Morgunblaðið - 24.03.1977, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. MARZ 1977
„Eteztu leið til mengun-
arvama sem völ er á”
verði hraðað eftir
því sem kostur er
Um „hættumörk“ og
afstöðu íslenskra
heilbrigðisyfirvalda
til þeirra
Hér fer á eftir stytt yfirlit um
rykmælingar, hættumörk og mat
á niðurstöðum rykmælinga ásamt
töflu sem sýnir hættumörk fyrir
nokkur efni sem notuð eru til
viðmiðunar í nokkrum löndum en
af gefnu tilefni skal getið að t.d. í
Bandaríkjum Norður-Ameríku
hefur slíkur hættumarkalisti ver-
ið gefinn út reglulega frá árinu
1947 og hafa flestöll lönd önnur
miðað við hann að miklu leyti við
gerð eigin hættumarkalista síðar.
Af hálfu íslenskra heilbrigðis-
yfirvalda hefur verið tekið mið af
bandarískum reglum eða frá öðr-
um Evrópuþjóðum allt eftir mati
heilbrigðisyfirvlda hverju sinni
og verður svo framvegis svo fremi
sem ekki eru gefnar út sérstakar
islenskar reglur þar að lútandi.
Hefur fram að þessu því ekki
verið talin ástæða til að gefa út
sérstakar íslenskar reglur, en það
verður gert í nánustu framtið eft-
ir þvi sem við á.
Rykmælingar
Tilgangur rykmælinga er
tvenns konar. í fyrsta lagi eru
þær til leiðbeiningar við mat á
heilbrigðishættu einstakra starfs-
manna. I öðru lagi eru þær nauð-
synlegar við leit að örsökum ryk-
mundunar, en það er skilyrði þess
að hægt sé að beita tæknilegum
aðgerðum til að koma í veg fyrir
rykmyndun.
Rykmælingar eru gerðar til að
ákvarða hvers konar ryk er um að
ræða og hve mikið. Venjulega er
rykinu safnað á síur (filter), það
vegið og síðan greint (analyser-
að) með tilliti til tegundar og
stærðardreifingar korna. Gerður
er greinarmunur á grófu og flnu
rýki og magn hvort flokks um sig
ákvarðað.
I þurrgreiningaraðferðum er
ryk skilið í gróft og fint ryk eftir
aerodynamisku þvermáli eða
stærð rykkornanna. Hugmyndin
er að líkja eftir hreinsikerfi nef-
slímhúðar, þannig að ryk það er
safnast á síuna (filter) líkist ryki
sem nær að komast niður í lung-
un.
Við þessa aðferð er notast við
rykskilju sem skilur grófa rykið
úr loftstraumnum áður en hann
fer í gegnum síuna (filterinn),
sem síðan hreinsar megnið af því
fína ryki, sem eftir er i loftinu.
Rykskiljur eru aðallega af
tveimur gerðum, láréttar plötur
og svonefndir cyklonar. Dæmi um
fyrri gerðina er Hexhlet rykmæl-
irinn og um þá siðari BCIRA ryk-
mælirinn, sem uppfyllir skilyrði
Jóhannesarborgar skilgreiningar-
innar. Aðrar rykskiljur, eins og
sú sem notuð er i USA (ACCIC),
skilja rykið á annan hátt.
Rykmæling með rykskilju hef-
ur þann kost að hver ryksía (filt-
er) geymir hið fíngerða ryk, sem
nefnist „respirabel" ryk, og hægt
er að vega það og greina.
Nauðsynlegt er að kunna skil á
nokkrum skilgreiningum:
1. Total-ryk, mg/m3: Á við allt
ryk, sem safnað er við sýnitöku,
þ.e. bæði gróft og „respirabel"
ryk sé notuð rykskilja.
2. „Ffnt“ ryk, mg/mi Ryk með
kornastærð minni en 5 u og greint
er með „votaðferð".
3. „Respirabel“ ryk, mg/g3: Sá
hluti samanlagða (total) ryk-
magnsins, sem safnað er á siu
(filter) og farið hefur i gegnum
rykskilju með ákveðna eiginleika.
