Morgunblaðið - 08.02.1978, Qupperneq 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 8. FEBRUAR 1978
Vilhjálmur Einarsson skólastjóri í Reykholti skrifar um skólamál
Aukin
fræðsluskylda
Réttur þinn tii að mega læra það, sem þú hefur áhuga á og
undirstöðu þarf til að aukast. Þú átt að mega sanna getu þína
(kunnáttu — hæfni — frumleika) án þess spurt sé hvar og
hvernig eða hve löngum tíma þú hefur varið til námsins.
íslensk
menntastefna
í einni af fyrri greinum mínum
hefi ég sett fram eftirfarandi
púnkta, sem ég tel mikilvægasta
við mótun menntastefnu er sé við
hæfi okkar íslendinga:
1. Stytting skólaskyldu og skóla-
árs.
2. Aukning fræðsluskyldu.
3. stóraukið samstarf (samþáttur
skóla og atvinnulífs (umhverf-
is).
4. kennurum gert bæði kleift og
skylt að endurhæfa sig.
5. Hámarksstærð bekkja (náms-
hópa) skal vera 25 nem.
6. Stórum skólum skal skipt
niður í 100—150 nemenda
einingar með vissan kjarna
kennara í hverri.
7. Tengsl heimila og skóla skulu
efld svo sem kostur er.
Ég geri mér ljóst, að framan-
greindir þættir eru sumir hverjir
ekki. framkvæmanlegjr eins og nú
er ástatt í ýmsum skólum. Eigi að
síður er nauðsynlegt að marka
stefnu. Annað hefi ég einnig rek-
ið mig á. Það er að hugtök eins og
skólaskvlda og fræðsluskylda eru
mjög á reiki. Þv helga ég grein
þessa „fræðsluskyldunni" og því,
að þörf sé á rýmkun hennar. I
þessu efni verður óhjákvæmilegt
að víkja nokkuð að framhalds-
skólastiginu, en raunar er tilgang-
ur minn fyrst og fremst að fjalla
um skyldunámið, því það skóla-
stig hefur verið mest í sviðsljós-
inu undanfarið af ýmsum ástæð-
um, og staðfesting eða breyting
grunnskólalaga mun ákvarðast á
Alþingi í vetur.
'MftSKÓlASTJÖf!] !
F/t É6 A£> R£KVA
MIS’ÉÓ- f R BtiiKfk/
Md SJ'A Af> É6-
>ARF Aí>...
C
./o /þ>VÍ \
\ O / HlbUR. \
\ W£> ER J
\EKK1 < \HÆST. ) 'Efr ER/ JT
Aþ ATHU6A 5
>_( TEINID ÞITT. þi&
]/Ak/TAK ....?f?óF0&)
■PKÓF 06 V'OTTORfc UH ,
þVÍ MIE>UR„
É6
EKK'I HTT 40 HiCTTA
EFTIR sm3>UMA,EW þetta
VVAR ORMSVO DREPLEIþlNlEór/,
> HAþUR S A EN6AV TU C-Anó/
MEí) STA(iLlK/ll...0t NllNA-.<
|=Aí> ER v\sr okí>\}) or SEiyiT...
MAE>UR MA ÚKLE6AVEKA
FEC-INN MEí>AV MAÞUIR
HELDuR WELI/...DJOBBINH
^ 06 ÞEllR LE6Q.JA ÞAi>
EiCKI NIUUR
iDOTTINN ÚTDRJ

sem lifir" er gamall og góður
málsháttur. Ekki hefur nútíminn
og hinar öru breytingar á at-
vinnu- og framleiðsluháttum, sem
vinnandi fólk í landinu hefur
þurft að aðlagast (og endurhæf-
ast) undanfarna áratugi, dregið
úr sannleiksgildi þessara spak-
legu orða. Það á þvf að vera réttur
hvaða þjóðfélagsþegns sem er, á
hvaða aldri sem hann er, að nema
það, sem hann finnur sig þurfa.
