ávaxtað sameiginlega sjóði
launþega, þannig að þeir geti
greitt viðunandi eftirlaun. Og
það eru fjárfestingarlánasjóðir
og aðrir sameiginlegir sjóðir
þjóðarinnar, sem ekki geta
haldið áfram að gegna lögboðn-
um hlutverkum sinum, nema
með sivaxandi skuldasöfnun er-
lendis. Er réttlátt eða skynsam-
legt að ganga sífellt á hlut þess-
ara aðila, til þess að aukinn sé
verðbólguhagnaður þeirra, sem
mest hafa af lánsfé þjóðarinnar
á milli handa og treysta því, að
verðhækkun fasteigna og ann-
arra fjármuna, sem þeir hafa
aflað með tilstyrk lánsfjár,
tryggi þeim öruggan peninga-
legann ágóða, hvort sem rekst-
ur þeirra skilar reunverulegum
hagnaði eða ekki?
Er ekki rétta svarið við þess-
um spruningum neitandi? Það
er óskynsamlegt að ganga um
of á hag þeirra, leggja þjóð-
félaginu til þann peningalega
sparnað, sem heilbrigður rekst-
ur og efnahagsleg uppbygging
þarf svo nauðsynlega á að
halda. Og það er lika óréttlátt
frá félagslegu sjónarmiði, því
með þvi er vafalaust fyrst og
fremst verið að hygla þeim
efnameiri á kostnað almenn-
ings og sameiginlegra sjóða.
Sannleikurinn er sá, að enn
hefur ekki verið komið á láns-
kjörum hér á landi, sem tryggja
jákvæða raunvexti af sparifé. I
þessu efni hefur vissulega ver-
ið reynt að taka tillit til stöðu
atvinnuveganna, eftir þvi sem
frekast hefur verið unnt. En
það má alls ekki einblína á þá
hlið málsins og gleyma bæði
þjóðarbúskapinn og hagmun-
um þeirra, sem þegar hafa orð-
ið fyrir þyngstum búsifjum af
völdum verðbólgunnar, en það
er hinn almenni sprifjáreig-
andi.
Gyðríður Pálsdóttir
Seglbúðum — Áttræð
Öðru hvoru erum við á það
minnt, hve tíminn er fljótur að
líða, jafnvel heilir áratugir. Ekki
hvað síst erum við á þetta minnt,
þegar góðir vinir og samferða-
menn komast á merka áfangastaði
á lífsleiðinni og við fáum tæki-
færi, til þess að líta um stund yfir
farinn veg.
I dag á frú Gyðríður Pálsdóttir,
fyrrum húsfreyja, í Seglbúðum,
áttræðisafmæli, ég veit að margir
hugsa hlýtt til hennar í dag, enda
á hún farsælan og merkilegan
starfsda að baki.
Frú Gyðríður er fædd í Þykkva-
bæ í Landbroti 12. marz 1897,
dóttir hjónanna Páls Sigurðs-
sonar, bónda þar, frá Eystri-
Dalbæ, og Margrétar Eliasdóttur
frá Syðri-Steinsmýri i Meðalalndi.
Standa að frú Gyðríði traustir
ættstofnar skaftfellsks bænda-
fólks. Því er ekki að neita, að
Skaftafellssýslan agaði börn sín
oft strangt, einkum á fyrri árum.
Sýslan var fremur einangruð, þar
var meira um jökulvötn, hraun og
sanda, en víðast hvar annarstað-
ar, og samgöngur erfiðar bæði á
sjó og landi. En samt á þessi sýsla
sina fegurð og tign, sem þeim
verður ógleymanleg, er þar hafa
alist upp eða dvalið lengur eða
skemur.
Æskuár sín dvaldi Gyðríður hjá
hinum ágætu foreldrum sínum i
Þykkvabæ, og vandist þar ráó-
deild og reglusemi. Hinn 30. maí
1918 giftist Gyóríður, Helga Jóns-
syni í Seglbúðum, syni hjónanna
Jóns Jónssonar, bónda i Seglbúð-
um og Ólafar Jónsdóttur, sem
einnig voru Skaftfellingar í ættir
fram. Helgi í Seglbúðum var í
fremstu röð ungra manna, þar um
slóðir, á þeim árum. Hann var
glæsilegur maður, og hvers
manns hugljúfi. Hann hafði ný-
lokið búfræðinámi frá búnaðar-
skólanum á Hvanneyri og því vel
undir það búinn að hefja búskap
á föðurleifð sinni í Seglbúðum.
Þótti flestum sem jafnræði væri
með þessum ungu hjónum, sem
nú voru að taka þarna við búfor-
ráðum.
