Morgunblaðið - 13.12.1977, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 13. DESEMBER 1977
11
Amnesty International:
„Sterkustu alþjóðleg samtök
gegn óvinum mannréttinda”
Handtaka — pyntingar —
aftaka
„Handtekinn! Þýðir nokkuð að
segja, að það tákni þverbrotið líf
manns? Að það sé eldingarlost
beint í hnakkann? Að það sé engu
líkt, andlegt reiðarslag, sem
margir fái aldrei sætt sig við og
ósjaldan leiðir til sturlunar.
Miðpunktar alheimsins eru
margir, jafnmargir lífverum
hans. Hver og einn okkar er sinn
miðpunktur alheimsins og sá
heimur klofnar, þegar hvíslað er i
eyra þér: „Þér eruð handtekinn“.
Þannig kemst sovéski Nóbels-
verðlaunahafinn Solsjenitsyn að
orði í upphafi fyrsta hluta rit-
verks síns um Gulageyjarnar.
„Það er sama hvaða dag vikunn-
ar þú flettir blaðinu þínu; við þér
blasir frásögn einhvers staðar að
úr heiminum um mann sem hefur
verið fangelsaður, pyntaður eða
líflátinn vegna þess að skoðanir
hans eða trú þóknuðust ekki vald-
höfunum."
Þetta er tilvitnun i heimsfræga
grein brezka lögfræðingsins, Pet-
er Benenson, um „Gleymda fang-
ann“ er birtist i brezka blaðinu
The Observer fyrir 16 árum og
varð upphaf hinnar víðtæku
mannréttindabaráttu Amnesty
International.
Amnesty þýðir „sakaruppgjöf"
og Amnesty International þá
„alþjóðleg samtök um sakarupp-
gjöf“.
Frá stofnun hafa aðalstöðvar
samtakanna verið í Lundúnum og
vinna þar að staðaldri um 110
manns í mörgum skrifstofudeild-
um, við skipulagningu og stjórn-
un alþjóðastarfsins. Aðalritari
samtakanna, sem nú er Bretinn
Martin Ennals, veitir skrifstof-
unni forstöðu.
Auk skrifstofunnar í Lundún-
um eru aðalstofnanir samtakanna
alþjóðarráðið, sem skipað er 17
fulltrúum frá ýmsum aðildarlönd-
um og niu manna alþjóðafram-
kvæmdanefnd, sem kjörin er á
ársþingum samtakanna sem um
200 fulltrúar landsdeilda sækja.
Sérhver landsdeild kýs sér
stjórn og á hennar vegum vinna
svonefndir starfshópar sem eru
mismunandi margir í aðildarlönd-
unum.
Amnesty hefur nú á að skipa
2000 starfshópum og deildum í 35
löndum í öllum heimsálfum og
auk þess fjölda einstaklinga í 74
löndum.
Amnesty-félagar eru úr ölium
stéttum þjóðfélagsins enda engin
sérstök inntökuskilyrði.
Til þess að verðveita sjálfstæði
og hlutleysi samtakanna standa
félagsmenn nær eingöngu sjálfir
straum af kostnaði við starfsem-
ina með framlögum sinum.
Samtökin taka ekki pólitíska
eða trúarlega afstöðu og starfa
ekki á vegum stjórnvalda nokkurs
rfkis.
Samtökin eiga ráðgefandi aðild
að Sameinuðu þjóðunum,
UNESCO, Evrópuráðinu,
Einingarsamtökum Afríkjuríkja
og Mannréttindanefnd Einingar-
samtaka Ameríkurikja.
Amnesty International hefur að
stefnumarki að hvervetna sé
framfylgt Mannréttindayfirlýs-
Björn Þ. Guðmundsson
inu Sameinuð þjóðanna með þvi
að:
I fyrsta lagi að vinna að þvi að
þeir, sem fangelsaðir eru, hafðir í
haldi eða hindraðir á annan hátt,
eða að öðru leyti beittir þvingun-
um eða takmörkuðum vegna skoð-
ana, sem þeir eru sannfærðir um,
eða sökum kynþáttalegs uppruna,
litarháttar eða tungu, verði leyst-
ir úr haldi og fjölskyldum þeirra
verði veitt sú aðstoð, sem þörf
krefur, að þvi tilskildu að þeir
hafi ekki beitt ofbeldi eða stuðlað
að þvi;
I öðru lagi að berjast gegn
dauðarefsingu og hvers konar
pyntingum eða slæmri meðferð á
hverjum þeim, sem fangelsaður
er, hafður í haldi eða hindraður á
annan hátt í trássi við fyrirmæli
Mannréttindayfirlýsingarinnar;
í þriðja lagi að berjast með öll-
um tiltækum ráðum gegn þvi að
þeim, sem hafðir eru í haldi
vegna sannfæringar sinnar eða
stjórnmálaskoðana, verði haldið
án þess að dómsrannsókn fari
fram innan rýmilegs tima, eða
gegn hvers konar málsmeðferð
varðandi slíka fanga, er ekki sam-
ræmist viðurkenndum reglum,
sem tryggja réttláta dómsrann-
sókn.