Segja má, að svo sé þetta hjá
okkur Islendingum, a.m.k. í orði.
Engum er bannað með lögum að
setjast á skólabekk þrátt fyrir
það, að hann gæti verið afi flestra
skólasystkina sinna. Dæmi eru
einnig um það, að fullorðnir hafa
tekið upp þráðinn, s.b.r. „öld-
ungadeildir" við ýmsa framhalds-
skóla. En hér er um undan-
tekningartilfelli að ræða og lífs-
eða starfsreynsla slíkra einstakl-
inga, eða þá andlegur þroski
þeirra, lítt metinn. í fáu mun tek-
ið tillit til sérstöðu slíkra
nemenda og sérþarfa, hvað nám
og kennslu varðar.
Sá hugsunarháttur er allt of
ríkjandi , að allir skuli renna
sömu slóð á sama tíma. Lífshlaup
hvers einstaklings skuli vera:
„forskólaaldur", — skólaganga
(óslitin) í einn eða tvo áratugi,
sfðan taki við svokölluð fullorð-
insár þar sem hver og einn er í
sinni skúffu, allt eftir því hvað
skólaganga þarf af leiðandi „rétt-
indi“ veiti hverjum og einum.
Ekki dugir minna en að lögþvinga
einstaklingana 9 ár á skólabekk,
nauðuga viljuga, því ef þeir hætti'
skóla sé svo hætt við því að þeir
byrji aldrei aftur og fari þess
vegna á mis við þá blessun, venju-
lega í fo rmi einhvers konar for-
réttinda eða lífsgæða sem séu í
réttu hlutfalli við lengd skóla-
göngu.
Þessu til stuðning gæti ég vitn-
að í viðtöl við fjölda foreldra, sem
hafa rætt við mig um þá skelf-
ingu, að barnið þeirra vilji hætta í
skóla áður en það sé búið að taka
þau nauðsynlegustu próf, sem
krafist sé nú orðið til allra sæmi-
legra starfa. Þessi ótti foreldra er
alls ekki ástæðulaus. Öfáir ungl-
ingar hafa orðið á vegi mínum og
gerst nemendur í Reykholtsskóla
vegna þess að þeir höfðu hætt í
skóla. Þeir gátu með engu móti
afborið það að setjast á skólabekk
með krökkum úr þorpinu, bænd-
um eða sveitarfélaginu, sem allir
voru einu til tveim árum yngri.
Dæmi þessi sýna að hið full-
komna skólakerfi, sem við kepp-
um nú að, hefur sína annmarka.
Áður fyrr var oft mikill aldurs-
munur á nemendum í sama bekk.
Það var því ekki hindrun í sjálfu
sér, að einhverjum seinkaði í
námi, vegna tímabundinnar þátt-
töku í atvinnulífinu, t.d. vegna
efnaskorts eða fráfalls fyrirvinnu
heimilis, heilsubrests eða af öðr-
um orsökum.
I hinum iðnvæddu þjóðfélögum
nágrannaþjóða í austri og vestri
hentar níu ára skólaskylda og
beint fcamhald hennar, helst upp
í háskóla ef til vill flestum. Þó eru
þegar blikur á lofti meðal grann-
þjóða vegna offramleiðslu
menntamanna, eins og það ér orð-
að. Ég leyfi mér að efast um að
okkur Islendingum. sé slíkt ein-
stefnukerfi jafn heppilegt. Hér
eiga miklu fleiri (hlutfallslega)
mikið undir árferði og aflabrögð-
um. Sveiflur eru miklar í atvinnu-
lífinu og tekjumöguleikar mis-
jafnir frá ári til árs og oftast því
meiri, sem þörfin fyrir vinnuafl
er meiri. Það er því ekki óeðlilegt
að íslenskur unglingur hugsi sig
tvisvar um áður en hann heldur
áfram í skóla og hafnar með því
,,plássi“'á loðnubát þegar veiði-
horfur eru góðar. Hitt er óviðun-
andi, að stjórnvöld skuli ekki
mæta þessari sérstöðu okkar með
því að auka sveigjanleika í skóla-
kerfi og gera unglingum auðveld-
ara en nú er að taka sér hvíld frá
námi en taka síður upp þráðinn á
ný.