Hvernig
rykmælingar eru
framkvæmdar:
Rykmæling er nákvæmnis-
vinna, þvi um er að ræða mælingu
á nokkrum milligrömmum ryks.
Skilyrði þess að túlka megi niður-
stöður slikra mælinga af viti er að
mælingar séu framkvæmdar af
mönnum sem hafa lært mælingar-
tæknina og hlotið vissa reynslu og
ennfremur að notuð séu rétt tæki
og viðhöfð rétt meðhöndlun á ryki
við greininguna.
Mælingar skal skipuleggja
tímanlega og hafa ber fullt sam-
ráó við vinnuveitendur og full-
trúa starfsmanna á vinnustað.
Allar mælingar skal færa í þar
til gert „protokoll". Mælingar eru
oftast tvenns konar: 1. Stað-
bundnar mælingar á andrúms-
lofti almennt og á vissum „hættu-
legum“ stöðum á vinnustað. Mæl-
ingar af þessu tagi eru gerðar
með kyrrstæðum rykmæli af gerð
„Hexhlet" eða ,,BCIRA“.
2. Einstaklingsbundnar mæl-
ingar, þá er rykmælingin gerð svo
nálægt vitum viðkomandi sem
auðið er og rykmælirinn er bor-
inn af viðkomandi allan vinnu-
daginn. Á þann hátt má mæla
rykmengun hvers starfsmanns
fyrir sig við hin ólíku störf á sama
vinnustað. Við slikar mælingar er
notaður BCIRA-rykmælir.
Mæla skal a.m.k. samanlagt tvo
heila (8 tíma) vinnudaga, sé um
vaktavinnu skal mæling fram-
kvæmd fyrir allar vaktir. Mæling
skal framkvæmd við eðlilegar
vinnsluaðstæður, en taka skal til-
lit til skemmri frávika sem geta
haft aukna hættu i för með sér.
Við breytingar á framleiðsluhátt-
um skal framkvæma nýja mæling-
ar.
Mælingunum er oft skipt í
tvennt:
1. Undirstöðumæling: Þessí
mæling felur i sér nákvæma rann-
sókn á rykmagni og samsetningu
ryks í andrúmslofti á vinnustað.
Við þessa mælingu skal eftirfar-
andi mælt, t.d. við kísilryk:
a) . „Respirabel“ rykmagn,
mg/3s.
b) Magn, mg/m3, kristallaðrar
kísilsýru og kristallategund
(kvarts, tridymite, cristobalite) í
a.
c) Magn „inert“ ryks i a (a-b),
mg/m3
d) . „Total“-ryk, mg/m3, þ.e.
gróf — respirabel magn.
Undirstöðumæling er gerð til
að kanna hvort rykmengun er
meiri en leyfilegt er, svo að
endurbætur séu gerðar ef þörf
krefur.
2. Eftirlitsmæling: Þessi mæl-
ing skal framkvæmd reglulega á
vinnustað, þar sem undirstöðu-
mæling hefur sýnt að rykmengun
er innan leyfilegra marka. Með
eftirlitsmælingu er ætlunin að
fylgjast með að rykmengun hafi
ekki aukist síðan undirstööumæl-
ing var gerð.
Þessar mælingar skulu gerðar:
1. Með rykskilju skal „respira-
bel“-rykmagn, mg/m3,.
2. Á rykskilju skal „total“-
rykmagn, mg/m3, ákveðið.
Smásjárrannsöknir er rétt að
nefna. Þær er hægt að nota til að
bera kennsl á efni með sérkenn-
andi útlit eða optiska eiginleika,
t.d. við rannsókn á asbestþráðum.
Mat á
niðurstöðum
rykmælinga
Eins og við rykmælingarnar og
rannsókn á rykinu, gildir hér að
mat á niðurstöðum skal einungis
vera I höndum manna sem
reynslu hafa á þessu sviði.
Hættumörk (Threshold limit):
Hættumak á við mesta magn efnis
i andrúmslofti á vinnustað
(mengun), sem álitið er að lang-
flestir starfsmenn þoli í lengri
tima án þess að bíða heilsutjón
eða verða fyrir óþægindum á ann-
an hátt, eins og t.d. ertingu í aug-
um, nefi, öndunarfærum, svæf-
andi áhrifum o.s.frv.
