Morgunblaðið - 24.03.1977, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. MARZ 1977
33
YFIRLIT VFIR FRAMLEIÐSLUAÐFERÐIR OG MENGUNARVARNIR Heilbriggiseftirlit ríkisina
VIÐ ALIÐNAÐ 1 NOKKRUM LÖNDUM
Land Framl. geta þús. tonn/ár Fjöldi verk- smiðja Verksmiðj. án nokkurs hreinsi- búnaðar Verksmiðj. með Söder- berg ofna Verksmiðjur me o ) ð forbökuð skaut '
H1iðarþjónuð Miðjuþjónuð
Heildarfj. M/lokuð ker Heildarfj. M/lokuð ker
U. S. A. 4569 31 O 12 6 4 16 16
Canada 1067 6 ob) 6 1 1 O 0
Japan 1474 13 O 9 5C) 5 O 0
Þýskaland 764 10 0 2 7 4 2 2
Noregur 723 8 o 7 2 ld) '2 2
ísland 74 r~ 1 * 0 1 0 0 0
a) Einstaka verksmiðjur hafa bæði Söderberg ofna og ker með forbökuðun skautum.
b) Ein verksmiðja er einungis með hreinsun~á hluta útblásturs.
c) Um er að ræða ker með forbökuð skaut, en ekki er kunnugt með vissu um skiptingu milli
hliðarþjónaðra og miðjuþjónaðara.
d) ófullkomin lokun kerja.
Aths. Yfirlit^þetta er samið samkvaant upplýsingum sem Heilbrigðiseftirlit ríkisins hefur
aflað ser frá stofnunum erlendis sem með mengunarmál fara. Sökum örrar þróunar og
stöðugra breytinga er ekki unnt að ábyrgjast, að um minniháttar frávik geti verið
að ræða.
að vera hægt að halda uppi skipu-
legu og raunhæfu eftirliti með
hinum mörgu málaflokkum er
undir stofnunina heyra.
Hreinsibúnaður
Með tilvisun til reglugerðar
númer 164 um varnir gegn meng-
un af völdum eiturefna og hættu-
legra efna og laga númer 79/1966
um lagagildi samnings milli ís-
lensku rikisstjórnarinnar og
Swiss Aluminium Ltd. um ál-
bræðslu við Straumsvík, ritaði ís-
lenska álfélagið þáverandi heil-
brigðismálaráðherra bréf, dags.
31/10 1972 og gerði grein fyrir
áformum sínum um byggingu
hreinsibúnaar við álbræðsluna.
Segir svo orðrétt í lok þessa bréfs:
„Að lokum vill ísal taka fram að
félagið er reiðubúið til að gera
allar eðlilegar ráðstafanir til að
hafa heimil á og draga úr skaðleg-
um áhrifum af rekstri bræðslunn-
ar í samræmi við góðar venjur í
iðnaði í öðrum löndum við svipuð
skilyrði I góðri samvinnu við
stjórnvöld". Er hér um að ræða
ítrekun á þriðju málsgrein 12.
greinar í samningi Swiss
Aluminium Ltd. og íslensku ríkis-
stjórnarinnar.
Áðurnefnt bréf ísals var sent
heilbrigðiseftirlitiríkisins til um-
sagnar og veitti stofnunin umsögn
sina um mengunarhættu við ál-
verið í bréfi dags. 22/1. 1973.