Það kom fljótt í ljós, að fólk
hafði spáð rétt um framtíð þess-
ara ungu hjóna. Helgi var mjög
athafnasamur í öllurn búnaðar-
framkvæmdum, vann að jarðabót-
um, einkum áveitum, setti upp
rafstöð, og þegar timar liðu
byggðu þau hjónin nýtt íbúðar-
hús, og endurbyggðu útihús,
o.s.frv.
Þá stóð Helgi mjög framarlega i
öllum framfaramálum sveitar
sinnar, var hjálpsamur nágrönn-
um sínum, úrræðagóður og fús að
leggja góðum málum lið, hvar,
sem hann mátti því við koma.
Frú Gyðríður studdi mann sinn
jafnan með ráðum og dáð til góðra
verka. Þeir, sem komu að Segl-
búðum brugðu því við, hve allt
var þar snyrtilegt, bæði úti og
inni, hvort heldur var i gamla
bænum, eða nýja húsinu, eftir að
það var byggt og enn stendur.
Mörgum ungum konum, sem
komu í geymslurnar hjá frú Gyð-
ríði, er þau bjuggu i gamla bæn-
um er minnisstætt hve allt var
firnum fágaó og allt í röð og
reglu, jafnvel á moldargólfum
sást hvorki strá né fis. Fyrir neð-
an bæinn var fallegur trá- og
blómagarður, og matjurtabeð, og
hvergi sást illgresi eða arfakló,
Mun skrúðgarðurinn í Seglbúðum
hafa verið meðal hinna fyrstu
skrúðgarða þar um slóðir. Var
hann verk þeirra hjónanna, eink-
um þó húsfreyjunnar.
Á fyrri árum voru heimilisstörf-
in ærið verkefni fyrir frú Gyðríði.
Heimilið var mannmargt og hjón-
in hjúasæl. Það þótti gott að kom-
ast i vist að Seglbúðum, og margt
vinnufólk var þar árum saman og
börn og unglingar komust þar
færri í sumardvöl en vildu.
Heimilisbragur mótaðist af reglu-
semi og góðum anda og holl áhrif
bárust frá þessu myndarlega
heimili um sveitina.
Fyrir 45 árum kynntist ég Segl-
búðahjónunum, frú Gyðríði og
Helga, og tel mér það mikinn
ávinning, að hafa kynnst þeim á
fyrstu prestsskaparárum mínum.
Helgi í Seglbúðum féll frá fyrir
aldur fram 1949, 55 ára að aldri,
var að honum hinn mesti mann-
skaði, og allir hörmuðu fráfall
hans. Eftir fráfall manns sins var
frú Gyðríður fram húsfreyja i
Seglbúðum eða þangað til sonur
þeirra hjóna, Jón Helgason al-
þingismaður, tók að fullu við búi
og giftist 1962, Guðrúnu Þorkels-
dóttur úr Reykjavik.
Hin siðari ár gafst frú Gyðríði
betri tími til þess að sinna ýmsum
hugðarmálum sinum. I mörg ár
hefur hún verið formaður Kven-
félags Kirkjubæjarhrepps, og set-
ið á mörgum landsfundum Kven-
félagasambands Islands. Þá hefur
hún jafnan sýnt kirkju og kristi-
legu starfi mjög mikinn áhuga.
Kirkjurækni frá heimilinu í Segl-
búðum brást aldrei.
Þegar hafist var handa um að
reisa minningarkapellu um sr.
Jón Steingrímsson prófast, á hin-
um forna kirkjustað á Kirkju-
bæjarklaustri, vann frú Gyðríður
með sóknarprestinum og öðrum
áhuganönnum í sýslunni, af frá-
bærum dugnaði, að þvi verki. Svo
mikið munaði þar um frú Gyðríói,
aó vafasamt er, að þessi fallega
minningarkirkja hefði komist
upp svo fljótt sem áætlað var, ef
frú Gyðríðar hefði ekki notið við.
Þaó fór vel á þvi, að minningar-
kirkjan um sr. Jón Steingrímsson
skyldi einmitt vera vigð á héraðs-
hátíð Skaftfellinga á Klaustri, 17.
júni 1974, þegar minnst var 1100
ára afmælis íslandsbyggðar. Var
þá að nokkru bætt fyrir gamla
yfirsjón, þegar kirkja var flutt frá
Klaustri 1859. Var þarna endur-
vakin kirkjuleg hefði, allt frá dög-
um hinna fyrstu kristnu manna
er til Islands komu og um Ieið
heiðruð minning þess manns, sem
einna sterkust itök á I hugum
Skaftfellinga.
I allmarga vetur hefur frú Gyð-
ríður dvalið hér i Reykjavík, mest
hjá dóttur sinni frú Ásdísi og
tengdasyni sinum Einari H. Ás;
grimssyni verkfræðingi, og að
nokkru hjá frú Margréti og manni
hennar Erlendi Einarssyni forstj.
og hjá frú Ólöfu dóttur sinni og
manni hennar Birni B. Björnssyni
afgr.manni. AUar eru dætur frú
Gyðríðar vel giftar og eiga falleg
heimili.
