Morgunblaðið - 06.04.1977, Qupperneq 12

J2 MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 6 APRÍL 1S77
Tvær andskáldsögur
Einar Guðmundsson:
LABLAÐA HÉRGULA.
Skáldsaga.
Á kostnað höfundar 1975.
Einar Guðmundsson:
FLOTTINN TIL LlFSINS.
Öfullgerð skáldsaga.
Kápa: Magnús Tómasson.
Á kostnað höfundar 1976.
ÞAÐ má alltaf eitthvað græða
á formálum bóka. Svo er um
formála Einars Guðmunds-
sonar að skáldsögunni Lablaða
hérgula. Einar skrifar: „Skáld-
saga þessi (eða skúlptúr),
Lablaða hérgula, er orðin til á
eftirfarandi hátt: Þann 7. marz
1973 tók ég álitlegan stafla af
handritum eftir sjálfan mig,
afrakstur ca. þriggja-fjögurra
ára skrifa og reyndist bunkinn
vera 16, 4 cm skv. tommutokks-
mælingu. Horfði ég stjarfur á
handritabunkann í um það bil
heila klukkustund og komst að
þeirri niðurstöðu, að í stað þess
að gefa út þægilega og sæta bók
með gamla hugsunarlaginu
stæði mér nær að búa til prent-
unar eins konar þverskurðar-
skáldsögu, þar sem ég notaði
hin margvíslegu viðfangsefni
mín I gegnum árin.“ Næst lýsir
Einar því hvernig hann skar
sundur og tengdi saman ólík-
legustu búta ritlistar, en segir
síðan um viðleitni sína:
„Langaði mig sumpart til að
gefa mynd af eðlisfari dag-
blaðs, sem geri hvort tveggja I
senn: að herma eftir lífinu og
reyna að móta það.“
Lablaða hérgula verður
þvíeinhvers konar andskáld-
saga þar sem allt er leyfilegt.
Gamla hugsunarlagið er gert
brottrækt, en áhersla er lögð á
að vekja óvænt hugmynda-
tengls. Sifelldar endurtekn-
ingar og hljómur orða, sjálf-
stætt lif mynda verður það sem
höfundurinn keppir að. Til-
gangslaust er fyrir þá að reyna
að lesa þessa bók sem hafa fyrir
fram ákveðnar hugmyndir um
hvernig skáldsaga eigi að vera.
Hætt er við því að þeir gefist
fljótlega upp að fylgja þver-
skurði höfundarins. Geti þeir
aftur á móti tekið undir eftir-
farandi orð í Lablaða hérgula
má reyna að fletta upp í bók-
inni:
drengir
ekki endilega drengir
góðir drengir
ekki endilega góðir
hreinir drengir
ekki endilega hreinir
mjúkir drengir
ekki endilega mjúkir
Án þess að efni Lablaða hér-
gula verði skilgreint nánar hér
skal jatað að mer þótti bokin
skemmtileg tilraun og allhressi-
leg aflestrar á köflum. Einar
Guðmundsson er hugkvæmur
og ungæðislegur gáski spillir
ekki fyrir honum. Hann er
sjálfum sér samkvæmur í bók-
inni. Sama má segja um Flótt-
ann til lífsins sem hann kallar
ófullgerða skáldsögu. Þar er
„eðlisfar dagblaðs" í algleym-
ingi og er nokkur hluti bókar-
innar á ensku. Firring manns-
ins í samfélaginu er viðfangs-
efni höfundarins og eru
martraðarkenndar myndir úr
hversdagsleikanum látnar sýna
hans. Endurtekningar gegna
hér veigamiklu hlutverki eins
og Lablaða hérgula. Ástarævin-
týri eru nokkuð stór þáttur
bókarinnar með viðeigandi
losta; eitt gerist í líkhúsi.
Höfundurinn iðkar skop-
stælingu og hlífir fáum. í bók-
inni eru líka sýnishorn konkret
ljóða og þannig mætti lengi
telja.
Andskáldsögur Einars
Guðmundssonar bera vitni höf-
undi sem vill fara nýjar braut-
ír. Það verður ef til vill ekki
sagt að hann hafi enn sem kom-
ið er náð verulegum árangri í
ritlist sinni. En sem
„underground" verk eru bækur
hans athyglisverðar. í lok Flótt-
ans til lífsins segir frá þeim
sem horfa þegjandi í eldinn:
„Þeim brann margt í muna og
þeir létu sig dreyma langt út
fyrir vióáttur þessa lands.
