Morgunblaðið - 06.04.1977, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 6. APRÍL í$77
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavfk.
Framl* væmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Vilja menn verkföll
— og 54% verðbólgu?
Nútíma þjóðfélag er
margþætt stofnun með
sérhæfðum starfsstéttum,
sem allar vinna þjóðar-
búinu gagn, hver á sínu
sviði. Sérhæfingin tryggir
hámarksafrakstur hugar
og handar á afmörkuðum
vettvangi, sem þjóðhags-
lega séð er eftirsóknarvert,
en þrengir á stundum sjón-
deildarhringinn. Eða eins
og sagt hefur verið, bæði í
gamni og alvöru: menn
vita sífellt meira og meira
um minna og minna. —
Sérhæfingin hefur skert
hæfileika borgarans til að
sjá og meta rétt heildar-
mynd þjóðfélagsins; sam-
hengi hinna ýmsu þátta
þess. Menn þoka sér í
þrýstihópa, horfa um of á
sinn afmarkaða flöt i til-
verunni, án nægilegrar
þekkingar eða skilnings á
hringrás verðmætasköpun-
ar í þjóðfélaginu — eða
nauðsynlegrar tillitssemi
gagnvart öðrum starfs-
stéttum.
Glöggt dæmi um þetta
þekkingar- og skilnings-
leysi er fimbulfamb um
málefni landbúnaðar, sett
fram af mönnum og mál-
gögnum, sem ekki gera sér
grein fyrir raunverulegri
verðmætasköpun í þessari
atvinnugrein né hlut henn-
ar í öðrum atvinnugrein-
um, ekki sízt iðnaði og
verzlun. Þýðing íslenzks
landbúnaðar liggur ekki
einvörðungu í því að sjá
þjóðinni fyrir hvers konar
neyzluvörum úr land-
búnaðarafurðum, þó það sé
meginverkefni hans, — og
gjaldeyrisssparandi fram-
leiðsla gegni, þjóðhagslega
séð, sama hlutverki og
gjaldeyrisskapandi fram-
leiðsla. íslenzkur landbún-
aður er mikilvægur hrá-
efnisgjafi íslenzkum iðn-
aði, bæði þeim er fram-
leiðir fyrir heimamarkað
og erlendan — og má þar
nefna bæði ullar- og
skinnaiðnað. íslenzkur
landbúnaður er undirstaða
drjúgs hluta atvinnutæki-
færa í iðnaði og verzlun
landsmanna, ekki einungis
vegna iðnaðarhráefna og
neyzluvara, sem hann
framleiðir, heldur jafn-
framt sökum verzlunar- og
iðnaðarþjónustu, er hann
kaupir. Flestir kaupstaðir
og kauptún í strjálbýli, og
raunar svokallað þéttbýli
líka, byggir atvinnu og af-
komu sína að meira eða
minna leyti á tilvist nær-
liggjandi landbúnaðar-
héraða; úrvinnslu- og
þjónustuiðnaði og verzlun.
Sumir þéttbýliskjarnar
nær einvörðungu. Sem
dæmi má nefna staði eins
og Selfoss, Blönduós, Egils-
staði og Búðardal, svo eitt
dæmi sé tekið úr hverjum
landshluta. — Sannleikur-
inn er sá að íslenzkir at-
vinnuvegir eru hvor öðr-
um háðir í ríkara mæli en
menn gera sér almennt
grein fyrir, þann veg, að
áfall eins kæmi óhjá-
kvæmilega niður á öðrum.
Björn G. Jónsson, bóndi
á Laxamýri, víkur nýlega
að þessum tengslum i
blaðagrein, þó frá öðru
sjónarhorni séð en hér að
framan var rakið. Því hef-
ur verið haldið fram, að
það væri þjóðhagslega
æskilegt að leggja niður
landbúnaðarframleiðslu
hér á landi, en flytja inn
neyzluvörur af þessu tagi.
Björn svarar því til að eins
megi þá flytja inn ódýrara
vinnuafl frá Afríku, eða
ódýrari dagblöð frá Dan-
mörku, ef slík sjónarmið
eigi að vera einráð í af-
stöðu manna. Hann vekur
og athygli á því að í þurrka-
kafla í Vestur-Evrópu á sl.
sumri, er óttast var um
stórfelldan uppskerubrest,
jafnvel matarskort á
Vesturlöndum, hafi
áróðurinn gegn íslenzkum
landbúnaði þagnað um
sinn. Þeir tímar hafa kom-
ið í sögu þjóðarinnar, og
geta komið aftur, að erfitt
sé eða verði um aðdrætti
matvæla að eylandi okkar,
— og þá, eins og raunar
ætíð, sé gott að geta búið að
sínu.
