Morgunblaðið - 08.02.1978, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 8. FEBRUAR 1978
21
Hollustuhættir í fiskimjölsverksmiðjum:
16 af 47 verksmiðjum
hafa fullt starfsleyfi
Reykjavík, Siglufjördur og Vestmannaeyjar án starfsleyfa
Loðnan er helzta hráefni fiskimjölsverksmiðja á tslandi, sem sumir
nefna stóriðju. Hollustuhættir f þessum verksmiðjum vóru á dagskrá
Alþingis f gær.
MATTHtAS Bjarnason, heil-
brigðisráðherra, svaraði í gær f
Sameinuðu þingi fyrirspurn frá
Benedikt Gröndal (A) varðandi
hollustuhætti f sfldar- og fiski-
mjölsverksmiðjum. Hér á eftir
verður rakið meginmál í svörum
ráðherra.
1) Háfa verið gerðar full-
nægjandi rannsóknir á hollutstu-
áttum f sfldar- og fiskimjölsverk-
smiðjum, svo sem hættum starfs-
liðs af hávaða, rykmyndun og var-
hugaverðum efnasamböndum,
almennum óþrifnaði og ólykt.
„Sveitarfélög annast heil-
brigðiseftirlit hvert fyrir sig og er
framkvæmd eftirlitsins í höndum
heilbrigðisnefndar viðkomandi
sveitarfélags. Yfirumsjón með
starfi heilbrigðisnefnda er i hönd-
um Heilbrigðiseftirlits ríkisins.
Samkvæmt 1. gr. reglugerðar
nr. 164/1972 um varnir gegn
mengun af völdum eiturefna og
hættulegra efna ber öllum verk-
smiðjum, þar sem ætla má að slfk
efiri séu notuð, myndist eða komi
fram, að hafa leyfi heilbrigðis-
málaráðherra til þess reksturs
sem þau hafa með höndum.
Síldar- og fiskimjölsverksmiðjur
eru sérstaklega tilgreindar í 2. gr.
reglugerðarinnar. Samkvæmt
reglugerðinni skulu umsóknir um
starfsleyfi sendar Heilbrigðiseft-
irliti ríkisins sem kannar þær og
sendir síðan tillögur sínar um af-
greiðslu hvers máls til heil-
brigðismálaráðherra að fengnum
umsögnum heilbrigðisnefndar og
fleiri aðila eftir þvi sem ástæða er
til. Eftirlit með þvi að ákvæðum
reglugerðar þessarar sé hlýtt er í
höndum heilbrigðisnefnda undir
yfirumsjón Heilbrigðiseftirlits
ríkisins.
í tengslum við veitingu starfs-
leyfa hafa starfsmenn Heil-
brigðiseftirlits ríkisins farið eftir-
litsferðir í aílar síldar- og fiski-
mjölsverksmiðjur landsins. Hefur
við mat á aðstæðum öllum verið
eftir því litið að aðstæður og
aðbúnaður á vinnustsð m.t.t.
hollustuhátta uppfyllti skilyrðum
laga og reglugerða um þessi efni.
Þar sem misbrestir hafa komið í
ljós hafa kröfur um úrbætur
verið settar fram og í einstaka
tilfellum hafa skilyrði um bætta
vinnuaðstöðu verið sett fyrir veit-
ingu starfsleyfis. Fullt samráð
hefur verið milli Heilbrigðiseftir-
lits ríkisins og heilbrigðisnefnda
um þessi atriði. Ennfremur hafa
heilbrigðisnefndir sveitarfélaga
fylgst með aðbúnaði og hollustu-
háttum í síldar- og fiskimjölsverk-
smiðjum landsins.
Við rotvörn loðnu eru notuð
hættuleg efni (blanda af natríum-
nítrít og formalíni), en fram-
kvæmd rotvarnar eru undir hand-
leiðslu Rannsóknarstofnunar
fiskiðnaðarins. Svo nefnd nitro-
samin efnasambönd eru talin geta
myndast í fiskimjöli við eldþurrk-
un á rotvörðu hráefni, en þessi
efni eru talin geta valdið krabba-
meini. Að hve miklu leiti þessi
efni koma fyrir í útblæstri frá
verksmiðjunum eða í andrúms-
lofti á vinnustöðum þeirra er ekki
vitað, enda hafa rannsóknir ekki
verið gerðar á þessu sviði hér á
landi eða í nágrannalöndunum
svo kunnugt sé.