Sigurður sat í eins konar
afbrigði af lótusstellingu, en
hinir bara eins og islenzkir
sveitastrákar; þeir störðu inn í
glæðurnar og i leiðslunni
kviknuðu fyrstu neistar til þess
átaks, er kalla mátti flóttann til
lífsins." Þessir félagar eru sam-
mála um að hér á landi, á
„loðnubræðsluplaninu" sé allt
„morandi í hálfklikkun, hálf-
geðveiki, hálfkæringi“.
Ef benda ætti á höfunda sem
fara svipaðar slóðir og Einar
Guðmundsson eru það einkum
Guðbergur Bergsson og Dagur
Sigurðarson.
Magnús Tómasson hefur gert
frumlega kápu á Flóttann til
lífsins.
Að þykja
vænt um dýr
Guðmundur Þorsteinsson frá
Lundi:
HUGSA DÝRIN?
Frásagnir af mönnum og dýrum.
Bókaforlag Odds Björnssonar
1976.
I frásögn sem Guðmundur Þor-
steinsson frá Lundi nefnir Lftill
smali fyrir sextiu árum segir
hann frá því að hann hafi verið
„alinn upp við það að gefa nánar
gætur að náttúrunni: landslagi,
gróðurfari, fuglum og öðrum
skepnum sem fyrir bar, og hátt-
semi þeirra“. Níu ára gamall var
hann smali á Héraði, „innan við
25 kíló að þyngd, og annar þroski
eftir því“. Við hundinn sem fylgdi
Guðmundi í smalamennskunni
ræddi hann eins og mann;
„hversu mikið hann skildi af þvi,
er ósannað mál, en marga óræka
sönnun hefi ég fengið fyrir því á
Hfsleiðinni, bæði fyrr og síðar, að
skepnur sem menn umgangast
með tillitsemi og nærfærni, skilja
meira af máli manna en flestir
halda."
Það eru margar frásagnir af
skynugum hundum í Hugsa
dýrin? En þar er lika kafli sem
nefnist Rottan min og fjallar um
tilraun Guðmundar og vinnu-
félaga hans á bifreiðaverkstæði
Sæbergs i Hafnarfirði til að temja
rottu. Hún kom alltaf til þeirra í
kaffitímum og fékk hjá þeim
brauðmola. Guðmundur lýsir
henni svo að hún hafi verið „full-
vaxin rotta, en ekki gömul, þrif-
leg og greindarleg, gætin og
ihugul á svip“. Því miður mun
rottan hafa komist í eitur og varð
það henni að aldurtitla. En minn-
ingin um hana er Guðmundi afar
kær og hann deilir á mennina sem
kunna ekki að lifa í sátt og sam-
lyndi við skepnurnar. í nafni
menntunar og vísinda yfirfylla
þeir jörðina „með óskynsamlegri
fjölgun og æyða öllum lífsskil-
yrðum hennar með enn heimsku-
legra offorsi". Hann endar bók
sína með þvi að minna á að
„greind og göfgi dýranna" sé
„minni gaumur gefinn en vera
Bðkmenntlr
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
ætti. Og þeir ómenntuðu alþýðu-
menn sem það vilja gjöra, eiga á
brattann að sækja tneð það, þar
sem er bókvísi hinna lærðu
manna og menntuðu".
Athyglisverðar eru frásagnir
Guðmundar af fuglum, skynsemi
æðarfuglsins og klókindum svart-
baksins svo að eitthvað sé nefnt. í
frásögninni Á framverði leikur
gamall svartbakur á hann.
Guðmundur var á svartbaks-
veiðum í Stafneshverfi, kom skoti
á einn ungan svartbak, en eftir
það gerðist gamli svartbakurinn
varðfugl, aðvaraði hina.
Frásagnir Guðmundar Þor-
steinssonar af dýrum verða um
leiö brot af hans eigin ævisögu og
auk þess koma margir menn við
sögu. Þeir sem hlustað hafa á
Guðmund segja frá gleyma ekki
alþýðlegri frásagnarlist hans.
Hana er að finna i þessari bók.
Guðmundur er löngu kunnur
fyrir ýmsa þjóðlega þætti sína, en
hann er manna kunnugastur
sveitastörfum fyrr á tímum. Ein
ljóðabók hefur komið út eftir
hann og er nafnið táknrænt: Við
hljóðfall starfsins. í starfi hefur
hann fundið gleði sem aðrir menn
leita án árangurs. Hann býr nú i
Sandvík á Sléttu ásamt konu sinni
Guðlaugu Sæmundsdóttur. Hann
sker út í tré og plast dýr og fugla.