Að framangreindum markmið-
um er unnið með ýmsum hætti og
er starfseminni stjórnað frá aðál-
stöðvunum i Lundúnum og þaðan
fá hinar einstöku landsdeildir
verkefni, sem skipta má í þrjá
megin flokka:
I fyrsta lagi verkefni fyrir
starfshópa (group-action). I öðru
lagi tilmæli um sérstakar aðgerðir
(special-action) og i þriðja lagi
beiðnir um svonefndar skyndiaó-
gerðir (urgent-action).
Verkefni starfshópanna er fyrst
og fremst að fá leysta úr haldi
fanga sem sviptir hafa verið frelsi
vegna skoðanna sinna og hafa
ekki beitt ofbeldi. Hinar sérstöku
aðgerðir miða að því að beina
athygli heimsins að tilteknum
mannréttindabrotum, sem unnið
er gegn með því t.d. að senda
mótmælaskjöl til yfirvalda við-
komandi ríkis. Skyndiaðgerðir
beinast að því að bjarga t.d. fanga
frá yfirvofandi lifláti með hrað-
sendingu náðunarbeiðna til yfir-
valda. Þessar aðgerðir geta leitt il
þess að tugþúsundir bréfa berist
til yfirvalda i einhverju landi
vegna þess að mannréttindi voru
brotin á einum einasta manni.
„Menn eru settir klofvega á
egghvassastöng sem ruggað er,
látnir standa kyrrir tímunum
saman matar- og vatnslausir með
poka yfir höfðinu, brenndir með
vindlingum, gefinn rafstraumur
og þá sérstaklega í tilfinninga-
næma líkamshluta, nær drekkt í
óhreinu vatni, kæfðir i plastpok-
um, látnir líða hungur og þorsta,
meinað um svefn, gefin deyfilyf
og ofskynjunarlyf og beittir ýms-
um sálrænum pyntingum.“
Þetta er örstuttur kafli úr
skýrslu Amnesty International
um pyntingar pólitiskra fanga í
Uruguay, sem eru taldir um sex
þúsund, eða sem næst fjögur
hundruð og fimmtugasti hver íbúi
landsins.
Það var í febrúar á síðasta ári
að Amnesty hóf viðtæka herferð
um allan heim gegn pyntingum og
meiri háttar brotum gegn mann-
Ræða Björns Þ.
Guðmundssonar
borgardómara á
hátíðarsamkomu
1 Norræna húsinu
10. des. í tilefni af
veitingu Nóbels-
verðlauna til sam-
takanna Amnesty
International
réttindum i Uruguay og tók Is-
landsdeild Amnesty virkan þátt i
þeirri herferð.
tslandsdeild Amnesty Inter-
national var stofnuð einmitt hér í
Norræna húsinu þann 15. septem-
ber 1974. Starf deildarinnar er nú
að komast í nokkuð fast horf og
hefur hún opna skrifstofu f
Hafnarstræti 15 hér í borg. Fjár-
skortur veldur því að þar er ekki
fastráðið starfslið en ætlunin er
að í framtiðinni geti fólk komið á
skrifstofuna, fengið þar upplýs-
ingar og bæklinga og siðast en
ekki síst gerst félagar, en þeir eru
nú um þrjú hundruð. Formaður
tslandsdeildarinnar er nú
Margrét R. Bjarnason, fréttamað-
ur.
Islandsdeild Amnesty hefur á
að skipa tveim starfshópum sem
hvor um sig hefur að jafnaði þrjá
fanga að skjólstæðingum. Þeir
eru vandlega valdir af rann-
sóknardeild aðalstöðvanna i
Lundúnum á grundvelli land-
fræðilegs og pólitisks jafnvægis.
Starfshópnum eru sendar ítarleg-
ar upplýsingar um fangana og
bent á vænlegustu aðferðir þeim
til hjálpar. Annars er það á valdi
starfshópanna hvernig þeir haga
vinnubrögðum sínum en einkum
eru þau fólgin i stöðugum mót-
mælsskrifum til æðstu manna
þeirra ríkja sem hlekkja fangann.
Íslandsdeildin hefur þegar orðið
þeirrar ánægju aðnjótandi að
nokkrir skjólstæðingar hennar
hafa fundið frelsi.