Þessi mörk eru byggð á langri
reynslu i iðnaði ásamt tilraunum
með ýmis efni á mönnum og dýr-
um. Engin skörp skil frá læknis-
fræðilegu sjónarmiði, eru við
nefnd hættumörk.
Magn efnis er venjulega mælt í
mg/m3 lofts sé um ryk að ræða,
en í litrum/milljón lítra lofts
(ppm: parts per million), sé um
lofttegund að ræða.
Greint er og milli meðalgildis-
marka, þar sem átt er við vegið
meðalgildi yfir 8 tima vinnudag
og 40 tíma vinnuviku og hámarks-
gidis, sem er hæsta leyfilega
vegna meðalgildið á 15 mínútum.
Hámarksgildi eru notuð við sér-
lega hættuleg efni eins og vissar
lofttegundir, en meðalgildi við
rykmælingar og minna bráð-
hættuleg efni.
Þegar fleiri en eitt hættulegt
efni eru í andrúmslofti, er reikn-
að með að þau samverki og skal
taka tillit til þeirra við mat á
heilbrigðishættu.
Við mat á mengun á vinnustað
og heilbrigðishættu eru niður-
stöður rykmælinga bornar saman
við uppgefin hættumörk. Nauð-
synlegt er að ákveða hvaða hættu-
mörk á að nota og ber þá að taka
mió af aðferð þeirri, sem notuó er
við mælinguna.
Hættumörk fyrir
nokkur efni sem
fyrir geta komið
í andrúmslofti
starfsmanna
í álverum
Síðari
hluti
5. Nokkrar kröfur heilbrigðis-
yfirvalda til tSAL. Af því sem hér
hefur verið rakið er hægt að gera
kröfu til Álversins i Straumsvík
um að leggja fram skýrslu þar
sem eftirfarandi þarf að svara:
a) Hverjar hafa verið árlegar
mælinganiðurstöður íslenska Ál-
félagsins á ryki, lofttegundum,
hávaða o.fl. á vinnustöðum frá
1969 fram á þennan dag. Skal
getið tegundar og magns þessara
mengunarvalda á vinnustöðum og
i andrúmslofti starfsmanna.
b) Hvaða hættumörk hefur ís-
lenska Álfélagið haft til viðmið-
unar þegar það hefur metið
heilsufarshættu út frá niðurstöð-
um þessara mælinga?
c) Hvaða ráðstafanir hefur ís-
lenska Álfélagið gert til að
minnka hættulegt magn ryks eða
lofttegunda í andrúmslofti á
vinnustöðum i verksmiðjunni?
d) Hverjar hafa niðurstöður
rykmælinga, hávaðamælinga eða
mælinga á lofttegundum orðið
eftir slikar aðgerðir?
e) Hvernig er mengun and-
rúmslofts á vinnustöðum háttað í
Álverinu i dag?
f) Hvaða ráðstafanir hafa af
.hálfu islenska Álfélagsins verið
gerðar til að bæta núverandi
ástand hvað varðar mengun and-
rúmslofts á vinnustöðum fyrir-
tækisins?
g) Hvaða rannsóknir hafa verið
framkvæmdar á öllum starfs-
mönnum Álversins árlega, frá
1969 og fram á þennan dag?
h) Hverjar eru niðurstöður
þessara rannsókna með tilliti til
atvinnusjúkdóma eða annarra
kvilla t.d. tíðni sjúkdóma í öndun-
arfærum við ráðningu og við ár-
legt eftirlit með sömu starfs-
mönnum, hve margir starfsmenn
hafa hætt störfum við Álverið
vegna óþæginda frá mengun and-
rúmslofts á vinnustöðum og hvað
hefur orðið um þessa menn? Hef-
ur þeim batnað eða hafa þeir hlot-
ið varanlegt mein vegna starfs
síns i Álverinu.
i) Hefur héraðslækninum i
Hafnarfirði verið tilkynnt um þá
starfsmenn sem fengið hafa at-
vinnusjúkdóma vegna starfa i Ál-
verinu?
j) Hver er slysatíðni, tegundir
slysa og dreifing eftir störfum í
Álverinu frá 1969 og fram á þenn-
an dag?
k) Hvaða ráðstafanir hefur Is-
lenska Álfélagið gert til að koma
heilbrigðisþjónustu sinni í það
horf sem nauðsynlegt er talið við
slíkan atvinnurekstur þar sem
góðar venjur eru í iðnaði?