Þá víkur Björn og að lög-
bundnum tengslum launa
bóndans við svokallaðar
viðmiðunarstéttir. Stað-
hæfir hann að verðlags-
grundvöllur vísitölubús sé
rangur, enda hafi hann
ekki tryggt bændum laun
að lögum, miðað við svo-
kallaðar viðmiðunarstéttir.
Kostnaðarliðir vísitölubús
séu of lágt metnir, ekki sízt
lánakostnaður, og stór
hluti framleiðslunnar sé
borgaður löngu eftir á, auk
þess sem áætlunarverð
náist oft ekki.
Þrátt fyrir lagaleg tengsl
milli launa bóndans og svo-
kallaðra láglaunastétta
segir Björn bændur líta
með tortryggni á boðaða
verkfallapólitík. Því valdi
einkum tvennt. í fyrsta
lagi hafi bændur orðið
fyrir þungum búsifjum í
verkföllum, sem ítrekuð
dæmi sanni. I annan stað
hafi bilið milli hálauna- og
láglaunafólks lengst í
hverju verkfalli. Hér þurfi
því ný viðhorf til að koma,
ef tryggja eigi launajöfnuð
og raunhæfar kjarabætur
til þeirra, sem f mestri þörf
séu fyrir þær.
Sé litið á heildarmynd-
ina, eins og hún blasir við,
við upphaf kjaraumræðna
á íslenzkum vinnumarkaði,
fylgir verðlag íslenzkra
landbúnaðarafurða
launum á almennum
vinnumarkaði. Hætt er við
að hærri laun við hvers
konar framleiðslu- og
þjónustustörf komi fram í
hærra verði framleiðslunn-
ar eða þjónustunnar, enda
þarf hver atvinnugrein að
láta enda ná saman, tekjur
og gjöld, eða stöðvast ella.
— Engu að síður er óhjá-
kvæmilegt, að auka kaup-
mátt launa, bæði lífeyris-
þega og láglaunafólks.
Hins vegar verður að
stemma stigu við því, sem
hingað til hefur samhliða
gerzt, að hlutfallslegar
hækkanir sigli hraðbyri
upp alla launastiga, til
mögnunar verðlags.
Skemmst er að minnast
kjarasamninga snemma
árs 1974, en á því ári náði
verðbólguskriðan hámarki,
54% á ársgrundvelli, og
vinstri stjórnin neyddist til
að rjúfa tengsl kaupgjalds
og vísitölu, sællar minn-
ingar. Slfkar kollsteypur
þjóna engra hag — og
koma verst við þar sem sízt
skyldi. Þess vegna verður
að líta á allar hliðar mála,
heildarmyndina, og stefna
að raunhæfri kaupmáttar-
aukningu, e.t.v. með sam-
drætti eða tilfærslu á
samneyzlu þ.e. sköttum
hins opinbera yfir í frjáls-
ari ráðstöfun einstakling-
anna á vinnutekjum sínum
eða aflafé.
Tekur verðbólgan völdin?
— eftir Ellert B. Schram, alþm.
NÚ dregur óðum til tíðinda í
kaup- og kjaramálum.
Samnmgum hefur verið sagt
upp frá og með næstu
mánaðamótum. Kröfur
verkalýðsfélaganna hafa bor-
ist og aðilar vinnumarkaðar-
ins og sáttasemjarar búa sig
undir þá annáluðu
uppákomu, sem nefnist
samningafundir.
Margir spá löngum og ill-
vi’gum verkföllum.
Þessi atburðarás kemur
engum á óvart. Hún er árviss
og hefðbundin. Það lýsir ef
til vill best út í hvers konar
öfgar er komið, að fjölmiðlar
lýsa aðdragandanum eins og
undirbúningi að spennandi
íþróttakeppni!
Það sorglega vað þetta allt
saman er, að hversu oft, sem
bent hefur verið á að kröfu-
gerð og vinnubrögð við
samninga striða bemlínis
gegn tilgangi sínum, sitja
menn enn við sama hey-
garðshornið. Hitt er þó enn
örlagaríkara, að þeir samn-
ingar sem gerðir hafa verið
og sjálfsagt munu verða
gerðir nú, eru helzta fors-
enda fyrir kjararýrnun næsta
árs og nauðsyn nýrra
samninga aðári.
Við eigum í þessu landi
fimm stjórnmálaflokka, við
höfum yfir að ráða fjöldanum
öllum af lærðum hagfræðing-
um, heilum stofnunum sem
fjalla um efnahagsmál. og
mæta menn í forystu verka-
lýðs- og vinnuveitenda. Allir
þessir aðilar, allir með tölu,
eru sammála um, að verð-
bólga sé sá skaðvaldur, sem
fyrst af öllu þurfi að vinna
bug á. Vinstri stjórnin lýsti
því yfir, að það væri höfuð-
viðfangsefni hannar að ráða
bót á verðbólgunni. Verð-
bólgan jókst úr 1 5% i 54%
af völdum þeirrar stjórnar.