Taldi stofnunin óhjákvæmilegt að
sett yrðu upp hreinsitæki við ál-
verið I Straumsvík og að mál þetta
þyldi enga bið umfram það sem
tæknileg vandamál gerðu nauð-
synlegt. Á grundvelli þessa, var
Islenska álfélaginu með bréfi
ráðunéytisins, dags. 31/1 1973
gert að setja upp búnað til hreins-
unar á flúorsamböndum úr ræsti-
lofti verksmiðjunnar. Kveðið var
á um að fullt samráð yrði haft við
Heilbrigðiseftirlit rikisins um á
hvern hátt úrbætur skyldu úr
garði gerðar. Sendi Islenska álfél-
agið i framhaldi af þessu Heil-
brigðis- og tryggingamálaráðu-
neytinu bréf, dags. 28/3 1973, þar
sem staðfest er, að sett verði upp
hreinsitæki í Straumsvik og því
verki hraðað svo sem tæknilegar
ástæður leyfa, og að haft verði
fullt samráð við He.ilbrigðiseftir-
lit ríkisins í þessu efni. Það skal
tekið fram, að þrátt fyrir bréfa-
viðskipti þessi, létu forráðamenn
álversins ítrekað í ljós það álit sitt
að réttarstaða ísals færi eftir
ákvæðum fyrrnefnds samnings
milli ríkisstjórnarinnar og Alu-
swisS og að fyrirtækið þyrfti ekki
starfsleyfi samkvæmt reglugerð
nr. 164/1972.
I fyrrnefndu bréfi isals, dags
31/10 1972, er skýrt frá því að
gerður hefði verið samningur við
islenskan uppfinningamann um
þróun nýrrar gerðar hreinsi-
tækja. Tilraunir með tæki þessi
stóðu siðan yfir fram á seinni
hluta árs 1974 eða i tæp tvö ár.
Skituðu tilraunir þessar ekki til-
ætluðum árangri, hvað hreinsi-
hæfni snertir. Hreinsitæki þessi
eru að mati Heilbrigðiseftirlits
ríkisins mjög athyglisverð og lík-
legt að nota megi þau með góðum
árangri þar sem réttar aðstæður
eru fyrir hendi. Ljóst mátti hins-
vegar vera forráðamönnum ál-
versins frá upphafi að notkun
álversins frá upphafi að notkun
þeirra var ekki raunhæf við þær
aðstæður sem fyrir hendi eru í
kerskála álversins, þar sem
hreinsa þarf gríðarlegt loftmagn
(17—18 millj. m3 klst.) hver svo
sem niðurstaða tilrauna hefði orð-
ið, hvað hreinsihæfni snertir.
Skulu tilgreindar hér nokkrar
ástæður:
1. Notkun tækjanna hefði fyrir-
sjáanlega krafist geysimikils raf-
afls, þ.e. um og yfir 40 MW.
2. Notkun tækjanna hefði ekki
leitt til minni mengunar í and-
rúmslofti starfsmanna i kerskála.
Þvert á móti er líklegt að notkun
þeirra hefði leitt til verra ástands
en áður var.
3. Þegar ákvörðun um tilraunir
þessar var tekin, var álvinnslan í
lokuðum kerjum með hriensun
útblásturs i svonefndum þurr-
hreinsibúnaði þegar hafin i ýms-
um verksmiðjum. Slíkur búnaður
hefur augljósa kosti, m.a. þann að
mjög dregur úr mengun i and-
rúmslofti starfsmanna í kerskála.
Mátti ljóst vera á þessum tima,
hvert stefndi i þróun þessara
mála i heiminum.
i október 1974 tilkynnti isal
Heilbrigðis- og tryggingamála-
ráðuneytinu að ákveðið hefði ver-
ið að hverfa frá áætlun um notk-
un hreinsitækja Jóns Þórðarson-
ar. í nóvember var síðan lögð
fram áætlun um lokun rafgrein-
ingarkerja álversins og uppsetn-
ingu þurrhreinsibúnaðar. Lýsti
Heilbrigðiseftirlit ríkisins sig
sammála því að þessi leið yrði
farin. Mótaðist afstaða stofnunar-
innar m.a. af þvi að slíkur búnað-
ur dregur úr mengun í andrúms-
lofti starfsmanna i kerskála verk-
smiðjunnar. Gert var ráð fyrir því
i áætlunum fyrirtækisins, að árið
1975 færi í tilraunir með þekjur
og að hreinsibúnaður yrði kominn
i fullan rekstur fyrir allt álverið
um áramótin 1977/78. Er
skemmst frá því að segja að til-
raunir þessar drógust á langinn,
auk þess sem fjármagn til þeirra
var skorið niður og dregið var úr
umfangi þeirra. Hófst tilrauna-
rekstur ekki fyrr en í byrjun árs
1976 og stóð einungis í 4lA mánuð.