Aðgerðir í aðsigi
af hálfu heil-
brigðisyfirvalda
Heilbrigðisyfirvöld munu nú
sem fyrr beita sér fyrir öllum
þeim aðgerðum sem nauðsynlegar
eru taldar til varnar mengun á
vinnustöðum Álversins svo og
þeirri heilsugæslu sem nauðsyn-
leg er og við á við slíka starf-
rækslu.
Mun verða haft samráð við full-
trúa starfsmanna og forráða-
manna verksmiðjunnar í þessum
efnum hér eftir sem áður.
Að eftirfarandi málum hefur
Heilbrigðiseftirlit ríkisins unnið
að undanförnu:
1. Heyrnadeild Heilsuverndar-
stöðvar Reykjavíkur verður falið í
samráði við fyrrnefnda aðila að
framkvæma á næstunni heyrna-
mælingar á öllum starfsmönnum
fyrirtækisins svo og síðara reglu-
legt eftirlit með heyrn starfs-
manna.
2. Fenginn hefúr verið sérfróð-
ur ráðgjafi frá Atvinnuheil-
brigðismálastofnuninni í Osló,
sem hefur margra ára reynslu af
málum er varða mengun vinnu-
staða og sérstaklega í álverum og
er hann þekktur á alþjóðavett-
vangi i þessum málum. Mun hann
koma hingað til lands 12. apríl
næstkomandi og vera til aðstoðar
við skipulag mengunarvarna,
eftirliti með mengun vinnustaða,
rannsóknum á mengunarvöldum
svo og vissum heilbrigðisrann-
sóknum en hann hefur nýverið
unnið að sliku skipulagi fyrir
áliðnaðinn í Noregi ásamt fulltrú-
um launþega og atvinnurekenda.
3. Heilbrigðiseftirlit rikisins
hefur með fjárhagsaðstoð Heil-
brigðis- og tryggingamálaráðu-
neytisins keypt nauðsynleg ryk-
mælingatæki sem notuð verða til
rykmælinga (og flúormælinga í
ryki) i verksmiðjúm landsins.
4. Heilbrigðiseftirlit ríkisins
mun á næstunni auglýsa stöðu
heilbrigðisráðunauts og verður
hún ætluð tæknifræðingi og mun
þá bætast aðstaða stofnunarinnar
til eftirlits með mengunarmálum
á vinnustöðum þótt ljóst sé að
stofnunin þurfi hið fyrsta að fá
meira starfslið og fjármagn eigi
Efni U.S.A. 1971 Noregur 1973 Svíþjáð 1974 Danmörk 1976
Inert ryk, heildarmagn lo mg/m-5 lo mg/m5 lo rng/nr lo mg/m^
íloxio lo mg/m^ lo mg/m^ lo mg/m^ •2 lo mg/mJ
Flúoriö 2.5 mg/m^ 2.5 mg/m-5 2.5 mg/np 2.5 mg/m-5
Lífrasnt Inert ryk 5.o mg/m* 1 2 3 4 5.0 mg/m5
Flúorvetni 3 ppm 3 ppm 3 ppm 3 ppm
Brenniöttinsdíoxið 5 ppm 'i ppm 2 ppm 2 ppm
^okgjörn tjörusambönd, (bensenleysanlcg)+ 0.2 mg/m-5 o.2 mg/m^
^sbest (nema krokidolit sem yfirleitt er bannað) 2 þr./cm^ 2 þr./om^ 2 þr./cm^ 2 þr./cm^
X rabbameinsvaldar.
r ^
Greinargerð frá Heilbrigðiseftirliti
ríkisins um álbræðslur með tilliti
til ytri og innri mengunar ásamt
hollustu- og heilbrigðiseftirliti