Núverandi forsætisráðherra
lýsti því yfir, með 42 þing-
menn sér til stuðnings, að
ríkisstjórn hans stefndi að því
að koma verðbólgunni niður í
það sem eðlilegt þykir i ná-
lægum löndum. Enn er verð-
bólgan nær 30%.
Þetta er gamla sagan.
Ríkisstjórnir eru myndaðar.
Þær marka sér stefnu í efna-
hagsmálum, beita þeim hag-
stjórnartækjum, sem þær
hafa yfir að ráða, og Alþingi
er notað til að samþykkja
ráðstafanirað settu marki.
En allt vir&st þetta svo
mnilega tilgangslítið og von-
laust, þegar enn ríkir það
fyrirkomulag, að svokallaðir
aðilar vinnumarkaðar setjast
niður á hverju ári og gera
kaup- og kjarasamninga,
sem kollvarpa öllu þvi, sem
að er stefnt og áunnist hefur.
Ég hef áður lýst þvi, að
mér sýnist Alþmgi, sú stofn-
un sem kosin er til að stjórna
í þessu landi, vera líkast
slökkviliði, sem er kallað út til
að slökkva þá elda, sem aðrir
hafa kveikt. Alþingi hefur
það ekki á sínu valdi nú
frekar en áður að koma í veg
fyrir brunann, enda þótt ekki
staridi á því að kenna því
um, þegar afleiðingar slyss-
ins koma síðar í Ijós.
Nú hefur verið upplýst
með einföldum og óhrekjan-
legum útreikningum, að bein
og umtalsverð kauphækkun
sprengi upp verðbólguna, en
leiði aðeins til óverulegrar
kaupmáttaraukningar.
Morgunblaðið hefur haft
þor til að vara menn við enn
nýju flani í samningum, með
því að benda á þessar stað-
reyndir, en þá eru því ekki
vandaðar kveðjurnar og full-
yrt að blaðið og Sjálfstæðis-
flokkurinn séu á móti kjara-
bótum. Hvenær ætla menn
að læra af reynslunni og fara
að tala saman eins og ærlegir
menn? Hvenær ætlum við
íslendingar að láta af þessum
árlegu leiksýningum og gera
þær ráðstafanir, allir í sam-
einingu, sem leiða til mestu
Ellert B. Schram.
kjarabótarina — að draga úr
verðbólgunni?
Mér þykir rétt að taka
fram, þótt slíkt ætti að vera
óþarfi, að þingflokkur sjálf-
stæðismanna er jafn áhuga-
samur um raunverulegar
kjarabætur eins og hver ann-
ar flokkur eða hópur í þessu
landi. Á það þá ekki sízt við
um kjarabætur til hinna
lægst launuðu. Þær eru al-
gjörlega óhjákvæmilegar
hvernig svo sem allt fer að
öðru leyti.
í þingflokknum hefur verið
margrætt, hvernig ná megi
þessu marki, þannig að gagn
verði af. Vandi Sjálfstæðis-
flokksins, eins og þeirra ann-
arra, sem ! ríkisstjórn hafa
setið, er að hækka kaup og
ráða niðurlögum verðbólg-
unnar á sama tíma.
Sagt hefur verið, að nauð-
synlegt sé að mynda ríkis-
stjórn sem hafi sterkan meiri-
hluta á bak við sig. En hvers
virði er slíkur meirihluti á
þingi, ef Alþingi fær hvergi
nærri að koma, þegar teknar
eru ákvarðanir, sem úrslitum
ráða um framvindu efna-
hagsmála?
Ég er þess fullviss, að ein-
lægur vilji er fyrir hendi hjá
báðum stjórnarflokkum til að
samþykkja lög, s.s. um
breytingar á skattalögum,
álagningu og innheimtu sölú-
skatts, endurskoðun á
þjónustugjöldum ríkisstofn-
ana, o.s.frv. ef það mætti
verða til þess að kjör launa-
fólks yrðu bætt, þannig að
þau brynnu ekki samstundis
á verðbólgubálinu.
Þetta er ekki mælt af um-
hyggju fyrir núverandi ríkis-
stjórn, heldur af áhyggjum af
afleiðingum þeirra skamm-
sýnu krafna, sem bornar hafa
verið fram. Satt að segja hef
ég oft hugleitt hvort ráð væri
að mynda þjóðstjórn allra
flokka til að leysa okkur úr
þessum álögum. En það sýn-
ist til lítils meðan hagsmuna-
samtök utan þings ráða svo
miklu sem raun ber vitni og
fara sánu fram.
Eitt er víst. Við stöndum á
tímamótum og á næstu dög-
um og vikum kemur í Ijós
hvort menn sætti sig endan-
lega við það, að verðbólgan
hafi völdin á íslandi.