Þegar vorar heldur hún austur
að Seglbúðum og dvelur yfir sum-
arið hjá Jóni alþingismanni, syni
sinum og Guðrúnu, tengdadóttur
sinni. Vors og sumars vill hún
umfram allt njóta þar eystra,
enda eiga dæturnar þar lika sína
sumarbústaði og þar er auðveld-
ast að viðhalda og styrkja bönd
hjartfólginna minninga.
Frú Gyðriður er allsstaðar au-
fúsugestur og þannig fær hún
tækifæri til þess að heimsækja
góða vini, að fornu og nýju og
sinna hugðarmálum sinum.
Við hjónin sendum henni hlýj-
ar kveðjur og árnaðaróskir á þess-
um merkilegu tímamótum og
þökkum henni trygga vináttu lið-
inna ára og biðjum henni og ást-
vinum hennar Guðs blessunar.
Megi sólskin og hlýja fagna
henni, þegar hún heldur heim að
Seglbúðum með vorinu.
Óskar J. Þorláksson.
Þar, sem góðir menn fara, eru
Guðs vegir. Ekki þykir mér það
ótrúlegt, að öllum þeim, sem
þekkja Gyðriði í Seglbúðum þyki
vel á því fara að hafa ofanrituð
ummæli Björnstjerne Björnsons
að einkunnarorðum, þegar henn-
ar er minnst i tilefni af áttræðis-
afmæli hennar.
Gyðríður er fædd I Þykkvabæ i
Landbroti 12. marz 1897. Foreldr-
ar hennar voru Páll bóndi Sig-
urðsson og kona hans Margrét
Eliasdóttir frá Steinsmýri i Með-
allandi. Þau bjuggu í Þykkvabæ
við góð efni, gagnsamt bú og
myndarskap, sem gekk i arf til
barna þeirra. Gyðríður giftist 30.
mai 1918 Helga Jónssyni i Segl-
búðum. Tóku þau vorið eftir við
búi þar og bjuggu í þessari föóur-
leifð húsbóndans unz Helgi and-
aðist 22. maí 1949 aðeins 55 ára
gamall. Varð hann öllum, sem
þekktu, mikill harmdauði, enda
búinn miklum mannkostum, vel
metinn og vinsæll með afbrigð-
um.
Eftir lát hans bjó Gyðrfður
áfram i Seglbúðum unz sonar
þeirra hjóna, Jón nú alþm., tók
þar við búi ásamt konu sinni, Guð-
rúnu Þorkelsdóttur. Hin síðari ár
hefur Gyðríður lengstum dvalist
hjá dætrum sínum í Reykjavik á
vetrum. En þegar versólin vermir
gróðurmjúka moldina í listigaró-
inum í Seglbúðum, heldur Gyðríð-
ur í austurveg, heim, til að sýsla
við blómin sín og láta hugann
reika um farinn veg frá mörgum
farsælum búskaparárum í Segl-
búðum.
Ég efast um, að það hafi verið
nokkur tilviljun, að einmitt þegar
ég fór að setja þessar línur á blað,
rakst ég, með nokkrum ólikind-
um, á blaðagrein eftir nýlega lát-
inn athafnamann. Hún heitir:
Hefur þú aflað þér gjaldeyris til
ferðarinnar? Þessi spurning
greinarhöfundar varðar ekki utan
farir almennt, heldur ferðina
miklu, sem við eigum öll eftir,
hvort sem við komumst nokkru
sinni út fyrir landsteinana eóur
ei. Greinarhöfundur segir, „að
hægt sé með margvíslegum hætti
að afla sér gjaldeyris til ferðar-
innar miklu. Góðvild og kærleik-
ur til náungans, og margvísleg
hjálp til þeirra minni máttar,
gjafir til kirkna og mannúóar-
mála, þ'jónusta við góð og göfug
málefni. Sé þetta innt af hendi
með réttu hugarfari, trúi ég því
að það skapi góðan gjaldeyri hinu-
megin.“
Sem betur fer eru það margir,
sem gera þetta. Annars værum
við líka illa á vegi stödd. En fáa
menn, ef nokkra, þekki ég, sem ég
tel að hafi búið sig betur að þess-
um fararefnum heldur en Gyðríó-
ur i Seglbúðum. Oft hefur hún
með framkomu sinni og orðræðu
minnt mig á þessi alkunnu oró
meistarans: Góður maður ber gott
fram úr góðum sjóði hjarta síns.
Og sá er munur á þeim sjóói og
hverskonar sjóði veraldarauðsins,
að hann — sjóður hjartans — vex
ekki eftir því sem í hann er látið
Framhald á bls. 39.