Morgunblaðið - 12.03.1977, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12 MARZ 1977
13
BLðM
VIKUNNAR
UMSJÓN: ÁB. ©
Fljúgandi diskur
(Achimenes)
ÁRIÐ 1850 barst grasagarðinum í Ziirich i Sviss
fyrsta eintak þessarar skrautlegu og skemmtilegu
jurtar frá Vestur-Indíum. Jurtin varð brátt vinsæl
og var víða ræktuð. Fyrst í görðum herrasetra og
síðan einnig sem ágæt stofujurt. Um aldamótin 1900
dró úr ræktuninni og jurtin gleymdist að mestu á
Norðurlöndum I 30—40 ár. En 1934 kom hún aftur
fram á sjónarsviðið í Danmörku og varð brátt vinsæl
á ný, aðallega sem stofublóm, — einnig hér úti á
íslandi. Til eru um 30 tegundir villtra Achimenes-
jurta, þar af um 20 í Mið- og Suður-Ameríku, sumar í
Afríku. í ræktun eru eingöngu ýmsir bastarðar
þessara tegunda og er FLJÚGANDI DISKUR sam-
nafn þeirra. Þetta eru hærðar hnúðjurtir með marga
granna, safarlka stöngla, 20—30 sm háa að jafnaöi.
Blöðin eru gagnstæð á stönglinum, fremur breið,
dökkgræn að ofan, en rauðleit að neðanverðu. Blóm-
in eru stór og næsta sérkennileg, með langa krónu-
pípu sem ber útbreiddan, dálítið skakkan 5-sepóttan
fagurlitan kraga. Það er „diskurinn“. Hér eru al-
gengastir fagurbláir diskar, en til eru öðruvísi lit
afbrigði, rauðfjólublá, hvit eða rauð. Blómin spretta
I blaðöxlum á endum sprotanna og geta jurtirnar
orðið nær alþaktar blómum.
Fljúgandi diskar í góðri rækt blómgast allt sumar-
ið og fram á haust. Hentugast er að draga úr vökvun
í september. Visnar þá jurtin niður er henni það
eðlilegt. Potturinn með rótunum er siðan geymdur á
frostlausum stað allt fram í marz-apríl. Þá eru hinir
litlu, hristruðu æxlihnúðar grafnir upp, moldin hrist
af þeim og þeir síðan gróðursettir á ný í sæmilega
frjósama mold, helst ofurlítið blandaða mómylsnu og
sandi. Setja má 4—5 hnúða saman í pott sem er 6—8
sm. í þvermál, til bráðabirgða, og gróðursetja síðan
ungjurtirnar 4—5 saman i 10—11 sm. pott, svo dæmi
séu nefnd. Pottarnir eru settir á hlýjan stað og
vökvað vel. Getur þá blómgun byrjað eftir 8—10
vikur. Sumir taka líka hnúðana upp á haustin og
geyma þá í sandi.
Fljúgandi diskar þurfa góða birtu en þola illa
sterkt sólskin og geta þá fengið sólbrunabletti á
blöðin. Hin hærðu blöð þola líka illa vatnsúðun og
dragsúg.
Hægt er að fjölga jurtunum með græðlingum t.d.
þegar ungjurtirnar eru orðnar um 15 sm. háar. Er þá
brotinn af 5 sm langur sprotabroddur og settur í
raka mold undir plastpoka. Pokinn er tekinn af að
hálfum mánuði liðnum og festir græðlingurinn
venjulega rót á mánaðartíma.
Reynið ræktun þessara fagurlitu blóma. Þið mun-
uö hafa mikla ánægju af því. I.D.
FRÁ LEIBBEININGASTÖB HÚSMJEfiRA^
Góðar matarvenjur
Nýlega kom út bæklingur í
Danmörku sem heitir „Góóar
matarvenjur". En það var
Statens Husholdnigsrád sem sá
um útgáfuna.
I inngangi bæklingsins segir
að» mikið sé rætt um hvort
breyta eigi matarvenjum Dana.
Mörgum finnst ef til vill ósam-
ræmi á milli kenninga sem
fram koma og bíða eftir því að
vandamálin skýrist smám
saman.
Vitneskja okkar um mann-
eldi breytist sífellt og því er
eðlilegt að stöðugt komi fram
nýjar kenningar. Svo má ekki
gleyma að maturinn sem vió
leggjum okkur til munns þarf
að vera bragðgóður, við þurfum
að hafa getu til að borga þau
hráefni sem með þarf og þar að
auki þarf að vera auóvelt að
matreiða hann.
Hins vegar eru kenningar
hinna ýmsu næringarefnasér-
fræðinga með svipuðu móti i
aðalatriðum. Telja Danir því
ástæðulaust að draga að breyta
matarvenjum sínum. Það má
gera með auðveldu móti með
þvi að fara eftir þeim fimm
reglum sem hér verða settar
fram.
1. Borðið magurt fæði
Um 45% af þeirri orku sem
við fáum úr fæðunni stafar frá
fitu. Hlutdeild fitunnar þarf að
minnka, svo að hún verói á
milli 25 og 35%. Til þess að ná
þvi marki ber að velja magran
ost, magurt kjöt og magrar
mjólkurafurðir og minnka
notkun feiti í matreiðslunni og
ofan á brauð.
2. Haldið spart á
svkrinum
Sykur gefur mikla orku en
engin byggingarefni til vaxtar
og viðhalds þ.e.a.s. vítamín,
steinefni og prótein (hvita).
Það er þvi óhætt að minnka
sykurneysluna, m.a. mætti tak-
marka s.vkurnotkunina við
matargerð.
Svkur sundrast ekki nema að
litlu leyti í meltingarfærunum
og fer því fljótt yfir i blóðið. Sá
hluti af s.vkrinum sem ekki er
notaður til orkumvndunnar
myndar fitulög sem setjast í
likamsvefina.
Mikil sykurne.vsla veldur of-
fitu og tannskemmdum.
3. Borðið gróf matvæli
Fæðan í dag er i mörgum
tilvikum allt of fingerð og
hreinsuð og er þvi allt of lítið af
tréni eða hrati (ómeltanlegu
kolvetni) i henni. Þar sem tréni
hefur góð áhrif á meltinguna er
áriðandi að fæða okkar verði
grófari en hún er nú og þar með
rikari af tréni. Með þvi að
borða gróft fæði fá tennurnar
einnig hæfilega þjálfun.
Tréni fáum við aðallega með
því að borða gróft brauð, grjón,
grænmeti og ávexti.
4. Borðið alhliðu mat
Mjög áriðandi er að borða
margar mismunandi fæðuteg-
undir en ekki alltaf þær sömu.
Þá eru likur til þess að vió
fáum öll þau næringarefni sem
nauðsynleg eru og ekki of mik-
ið af eiturefnum (úr nátt-
urunni eða efni sem maðurinn
hefur skapað).
5. Borðið ekki of mikið
Ef likamsþunginn er hæfi-
legur við 20 ára aldurinn á
hann að haldast ævilangt.
Borðið mátulega mikið. svo
að vogin sýni ávallt það sama.
6. Hreyfið vkkur
Athugið að hre.vfa vkkur dag-
lega og halda líkamanum i
þjálfun.
S.II.
OPNUM ÍDAG
GLÆSILEGA VERSLUN
Í EICIN HÚSNÆDI AD
ÞINGHOLTSSTRÆTI2
GRAFELDUR HF.