Morgunblaðið - 01.06.1977, Side 14

14 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 1. JUNl 1977
Göróttur drykkur í fallegri flösku
Bló ðr autt
sólarlag
AÐ KVÖLDI annars í hvíta-
sunnu frumsýndi sjónvarpið
Blóðrautt sólarlag, 70 mín.
nýja, íslenska kvikmynd I
svart/hvítu eftir Hrafn Gunn-
laugsson, sem jafnframt er
leikstjóri. Egill Eðvarðsson
stjórnaði upptöku á mynd-
inni en kvikmyndataka var I
höndum Sigurliða
Guðmundssonar og Baldurs
Hrafnkels Jónssonar. Björn
Björnsson sá um leikmynd,
Gunnar Þórðarson samdi tón-
list við myndina en hljóð-
vinna var I höndum Odds
Gústafssonar og Marínós
Ólafssonar. (Upptöku á tón-
list önnuðust Jónas R. Jóns-
son og Tony Cook). Ragn-
heiður Valdimarsdóttir sá um
klippingu, Ragna Fossberg
um förðun, Árný Guðmunds-
dóttir um búninga, en Sig-
valdi Eggertsson annaðist þá
smiði er þurfti. Elsa Eðvarðs-
dóttir aðstoðaði við upp-
tökuna. Með aðalhlutverk
fara Helgi Skúlason, Róbert
Arnfinnsson og Rúrík Har-
aldsson.
BlóSrautt sólarlag er 5. leíkna
kvikmyndin, sem sjónvarpið lætur
gera (hinar eru: LénharSur fógeti,
Saga úr strlSinu, ViðkomustaSur,
og 65. greinin) en aðrar leiknar
myndir sjónvarpsins hafa verið tekn-
ar að meira eða minna leyti upp I
stúdiói á video (á myndsegulband)
Upptaka á myndinni fór að mestu
fram á Djúpuvik i ágúst siðastliðn-
um, en undirbúningur að upp-
tökunni hafði þá staðið I u.þ b. 2
mánuði Eftir að upptökum lauk hef-
ur myndin verið meira og minna í
vinnslu til sýningardags (samning
tónlistar, klipping. hljóðsetning o fl )
og vinna við myndina þvi teygt sig
yfir eitt ár Jón Þórarinsson.
dagskrárstjóri Lista- og skemmti-
deildar sjónvarpsins. taldi að kostn-
aður við myndina næmi um 12
milljónum króna. sem ekki getur
talist mjög mikill. þegar tekið er tillit
til hinnar miklu vinnu, sem að baki
liggur. (Þess má geta hér til gam-
ans, að upphaflega hafði Hrafn
fengið styrk Menntamálaráðs 1975,
að upphæð 1 milljón til að byrja á
myndinni. og sýna þessar tölur vel.
hve þessi styrkur er léttvægur,
þegar um er að ræða kvikmynda-
gerð að einhverju marki). Strax á
vinnslustigi var myndin boðin til
sýningar á öllum Norðurlöndunum
og verður hún sýnd þar á næstu
mánuðum Jón taldi hins vegar, að
það gerði myndinni nokkuð erfitt
fyrir i sölu, að hún er gerð í
svart/hvitu (þrátt fyrir að nafnið gefi
annað til kynna), en sjónvarps-
stöðvar líta slikt efni hornauga enn
sem komið er (Svipað má segja um
biómyndir. en hins vegar er það að
sjálfsögðu val höfundarins í hvert
skipti. hvort hann notar liti eða ekki
í þeim tilfellum. sem ekki er notaður
litur (kostnaðarmismunur skiptir yf-
irleitt ekki máli). er það gert vegna
þess. að höfundurinn telur
svart/hvltu myndina þjóna betur
efni og boðskap verksins. Svo var
og i þessu tilfelli).
Þar sem myndin hefur nú verið
sýnd alþjóð, er óþarfi að fjölyrða hér
um söguþráðinn. Af yfirborði mynd-
arinnar má ráða, að hún er fag-
mannlega gerð og þeir Róbert.
Helgi og Rúrik sýna hér góðan kvik-
myndaleik, þar sem beita þarf ann-
arri tækni en i hefðbundnum sviðs-
leik Kvikmyndatakan er yfirleitt
einnig mjög yfirveguð og sviðsetn-
ingar eru aldrei klaufalegar eða
stirðar, eins og oft hefur viljað
brenna við hjá okkur áður. Tónlistin
fellur mjög vel að á mörgum stöðum
og gefur væntanlega þá tilfinningu
fyrir spennu sem höfundurinn er að
sækjast eftir Hins vegar fannst mér
hún notuð of mikið og að mátt hefði
sleppa henni hér og þar. Þessi
skoðun kann hins vegar að mótast
af þvi, að við hljóðblöndun á táli.
náttúruhljóðum og tónlist, finnst
mér tónlistin yfirleitt koma of sterkt
fram miðað við önnur hljóð. þvi að
þessi tónlist. þó að hún sé á stöku
stað notuð til dramatiskra skyndi-
áhrifa (til að undirstrika „shock-
effect"), á í öllum öðrum tilfellum
aðeins að skapa tilfinningu (mood)
og vera þar af leiðandi meira i
bakgrunni en önnur hljóð Á stöku
stað virðist klippingin lika ofurlítið
undarleg, þegar klippt er i enda
einhvers aðriðis. áður en hreifingum
innan þess er að fullu lokið og
byrjað á nýju atriði Þessi smáatriði
rýra þó ekki þá skoðun, að þetta sé
að ytra útliti fagmannlegasta kvik-
myndin, sem sjónvarpið hefur enn
látið gera. Verkið ber vott um kær-
komnar framfarir og vonandi verður
þessum vinnubrögðum. sem hér var
beitt. upphaldið.