Af hinum sérstöku aðgerðum
sem íslandsdeildin hefur beitt sér
fyrir má m.a. nefna mótmæli
hennar við meðferð sovézkra yfir-
valda á stærðfræðingnum Leonid
Plyusch, sem nú hefur fengið að
setjast að á vesturlöndum; for-
dæmingu á handtöku Amnesty-
félaga i Sovétríkjunum; undir-
skriftasöfnun með beióni um al-
menna náðun hugsjónafanga í
Tékkóslóvakiu; viðtæka herferð
gegn pyntingum i Uruguay og
Chile, svo og til lausnar pólitískra
fanga á Formósu, — og svo mætti
áfram telja.
Þótt Islandsdeildin hafi einung-
is starfað í rúm þrjú ár hefur
henni verið stýndur sá óvenjulegi
sómi að ýmsir af helstu forustu-
mönnum Amnesty hafa heimsótt
ísland. Má þar nefna Martin
Ennals, núverandi aðalritara,
Eric Baker sem var einn af stofn-
endum samtakanna og fyrsti heið-
ursforseti þeirra, en hann er ný-
látinn. Síðast en ekki síst skal
nefnt að Sean McBride, sem um
Framhald á bls. 29.
Rætt við Grét-
ar Norðfjörð um
afbrotavarnir
þjófar sjái ekki að verðmætí
séu i bílnum.
3) Skiljið ekki lykla eftir i
bílnum, lykill i kveikjulásnum
býður þjófnaði heim.
— Þá má benda á að skilja
ekki eftir verðmæti í bílum
næturlagt við höfum fjöldann
allan af dæmum um innbrot í
bíla. Þaó er mjög mikið um að
farið sé inn i ólæsta bíla, t.d. á
bílastæðum, þjófur, sem leitar
að slíkum bíl gengur bara á
röðina þangað til hann finnur
einn ólæstan. í þessu sambandi
er einnig mikilvægt að skilja
bilana ekki eftir nema á vel
upplýstum bílastæðum. Benda
má einnig á að í lögum er bein-
linis talað um að ekki megi
skilja bila eftir nema læsta, en
það er t.d. meiri hætta á að
bílar af eldri árgerðum verði
stolið þar sem ekki eí á þeim
stýrislæsing og hindrar það því
ekki akstur þeirra ef hægt er að
komast inní þá á annað borð.
Grétar benti lika á að benzin-
þjófnaður gerist æ algengari og
ykist það í hlutfalli við verð á
benzininu:
— Það er mjög mikið um að
benzíni sé stolið af bílum og
það jafnvel án þess að menn
taki eftir því. Ráðleggja má
Framhald á bls. 31
„Eg lá endilangur f grasinu með skammbyssu í
hendi. Armbandsúrið mitt tifaði í samræmi við
æðislegan hjartslátt minn. í ðralanga sekúndu sá ég
andlit vina minna, sem fallið höfðu fyrir hendi
nazista. Sprengjurnar áttu að springa eftir þrjár
mínútur. Ef við hefðum farið rétt að, táknaði það
eyðileggingu enn einnar verksmiðju, sem nazistum
var bráðnauðsynleg. Enn voru tvær mínútur eftir.
Ég tók eftir að ég var farinn á rifja upp, hvernig ég
hafði lent hérna, hvernig þetta hafði allt byrjað.
Ein mínúta. Ég beit á neðri vörina. Jafnvel þótt
þetta spellvirki bæri árangur, þá gæti svo farið áður
en kvöldið væri á enda, að við værum allir dauðir.“
— Þannig hefst þessi ógnarsaga, hún er skjalfest og
sönn frásögn, sannkölluð Háspennubók!
„Hér er um martröð dularfuilra atvika og ofbeldis
að ræða“, segir Evening News í London. — „Harð-
soðin bók, sem skrifuð er af þekkingu, — full af
stormum, bellibrögðum og skjótri atburðarás“, seg-
ir Birmingham Mail. — „Blóðidrifin ógnarsaga um
morð, ofbeldi og dularfulla atburði úti á rúmsjó,
sem ætti að gleðja hina fjölmörgu lesendur, sem
velta því fyrir sér.hvað hafi eiginlegaorðið af hinum
gömlu, góðu ævintýrafrásögnum. Og svarið er,
Brian Callison skrifar enn slíkar sögur. Ég spái því,
að þegar hinir fjölmörgu lesendur McLeans upp-
götva bækur Brian Callisons, muni vinsældir hans
verða gífurlegar“, segir Sunday Express. — En
Alister McLean sagði einfaldlega: „Það getur ekki
verið til betri höfundur ævintýrabókmennta í land-
inu núna“. — Þetta er sannkölluð Háspennubók!