Að öðru leyti er ekki kunnugt
um að hættuleg efni eða eiturefni
séu fyrir hendi í umhverfi starfs-
manna í þeim mæli að um heilsu-
farshættu geti verið að ræða.
Þegar á heildina er litið verður
að telja hávaða, óþrif og óþef vera
meginvandamál vinnuumhverfis
fiskimjölsverksmiðjanna. Verður
að telja vinnu i ýmsum þeim fiski-
mjölsverksmiðjum sem nú eru
starfræktar í landinu með óþrifa-
legri vinnu sem um getur. Veru-
legar endurbætur hafa þó orðið á
þessu sviði í nokkrum verksmiðj-
um á undanförnum árum, en ólík-
legt er að innan veggja þessara
fyrirtækja skapist viðunandi
vinnuumhverfi fyrr en gagnger
endurnýjun hefur átt sér staö hjá
megin þorra verksmiðjanna.
Um skráningu og tilkynningu
atvinnusjúkdóma fer eftir reglu-
gerð nr. 24/1956, en eins og vitað
er hefur tilkynningar- og
skráningarskyldu samkvæmt
henni verið slælega framfylgt og
liggja ekki fyrir neinar skýrslur
um tíðni atvinnusjúkdóma í
síldar- og fiskimjölsverksmiðj-
um.“
2) Hefur heilbrigðisráðuneytið
sett reglur um mengunarmörk og
önnur atriði sem þessar verk-
smiðjur verða að uppfylla til þess
að fá starfsleyfi?
„Skv. ákv. reglugerðar frá 1972
eiga allar fiskimjölsverksmiðjur
að sækja um starfsleyfi til Heil-
brigðiseftirlits ríkisins. Við af-
greiðslu umsókna vóru fyrst og
fremst gerðar kröfur um varnir
gegn reyk og ólykt, frágang
frárennslis, aukið hreinlæti og
bætta aðstöðu starfsfólks.
Almennar reglur hafa ekki verið
settar um mengunarmörk.
Málefni hverrar verksmiðju hafa
veríð metin sérstaklega m.t.t.
aðstæðna. Erfitt er og um vik
vegna skorts á nákvæmum mæli-
aðferðum. Yfirvöld á Norðurlönd-
um hafa heldur ekki farið slíka
leið senn sem komið er.
Ráðherra gat um kröfur varð-
andi starfsleyfi á árunum
1972—1974, sem þessum verk-
smiðjum vóru gerðar, m.a. varð-
andi reykháfa, frárennsli o.fl.
Heilbrigðiseftirlit ríkisins sendi
frá sér í maí 1976 ítarlega skýrslu
um mengunarmál fiskimjölsverk-
smiðja. Er í henni bent á tækni-
legar leiðir til að eyða lykt ásamt
mengunarvörnum innan dyra.
Bent var á „þvott útblásturslofts í
efnahreinsiturnum", „brennslu
útblásturslofts með svonefndri
Hetlandaðferð og breyttum fram-
leiðsluh'áttum, þ.e. gufuþurrkun
samfara brennslu lyktarefna
undir gufukötlum eða eyðingu í
efnahreinsiturnuin. Tvær fyrst
nefndu aðferðirnar henta í verk-
smiðjum okkar, eins og þær eru i
dag. Síðast nefnda aðferðin felur
i sér gagngera og kostnaðarsama
endurnýjun. En hún felur i sér
betri hráefnisnýtingu og betri
framleiðslu, auk bætts starfsum-
hverfis og bættra hollustuhátta."
3) Hafa allar þær verksmiðjur
sem starfað hafa sfðustu ár og nú
starfa m.a. að loðnubræðslu, upp-
fyllt þau skilyrði og fengið starfs-
leyfi með eðlilegum hætti?
„Alls munu nú vera starfandi i
landinu 47 fiskimjölsverksmiðj-
ur, þar af 24 sem vinna úr loðnu.
Af þessum 47 síldar- og fiski-
mjölsverksmiðjum eru í dag 16
verksmiðjur með fullt starfsleyfi
og 20 með skilyrf starfsleyfi en 11
hafa ýmist ekki fengið starfsleyfi
eða eru með skilyrt starfsleyfi frá
Heilbrigðis- og tryggingamála-
ráðuneytinu skv. reglugerð nr.
164/1972, sem ekki hefur verið
uppfyllt að fullu.