Hér gætum við e.t.v. staðnæmst I
gagnrýninni og látið þetta gott heita
Það væri þó allódrengilegt, þvl ekki
hefur verið minnst einu orði á efnið
Það er þó ef til vill þar, sem flesta
veikleikana er einmitt að finna.
Myndin er fyrst og fremst byggð
upp sem spennumynd (thriller) með
hrollvekjubragði, en spennan kemur
ekki fram sem innri spenna milli
þessara tveggja manna, sem fara I
veiðiferðina (gagnstætt þvi, sem
Hrafn segir í viðtali við Mbl. 28 mai
.... þegar öll þessi hljóð (borgar-
hljóðin) eru þögnuð og maðurinn
hefur ekkert að hlusta á nema sinn
eigin hjartslátt. þá fyrst fer hann að
vera var við, að hann situr uppi með
sjálfan sig. Þetta kemur fram hjá
ferðafélögunum tveimur. . . i þvi
tómi, sem myndast I þeirra vinskap,
þá fer hann að eitrast —"), heldur
kemur spennan öll utan frá Enda er
ekki von til annars, þar sem per-
sónunum er ekki gefin neinn bak-
grunnur, tilgangur þeirra með ferð-
inni aðeins fylleri og veiðiskapur að
yfirvarpi og áhorfandinn hefur tak-
markaðan áhuga á persónum. sem
hann hefur ekkert tiifinningalegt
samband við. Það. sem notað er til
að skapa spennuna. eru hins vegar
margvisleg ytri brögð og ber þar
fyrst að telja hina niðurniddu slldar-
verksmiðju, sem eitt sér er frábært
svið, sem býður upp á ótrúlega
mikla möguleika. í annan stað er
það sagan um aumingjann. sem var
hlekkjaður og lokaður inni og með
þeirri staðhæfingu Arnórs, að aum-
inginn sé ferjumaðurinn, sem eigi
sökótt við hann (Arnór), opnast
möguleikinn fyrir þvi að sýna ein-
hverja óræða þriðju persónu á vappi
hér og þar um verksmiðjuna, sem
virðist njósna um þá félaga Þegar
spennan er farin að slakna, er skotið
inn mynd, sem gerir vart við þennan
þriðja aðila, með tilheyrandi tónlist,
og því miður þurfti of oft að bregða
honum fyrir. Ýmislegt annað er not-
að til skyndiáhrifa (og ávallt með
tilheyrandi upptakti i tónlistinni) s.s
þegaf þeir félagar aka frá sjoppunni
og bakka á tunnustafla, sem hrynur.
Skottið á bilnum opnast og þeir aka
á brott eins og fjandinn sé á hælun-
um á þeim. Hvers vegna? í næstu
mynd sjáum við þá inni i bllnum,
þeir eru afslappaðir og segja hver
öðrum sögur Þarna er bara verið að
búa til sjokk-áhrif áhrifanna vegna
án þess að atvikið standi i nokkru
samhengi við framvindu efnisins.