Hún semur lög. Honum er tamt að
kalla sig smala eftir þvi starfi sem
honum var ungum trúað fyrir.
Gullöld
íslenzkrar
ljóðlistar
ISLANDSKEGULLALDERDIKT
(1800—1930).
Norsk omdikting ved
Ivar Orgland.
Fonna Forlag 1976.
INNGANGUR Ivars Orglands að
Islandske Gullalderdikt er í raun-
inni bók um timabilið 1800—1930
í íslenskum skáldskap. Inn-
gangurinn er til marks um þekk-
ingu Orglands á því efni sem
hann fjallar um og einnig lýsir
hann persónulegu mati sem fróð-
legt er að kynnast. Þótt inn-
gangurinn sé saminn handa
norskum lesendum held ég að ís-
lendingar geti líka haft gagn af
honum.
Ivar Orgland hefur miklar
mætur á Bjarna Thorarensen.
Hann hrífst að vonum af erfi-
ljóðagerð Bjarna og telur að eng-
inn standist samjöfnuð við hann á
því sviði. Áður höfðu skáldin að-
eins lofsungið hinn látna, en eftir-
mæli Bjarna eru heilsteyptar
skapgerðarmyndir og full af lifs-
visku, segir Orgland. Að dómi
Orglands nær Bjarni lengst i
eftirmælum um menn sem höfðu
mikla hæfileika til að bera án
þess að þeir nýttust fyllilega i
daglegu lífi. en settu engu að
siður svip á samtiðina með per-
sónuleik sinum (Sæmundur
Magnússon Hólm, Oddur Hjalta-
lín). Hið kunna lokaerindi i ljóð-
inu um Odd Hjaltalin er þannig í
þýðingu Orglands:
Men du som nedetter
livselvi
flyter sovande
mot feigdarosen,
last ikkje laksen
som leitar djervt
opp mot straumen
og spring i fossar!
Það verður að teljast athyglis-
vert að likja þeim Bólu-Hjálmari
og Francois Villon saman. Org-
Ivar Orgland.
land er liklega ekki fjarri sanni I
þeirri samlíkingu. Skáldskapur-
inn er þeim báðum vörn og sókn,
það er þeirra eigið lif og reynsla
sem þeir yrkja um. Báðir voru
þeir í andstöðu við samfélagið,
skorinorðir og oft beiskir af þeim
sökum.
í samanburði á þeim Bjarna
Thorarensen og Jónasi Hallgrims-
syni (mikið er um samanburð á
skáldum hjá Orgland) segir Org-
land: Það sem fyrst og fremst
skilur þá að sem skáld er að
Bjarni horfir fránum augum
beint inn í mannlífið, en mynd
landsins og málið birta Jónasi aft-
ur á móti líf mannsins, eða með
öðrum orðum: Bjarni er skáld
innri heims, Jónas ytri heims. I
þessu er nokkur sannleikur fólg-
inn, en það sem máli skiptir að
mínum dómi er að vinnubrögð
skáldanna eru ólík þrátt fyrir
náinn skyldleika. í hinum ein-
falda ljóðstíl sinum sem stundum
getur vist áreynslulaus opinberar
Jónas ekki siður dýpt mannlifsins
en Bjarni. Eins og Orgland bendir
réttilega á hefur Jónas sennilega
meir en nokkurt annað skáld
stuðlað að endurreisn íslensks
bókmenntamáls.
Ivari Orgland tekst ágætlega að
benda á sérkenni Kristjáns Jóns-
sonar Fjallaskálds og draga fram
tengsl hans við erlendar bók-
menntir. Orgland skýrir frá þvi
að hið merka norska skáld, Tor
Jonsson, hafi skrifað umsögn um
þýðingasafn Hans Hulens Millom
frendar, Islendsk lyrikk 1850—
1930 (1944) og sérstaklega dáðst
að ljóði Kristjáns um Dettifoss.
Meðal skálda sem vöktu athygli
Tor Jonssons voru Matthías
Jochumsson og Einar Benedikts-
son, sá siðarnefndi mestur ís-
lenskra skálda á siðari tímum að
mati Jonssons.
Ivar Orgland er sammála Tor
Jonsson um þá Matthías Jochums-
son og Einar Benediktsson. Um
þá báða fjallar hann af miklum
skilningi. Orgland segir skemmti-
lega frá fundum þeirra
börnin hafi þegar það starf hófst
skýrt frá þvi, að viðvörunaraug-
lýsingarnar sem birtar hefðu ver-
ið í fjölmiðlum á vegum nefndar-
innar, hefðu haft mikil áhrif á
viðhorf þeirra til reykinga.