Eftirtaldar verksmiðjur hafa
ekki fengið starfsleyfi:
1. Fiskimjölsverksmiðjur í
Reykjavik, þ.e. Faxi og Stjörnu-
mjöl i Örfirisey og Klettur við
Laugarnes. Málefni þessara verk-
smiðja hafa fram til þessa alfarið
verið i höndum Heilbrigðismála-
ráðs Reykjavíkur enda hafði ráðið
tekið þessi mál upp löngu fyrir
gildistöku reglugerðarinnar.
2. Fiskimjölsverksmiðjurnar í
Vestmannaeyjum, (tvær talsins).
Starfsemi þessara verksmiðja
lagðist niður 1973 við gosið í Vest-
mannaeyjum og urðu þær því
ekki afgreiddar samfara öðrum
verksmiðjum. M.t.t. þess tjóns
sem verksmiðjurnar urðu fyrir og
þeirrar enduruppbyggingar sem
átt hefur sér stað í Vestmannaeyj-
um á undanförnum árum, hefur
ekki þótt ástæða til þess að setja
fram kröfur um mengunarvarnir
enn sem komið er.
3. Verksmiðja Síldarverksmiðja
ríkisins á Siglufirði. Starfsemi
verksmiðjunnar lá niðri þar til
sumarið 1976.
4. Tvær minniháttar beinamjöls-
verksmiðjur á Snæfellsnesi.
Aðallega hefur verksmiðjunum
gengið treglega að uppfylla skil-
yrði starfsleyfis um varnir gegn
óþægindum af völdum ólyktar, og
hefur fjárskori mest verið borið
við.“
Umræður
Oddur Olafsson (S) sagði mjöl-
og lýsisframleiðslu okkar stór-
iðju. Framleiðslutækin væru flest
gömul og úrelt, lítið væri um ný-
tízkulegar verksmiðjur. Vinnuað-
staða og hollustuhættir væru eftir
því. Við endurnýjun soðkjarna-
vinnslutækja þyrfti að huga að
tækjum, sem ekki væru hávaða-
söm. Hávaði og efni, sem nýtt
væru við vinnslu, væru aðalhætt-
an, sem að starfsfólki steðjaði. í
þessum efnum væri fyllsta ástæða
til eftirlits og úrbóta. Benedikt
Gröndal (A) þakkaði ítarleg og
hreinskilin svör ráðherra. í þess-
um stóriðnaði skorti mjög á
starfsaðstöðu og hollustu verka-
fólks. Rannsóknum væri ábóta-
vant, bæði hérlendis og í ná-
grannaríkjum. Hávaði og efni,
sem nýtt væru, byðu hættum
heim. Atak hefði verið gert f rétta
:tt 1972—1974, sér i lagi varðandi
mengun út á við. Mengunarvarnir
innan dyra væru eftir. Matthfas
Bjarnason, ráðherra, sagði rekst-
ur þessara verksmiðja hafa verið
mjög bágborinn 1974 & 1976. Þær
hefðu verið í miklum skuldum við
útgerðina, sem hráefni hafi verið
keypt af. Það hafi í raun ekki
verið fyrr en eftir að sumarveiði
loðnu kom til sögu og árlegur
starfstfmi verksmiðja lengdist
(var að meðaltali um 2V6 mán. á
ári), sem hægt hafi verið að gera
kröfur um fjárfestingu af þessu
tagi. En ég er sammála fyrirspyrj-
anda (BGr.) um vandann og
nauðsynina á úrbótum. Ráðuneyt-
ið átti hlut að máli um lánsfjárút-
vegun til endurbóta á verksm. í
Hafnarfirði.
AIMHGI
Stjórnarfrumvarp:
Vamirgegn kynsiúkdómum
Frædsla á grunnskólastigi
Skráning og þagnarskylda
I gær var lagt fram á Alþingi
stjórnarfrumvarp um varnir
gegn kynsjúkdómum. I athuga-
semdum með frumvarpinu seg-
ir:
Í júnimánuði sl. skipaði heil-
brigðis- og tryggingaráðherra
nefnd undir forsæti landlæknis
til þess að endurskoða gildandi
lög um varnir gegn kynsjúk-
dómum. Þessi nefnd skilaði til-
lögum sfnum skömmu fyrir ára-
mót og er frv. þetta að míklu
leyti byggt á þeim.