Þannig er um fieirí atriði eins og
tildæmis tilvitnunina i Egilssögu,
sem hreyfir við hjátrú (slendinga. án
þess þó að hún snerti þessar per-
sónur að nokkru marki og án þess
að standa í nokkru efnislegu sam-
hengi Blóðrautt sólarlag er þannig
ósamstæð i dramatískri uppbygg-
ingu, þar sem innri uppbygging er
látin víkja fyrir allskyns ytri brellum,
sem glepja áhorfandanum sýn og
leiða hann afvega frá einhverri
meginhugsun. Svo ég vitni aftur I
áðurnefnt viðtal þá segir Hrafn að
„það sem ég sá fyrst og fremst í
sögu Blóðrauðs sólarlags er raun-
verulega saga íslendingsins frá upp-
hafi til enda, um þennan mann sem
hefur verið eínangraður lengst i
burtu eins og við höfum verið hér á
landi allt frá upphafi okkar sögu, úr
tengslum við allt og á í höggi við
umhverfi sem slfellt ógnar tilveru
hans og sem I mörgum tilfellum ber
hann ofurliði " Ef Hrafn hefði réynt
að halda þessum skilningi meir á
loft I myndinni svo og þeim skiln-
ingi. sem áður er vitnað til í
viðtalinu og hamið myndina innan
þessa ramma. þ e byggt myndina
upp innan frá í samræmi við þennan
skilning, er þess að vænta að mynd-
in hefði verið heilsteyptari Eins og
myndin er gerð, er alltof mikil
áhersla lögð á atriði. sem beinllnis
koma efninu (eða þessum skilningi á
þvi) ekkert við og lita út nánast sem
stælar. En þrátt fyrir þetta óbeislaða
fjaðrafok af hugmyndum, má finna í
henni ýmislegt. sem vekur spurn-
ingar, og ýmsar kveikjur að hug-
myndum íslandsmynd Hrafns
kemur fyrst og fremst fram I upphafi
myndarinnar i atriðinu fyrir framan
sjoppuna, þar sem honum tekst að
skapa mjög góða stemmningu, sem
þvi miður er sennilega alltof raun-
sönn. Þetta er upptakturinn að því
umhverfi, sem þessir tveir félagar
ætla að hverfa frá um hríð, en með
brennivlninu taka þeir þessa veröld
með sér og haga sér sist skár en
unglingarnir. Ef fyllerí þeirra innan
um niðurnidda sildarverksmiðjuna á
að tákna íslendinginn „frá upphafi
til enda" er það óhugguleg sýn. Það
táknar þá veraldlega og andlega
uppgjöf Allsherjar rústir mannlegs
lifs Táknar Blóðrautt sólarlag þá
það. að nú se sólin að hniga til viðar
i andlegu og veraldlegu lifi íslend-
inga? Að rúsir slldarverksmiðjunnar
séu lýsing á sálarlifi íslendinga? í
einni myndinni er dregin upp
skemmtileg táknmynd, sem tengja
má þessum spurningum, en það er
þegar Arnór hefur upp báðar hendur
hægt og rólega i hálfhruninni sildar-
bræðslunni og tónar, likt og for-
sprakki í fórnarritúali djöfludýrkenda
og syngur eins konar sálumessu yfir
horfinni gullöld. Á þetta að vera
táknmynd um það, hvað við höfum
farið illa og óskynsamlega með
„landsins gæði"? Sagan i sögunni.
sagan af aumingjanum er það næsta
sem við komumst skilningi Hrafns
um íslendinginn „frá upphafi til
enda", en þetta er trúlega besta
atriðið I myndinni. Sagan er hins
vegar nokkuð erfið í túlkun, allavega
fyrir þá sem skoða myndina i fyrsta
sinn. Það var ekki fyrr enn ég sá
myndina í annað sinn, að ég þóttist
finna eitthvert samhengi milli
hennar, brennivlnsins og niðurbrot-
innar sildarverksmiðjunnar. Þegar
Arnór segir okkur drauminn um
guð, sem ásakaði hann fyrir að hafa
brugðist sér (með þvi að rétta
aumingjanum (íslendingnum) ekki
hjálparhönd) þrengir myndavélinn
inn á Arnór og framhjá Helga sem
skellir brennivinsflösku á borðið,
þannig að við sjáum aðeins i flösku-
stútinn. Og Arnór heldur áfram: „Og
þá fór guð að gráta Ég hafði svikið
guð. Og þá breyttist hann hann i
aumingjann", og hann starir tóm-
lætislega á flöskustútinn. Vill Hrafn
með þessu halda þvi fram, að ís-
lendingar hafi svikið sjálfa sig, flúið
á náðir brennivínsins og þar með
klúðrað tilveru sinni? Ef til vill er
þetta allt nokkuð langsótt, en það er
þá vegna þess, að myndin gefur
ekkert ákveðið í skyn. Myndin virð-
ist ekki hafa til að bera neinn ákveð-
inn undirtón eða ákveðinn tilgang
Dauði Arnórs, sem hlýtur að eiga að
vera eins konar hápunktur verksins,
er gerður að absúrd krossgátu til
þess eins að geta viðhaldið einhverri
brjálæðislegri spennu. Þegar öllu er
á botninn hvolft og hismið hefur
verið hrist af beinagrindinni.
stendur litið eftir annað en hinn
upphaflegi atburður, sem raunveru-
lega gerðist hér á landi fyrir allmörg-
um árum og er kveikjan að verkinu
Tveir menn fara i veiðiferð á af-
skekktan stað og þegar komið er til
að sækja þá, er annar dauður en
hinn vitskertur Það sem gerist þar á
milli eru hugarórar og fyllerisröfl,
sem undirritaður a m k á bágt með
að fá samhengi í eða sjá, að hafi
annan boðskap en þann, sem hér
hefur verið drepið á og kann að
virðast langsóttur Þetta fljótandi
innihald er ekki fyllilega samboðið
hinu fagmannlega ytra útliti verks-
ins, en svo er vist einnig oft um vont
vín í fallegum flöskum. SSP.
..Gerðu það sjáHur" kvikmyndakrani smiðaður á staðnum ber þass gott vitni, að Islenzkt hugvit getur ráðið
fram úr fátnkt I tnkjakosti.
Hrafn fer yfir nnsta atriði með þeim RAbert og Helga.