Eins og glöggt hefur komið
fram að undanförnu eru börn og
unglingar nú orðin mjög ötul i
baráttunni gegn reykingum og
hafa ýmsir aðilar stutt þau eftir
mætti þar á meðal borgarlæknir
og fræðsluyfirvöld Reykjavikur-
borgar ásamt starfsmönnum
krabbameinsfélaganna.
Samstarfsnefnd um reykinga-
varnir hefur komið til móts við
unga fólkið með því að láta prenta
límmiða og veggspjöld með
Matthíasar og Björnssons, en
Matthias var líkt og Einar Bene-
diktsson þaulkunnugur norskum
bókmenntum. Matthías þýddi
m.a. úr norsku Brand eftir Ibsen
og Einar þýddi Pétur Gaut. Org-
land tekst prýðilega að sýna sam-
hengi islenskra bókmennta og
þess sem erlend skáld voru að fást
við á sama tima, ekki síst norsk.
Matthías var skáld innblástursins,
hjá Einari verður algyðistrú og
mystik uppspretta mikils skáld-
skapar. Upphafserindi Brims eft-
ir Einar er þannig 'þýðingu Org-
lands:
Veldig slir hjarta át havdjupet katde,
av klangane drikker eg kraft og fred.
Du ber i deg, stuttiiva, skjelvande alde,
tidi sitt fotsteg, som fram skal halde.
Nár brimet brusar, mitt blod syng me.
Auk þeirra skálda sem hér hafa
verið nefnd eru i Islandske
Gullalderdikt ljót' eftir Sigurð
Breiðfjörð, Grim Thomsen, Stein-
grím Thorstekissc n, Stephan G.
Stephansson Þorsíein Erlíngsson
og Hannes Hafstein. í vali ljóð-
anna skiptist á hefðbundið mat og
persónulegt. Hér er ekki unnt að
dæma um hvernig þessi ljóð
hljóma á norsku, en málið er
furðulikt íslensku. Islandske
Gullalderdikt er ásamt Islandske
Dikt frá várt hundreár sem
Orgland sendi frá sér 1975 viða-
mesta kynning íslenskrar Ijóðlist-
ar erlendis. Ötalin eru mörg önn-
ur þýðingasöfn úr íslensku eftir
Ivar Orgland.
ýmsum varnaðarorðum gegn
reykingum, sem dreift hefur
verið til ákveðinna aldursflokka
barna i öllum skólum landsins.
Þá var á nýliðnu ári gerð til-
raun með auglýsingar gegn reyk-
ingum á búningum iþróttafélaga,
en beinar auglýsingar í fjöl-
miðlum lágu alveg niðri vegna
takmarkaðra fjárráða nefndar-
innar.
Vara viö
hættu af
tóbaksreykingum
Með lögum nr. 59 frá 18. apríl
1971 var gerð sú breyting á lögum
um verslun ríkisins með áfengi
Framhald á bls. 23
Upplýsingaherf erd um
reykingar nú í apríl
Samstarfsnefnd um reykinga-
varnir mun nú í aprilmánuði
gangast fyrir upplýsingaherferð I
fjölmiðlum um skaðsemi reyk-
inga. Verður þá birt ýmisskonar
fræðslu- og fréttaefni frá nefnd-
inni varðandi reykingar fyrri
hluta mánaðarins en i kjölfarið
munu fylgja auglýsingar þar sem
lögð er áhersla á varnaðarorð
varðandi slgarettureykingar.
Um það bil fimm ár eru nú
liðin frá því að nefndin hóf starf
sitt og óhætt að fullyrða, að
grundvallarbreyting hefur orðið
á afstöðu fólks til reykinga á
þessu timabili. Er fyrstu við-
vörunarauglýsingar nefndar-
innar birtust 1972 urðu nefndar-
menn varir við að ýmsum fannst
þetta hæpinn áróður, en nú er
ljóst, að tekist hefur að opna augu
fjölda fólks fyrir skaðsemi reyk-
inga. Einnig hefur fslendingum
orðið Ijósari réttur þeirra, sem
ekki reykja, til þess að fá að anda
að sér hreinu og ómenguðu lofti.
Unga kynslóðin
hefur vaknað
Þeir aðilar, sem unnið hafa að
fræðslu um skaðsemi reykinga í
skólum, hafa tjáð nefndinni, að