Aukin
fræðsluskyida
Eg mun nú hverfa til upphafs
greinar þessarar og reyna að gera
nánari grein fyrir því hvernig ég
hugsa mér aukningu fræðslu-
skyldunnar. Stytting skólaskyld-
unnar úr níu árum f sjö var rök-
studd í fyrri grein. En þessi breyt-
ing ein, þótt hún mundi trúlega
gagna fleirum en hún skaðaði, er
ekki nægileg aðgerð í skólamálum
okkar. Hún verður að skoðast
samhliða aukinni fræðsluskyldu
hins opinbera, sem ég geri jafn-
framt kröfu um.
Þess skal getið, sem gott er og
til heilla horfir. Nýtt frumvarp
um framhaldsskóla, sem að vísu
hefur hlotið gagnrýni, sem von er,
og þá einkum frá hinum gömlu og
grónu menntaskólum, gerir ráð
fyrir auknum sveigjanleika í
námi á framhaldsskólastigi. Þar
skal námið skýrgreint í einingum,
Hvaö er
fræðsluskylda?
Algengasta skilgreining á hug-
takinu fræðsluskylda mun vera
að það sé skylda hins opinbera að
veita hverjum og einum tækifæri
til menntunar eftir áhuga og
hæfileikum. Ekki þarf að líta
langt aftur í tímann til að komast
að raun um það, að stórátak hefur
verið gert til úrbóta í þessum efn-
um. Aðstaða til náms í ýmsum
greinum er miklum mun jafnari
nú en áður fyrr. Nægir í þessu
sambandi að nefna skólastyrki,
fjölgun og dreifingu framhalds-
skóla og sérskóla víða um land,
góðum tekjumöguleikum
nemenda á sumrum o.s.frv. þann-
ig á hver þegn rétt til náms í
hverjum þeim skóla, er hann sæk-
ir um ef hann uppfyllir þær kröf-
ur, sem gerðar eru af viðkomandi
stofnun. Það verður þó að taka
Ýram, að vegna mismikillar að-
sóknar frá ári til árs þurfa skólar
stundum að hækka eða lækka
raunveruleg inntökuskílyrði. Það
liggur oft ekki ljóst fyrir hvað
raunverulega þurfi til þess að
komast að við tiltekna stofnun.
Hér hygg ég að ýmislegt mætti
betur fara og mörgu þurfti að
breyta.
„Lærdómstími
ævin er“

f/
S’f-T.OS

Friá/í/ ného Qjkur^

. ..$?< rudortiÍHsár
Ct/VI HAvKÓLITýp/c/éari éU rrse/inéut/ar l
’ára I5-Í6ar<a 19-• 3ra. kr/'s/ci/iúirq &>ir/nnaT•
Núveranch skolasktpar . Skorf> pr' Jfi 7
Fórskó/aaío/ur- sÆó/^eéa - br*uðtúrtt>
F(&tii
'»3
(tíFFÍÍÍÍaííFF^ y. uTa
i^aukthn um éuo skiptast a eré/r
C---- '^SersinT/ts^ börfu^ h*tcs
--- þSFUaka í atvinnulifi. -
**-‘r7 3 r~'
—f t i im,
eJ
FullorÍinser,^.
vK? /i niÍSS^SSi.— __' rikulequm r*0C/u-4
'ieikum tii noms
%y/ySK/LDki
/ ‘ZCTiii.i.i ii>
fkólé- H‘A SKÖL /
/FFiL /5-ji/árj ^ FRAMTÍOARjnaf>U±AáF
Slíkt er upphaf sálms eftir
Helga Hálfdánarson. „Sá lærir,