Jafnframt var einungis byggt yfir
tvö ker i stað fjögurra í uppruna-
legri áætlun. Lét álverið af hendi
skýrslu um tilraunir þessar í
ágúst 1976. Er þar komist að
þeirri niðurstöðu, að þekjurnar
henti ekki aðstæðum i Straums-
vík að öllu leyti og að með þeim
verði ekki unnt að uppfylla þær
kröfur um hreinsihæfni sem fram
hafi verið settar af heilbrigðis-
yfirvöldum. Fyrir síðastnefndu
ályktuninni eru þó ekki færð
óyggjandi rök á grundvelli mæl-
inga eða á annan hátt. Ennfremur
er komist að þeirri
niðurstöðu að rétt sé nú að gera
áætlun um nýjar tilraunir með
lokun kerjanna og breytta fram-
leiðsluhætti til þess að koma megi
við fullkominni hreinsun. Með
kröfum heilbrigðisyfirvalda er
hér átt við bréf Heilbrigðiseftir-
lits ríkisins til ísal, dags 18/8
1975, þar sem stofnunin, að höfðu
samráði við Náttúruverndarráð
og Heilbrigðismálarð Hafnar-
fjarðar, lét i ljós álit sitt á þvi,
hvaða árangri beri að ná með
hreinsibúnaðinum með hliðsjón
af þróun þessara mála í öðrum
löndum. Var þetta gert i samræmi
við fyrrnefnt bréf Heilbrigðis- og
tryggingamálaráðueytisins, dags.
31/10 1973, þar sem mælt er svo
fyrir um, að úrbætur í mengunar-
málum álversins skuli gerðar í
samráði við Heilbrigðiseftirlit
ríkisins.
Framangreind atburðarás sýnir
glöggt, að bygging hreinsibún-
aðar hefur ekki haft fullan for-
gang hjá forráðaönnum álversins
og að fullar efndir hafa ekki verið
á fyrirheiti þvi, sem gefið var í
áðurnefndu bréfi álversins 31/10
1972.
Á hjálögðu yfirliti er greint frá
framleiðsluháttum og mengunar-
vörnum í nokkrum löndum þar
sem álframleiðsla er stunduð.
Nær yfirlit þetta til allra starf-
andi verksm. i þessum löndum,
1975 (68 verksm.) Sýnir yfirlitið
að engin þeirra er rekin með
sama hætti og verksmiðjan í
Straumsvik, þ.e. án nokkurs
hreinsibúnaðar. Fram kemur
einnig að méstur hluti verksmiðja
sem nota hliðstæðar framleiðslu-
aðferðir eru með lokuð ker, en
það stuðlar að bættum mengunar-
vörnum og dregur úr mengun í
andrúmslofti starfsmanna.
Nokkrar verksmiðjur hafa ein-
ungis hreinsun í rjáfri kerskála,
en slíkt þykir úrelt orðið og er
víðast hvar í þessum verksmiðj-
um unnið að því að kerjum verði
lokað. Sumar verksmiðjanna hafa
bæði lokuð ker með fullkominni
hreinsun í þurrhreinsibúnaði og
hreinsun með vatnsúðun í rjáfri
kerskála.
íslenska álfélagið hefur nýver-
ið sent ríkisstjórninni áætlun um
lokun rafgreiningarkerja samfara
hreinsun útblásturs i þurrhreinsi-
búnaði og breyttum framleiðslu-
aðferðum. Er gert ráð fyrir af
rafgreiningarkerjum verksmiðj-
unnar verði breytt í miðjuþjónuð
ker, en það þýðir, að unnt verður
að bæta hráefnin á kerin og
brjóta skurn þeirra að mestu leyti
án þess að þekjur yfir þeim séu
opnaðar og berst því minna magn
mengunarefna út í andrúmsloft
kerskálans.