Eldri lög um varnir gegn kyn-
sjúkdómum eru frá árinu 1932
og eru sem vænta má úrelt. A
þeim tíma, sem þau lög voru
sett var lítið hægt að gera til
þess að lækna kynsjúkdóma,
þannig að lögin tóku fyrst og
fremst mið af því að reyna að
hefta útbreiðslu þessara sjúk-
dóma og voru lögin samin með
sérstöku tilliti til þess. Mörg
ákvæði laganna frá 1932 eiga
því ekki lengur við, þegar
möguleikar eru á að lækna kyn-
sjúkdóma á tiltölulega auðveld-
an hátt.
Enn þann dag í dag eru kyn-
sjúkdómar talsvert heilbrigðis-
vandamál og hefur þeim fjölg-
að hérlendis sem og f nágranna-
löndunum á undanförnum ár-
um. Orsakir þessarar fjölgunar
eru margvíslegar, en þær eru
miklu fremur félagslegar en
læknisfræðilegar. Vegna þessa
er full ástæða til þess að endur-
skoða löggjöfina og færa hana í
raunverulegra horf.
Við samningu frumvarpsins
var fyrst og fremst lögð áhersla
á eftirtalin atriði:
1. Skráningu kynsjúkdóma.
2. Að afla lagaheimilda til
þess að leita að sýktum ein-
staklingum og veita þeim með-
ferð.
3. Að veita fræðslu um kyn-
sjúkdóma, einkum fyrir ung-
menni.
Skráning kynsjúkdóma er
alls staðar ófullkomin og hefur
verið svo hérlendis einnig, þótt
tíðni kynsjúkdóma hér sé sú
Iægsta í Evrópu. Samkvæmt
þessu frumvarpi er ætlunin að
breyta skráningu þeirra þann-
ig, að lækni, sem greinir kyn-
sjúkdóm, er gert skylt að senda
landlækni á sérstöku eyðublaði,
upplýsingar um hvaða sjúkdóm
sé um að ræða. Sjúklingur yrði
auðkenndur á þann hátt, að
ekki er augljóst hver i hlut eigi.
Að sjálfsögðu er gert ráð fyrir
mjög strangri þagnarskyldu
hvað snertir þá, er eftir lögun-
um eiga að starfa með hliðsjón
af þeim upplýsingum, sem fram
koma. Við gerð eyðublaðs verði
þess gætt að hafa það einfalt og
auðvelt í notkun og ætti slíkt
eyðublað því ekki að hamla
gegn skráningu. Frumvarpið
gerir ráð fyrir öðru nýmæli en
það er að fleiri sjúkdómar verði
skráningarskyldir og er þar
bætt við iymphogranuloma ven-
ereum, granuloma inquinale og
þvagrásarbólgu af öðrum orsök-
um en lekanda (nongonococcal
urethritis). Siðastnefndi sjúk-
dómurinn er mjög algengur og
er því skráning á tíðni hans
afar mikilvæg.
Ennfremur verður að telja
mjög nauðsynlegt áð hafa heim-
ild til að leita að sjúklingum,
sem kynnu að vera haldnir kyn-
sjúkdómum og veita þeim við-
eigandi meðferð, ef þurfa þyk-
ir.
Hér verður þó að gæta þess
að vara ber éindregið við of-
notkun slíkrar heimildar og
mun nánast óþekkt hér á landi
að gripa hafi þurft til hennar.
Annað nýmæli sem e.t.v. er
merkilegast er að frumvarpið
gerir ráð fyrir fræðslu um kyn-
sjúkdóma á grunnskólastigi.
Ætlast er til þess að sú fræðsla
tengist almennri kynfræðslu í
skólum, en samkvæmt lögum
nr. 25/1975 um ráðgjöf og
fræðslu varðandi kynlíf og
barneignir og um fóstureyðing-
ar og ófrjósemisaðgerðir, er
gert ráð fyrir fræðslu um kynlíf
og siðfræði kynlifsins og
skyldunámsstigi f skólum
landsins, jafnframt því sem
veita skal slika fræðslu á öðrum
námsstigum. Fræðsla um ein-
kenni kynsjúkdóma og varnir
gegn þeim er að líkindum besta
vopnið gegn útbreiðslu þessara
sjúkdóma. Til þess að auðvelda
kennslu á þessu sviði þyrfti að
semja bækling þar sem helstu
atriði varðandi kynsjúkdóma
eru útskýrð á aðgengilegu máli.