Heilbrigðiseftirlit ríkisins er
sammála forsvarsmönnum álvers-
ins um að hér sé um áð ræða þá
bestu leið til mengunarvarna sem
völ er á í dag, þegar tekið er tillit
til bæði ytra og innra umhverfis,
sé rétt á málum haldið. Mun
stofnunin leggja ríka áherslu á,
að aðgerðum þessum verði hrint i
framkvæmd og þeim hraðað eftir
þvi sem kostur er.
Afmæli
Guðmundur Björnsson kennari,
Jaðarsbraut 9, Akranesi, er 75 ára
gamall í dag, 24. marz. — Hann er
fæddur að Núpsdalstungu í V-
Húnavatnssýslu árið 1902, eins og
bækur sanna, og er hann einn af
svokölluðum „aldamótamönn-
um“. En þeir voru brennandi af
áhuga fyrir velferð lands og lýðs,
störfuðu í ungmennafélögunum,
og sögðu og vildu — „Íslandi
allt“.
— Guðmundur tók gagnfræða-
próf frá Flensborg i Hafnarfirði
árið 1920 og kennarapróf i
Reykjavík árið 1934. Hann hefir
lengst af verið starfandi kennari
hér á Akranesi, umboðsmaður Al-
mennra trygginga h/f og unnið
ýmis önnur störf í nefndum og
stjórnum, og einnig að áhugamál-
um svo sem í Norræna félaginu
o.fl. —Guðmundur er mikill sund-
og sóldýrkandi og stundar slikt
vel nú á siðari árum. Hann er
giftur Pálinu Þorsteinsdóttur,
Mýrmanns, kaupmanns og utvegs-
bónda á Stöð í Stöðvarfirði. Við
Akurnesingar árnum þeim hjón-
um og f jölsskyldunni allra heilla í
tilefni af afmælinu. — Guð-
mundur verður að heiman á af-
mælisdaginn. Júlíus.
Kynning og
kennsla
í lífgunar-
tilraunum
ÞAÐ VAR ekki fyrr en árið 1961 að
farið var að kenna, að nokkru ráði,
iffgunartilraunir með blástursaðferð
hér á landi. Að vfsu byrjuðu skátar f
Reykjavfk og nemendur forskóla
Hjúkrunarskóla íslands að læra þessi
fræði haustið 1958, en fólk þurfti
tfma til að átta sig á þessari byltingu
f slfkri kennslu fyrir almenning. Vor-
ið 1960 beitti Rauði kross íslands
sér fyrir þvf að fá dr. Arne Ruben
(einn af upphafsmönnum blástursað-
ferðar) til þess að flytja erindi og
sýna kvikmyndir um þetta efni f
Reykjavfk og allvfða úti á landi. Sfð-
ar á því ári hóf slysavarnadeildin
„ Ingólfur" í Reykjavík námskeið í
nefndum Iffgunartilraunum. —
Þannig var ýtt úr vör.
Margir af þeim, sem lærðu hjálp í
viðlögum fyrir þennan tfma, áður en
blástursaðferðin kom fram, hafa ósk-
að þess að að fá að læra hana
sérstaklega og rifja upp gömul kynni
af öðrum þáttum, sem breyzt hafa
æðimikið sfðan. Þeirra vegna (og
reyndar allra) boða Námsflokkar
Reykjavíkur til námskeiða í kvöld og
nokkur kvöld í næstu viku í þessum
efnum, í Miðbæjarskólanum.
í Skátabókinni segir Páll Gíslason
yfirlæknir m.a. „Eitt af þvi, sem
mikilvægast er að kunna i fyrstu
hjálp, er Iffgun úr dauðadái. Hvergi
er jafn skammt milli Iffs og dauða og
aldrei er jafn mikilvægt, að þeir, sem
fyrstir koma á slysstað bregði fljótt
og rétt við." Jón Oddgeir Jónsson