Morgunblaðið - 11.03.1978, Blaðsíða 19

19
'T.VJ-
var vart að finna í landinu, kommún-
istaflokkurinn hafði starfað löglega
milli heimstyrjaldanna og það var
engin óvirðing að vera kommúnisti.
Eftir Múnchenarsamkomulagið voru
Rússar eina stórveldið, sem var
andvígt því að Tékkóslóvakíu yrði
fórnað á altari Hitlers, eins og
Neville Chamberlain og Edouard
Daladier höfðu ákveðið. Það var
Tékkum að vísu nokkurt áfall að
Rússar skyldu slíta stjórnmálasam-
bandi við útlagastjórn Benesar og
viðurkenna leppríki nazista í Sló-
vakíu, en yfir það firntist fljótlega
eftir að stríðið brauzt út. Benes vann
af fúsum vilja að skipulagi og stjórn
eftir stríðið með leiðtogum tékkósló-
vakískra kommúnista í Moskvu og
ríkisstjórn hans flutti bækistöðvar
sínar angað í marz 1945. Engu að
síður voru Tékkóslóvakar í grund-
vallaratriðum fremur vestræn þjóð
en kommúnistísk og hefðu að öllum
líkindum, ef um frjálst val hefði
um tímann til að treysta stöðu sína
í því stjórnmálalega tómarúmi, sem
þá ríkti. þejr vQru j forystu fyrir
uppreisn Slóvaka í ágúst 1944 og
voru einnig virkir í tékknesku
neðanjarðarhreyfingunni. And-
spyrna annarra afla í landinu var
illa skipulögð og þau fengu litlu
áorkað. Þegar rússneski herinn kom
til Tékkóslóvakíu í stríðslokin komu
kommúnistar upp á yfirborðið með
flokksvél sína í fullum gangi og þar
sem ekki voru fyrir hendi önnur
pólitísk öfl, sem skipulega gátu
unnið gegn kommúnistum, óx þeim
mjög fljótt ásmegin. Þegar Benes
forseti kom til Moskvu í marz til að
ganga frá lokasamningum um
stjórnarmyndun var styrkur komm-
únista slíkur að hann sá að hann átti
ekki annarra kosta völ en að ganga
til stjórnarsamstarfs við þá. Benes
og Tómas Masaryk, fyrirrennari
hans og lærifaðir, höfðu báðir verið
tengdir þjóðernissósíalistaflokknum,
Benes hafa náð mjög góðum árangri
miðað við aðstæður. Hann var
endurskipaður forseti lýðveldisins og
af 20 ráðherraembættum komu
aðeins sjö í hlut kommúnista.
Trojuhestur
Þegar hins vegar litið er nánar á
samkomulagið er fremur að sjá sem
hann hafi sjálfur búið til ógnandi
Trójuhest og ánægja hans hafi ekki
verið á rökum reist. Forsætisráð-
herra stjórnarinnar var Zdenek
Fierlinger, 54 ára gamall tékkneskur
marxisti og jafnaðarmaður og sendi-
herra Beneser í Moskvu fyrir og eftir
stríð. Þótt hann léki hlutverk
jafnaðarmanns var hann eindregin
stuðningsmaður kommúnista og
Sovétstjórnarinnar, en það sá Benes
því miður of seint. Af fjórum
aðstoðarforsætisráðherrum voru
tveir kommúnistar. Gottwald var
aðstoðarforsætisráðherra af hálfu
tékkneskra kommúnista og Viliam
Benes
einmana og
einangraður
Benes var maður einmana og
einangraðist æ meir er hann reyndi
að ieiða þjóð sína, klofna og hrædda
út úr öngþveiti stríðsáranna inn í
tíma friðar og farsældar. Embættis-
setur hans í Hradcanykastala, sem
gnæfir tignárlega yfir Prag, var ekki
valdasetrið: það var að finna í grárri
byggingu í miðborg Prag, þar sem
miðstjórn kommúnistaflokksins
hafði aðalbækistöðvar sínar. Þar
vann hópur manna einbeittur og
ákveöinn að skipulagningu endur-
fæddrar undirokunar í Tékkósló-
vakíu, í þetta sinn í nafni marxisma
og leninisma. Þeir nutu stuðnings
Sovétríkjanna, en her þeirra hafði
enn mestan hluta landsins á sinu
valdi og „tæknilegir sovézkir ráð-
gjafar“ unnu hljóðlega en markvisst
að því að þvinga þingbundið lýðræði
landsins til sjálfsmorðs.
Gustaf Husak
Rauða hernum fagnað í Prag.
verið að ræða, kosið að láta banda-
ríska herinn frelsa sig.
Ríkisstjórn Benesar, sem í stríðinu
sat í London, hafði öll þessi ár haft
nokkuð stöðugt samband vi komm-
únistaleiðtoga Tékkóslóvakíu í
Moskvu. Benes fór þangað í heim-
sókn í desember 1943 og þá var
gerður vináttu- og bandalagssamn-
ingur Rússa og Tékkóslóvaka.
Staða Tékkóslóvakíu var að öllu
leyti frábrugðin stöðu Búlgaríu,
Rúmeníu, Ungverjalands, Póllands
og Júgóslavíu. Þar í landi hafði allt
frá því 1918, er Tómas Garrigue
Masaryk stofnaði lýðveldið Tékkó-
slóvakíu á rústum austurrísk-ung-
verska keisaradæmisins, verið eina
starfandi lýðræðisþjóðskipulagið í
A-Evrópu. Kommúnistaflokkurinn
þar í landi var stofnaður árið 1921
og átti hefðbundnu fylgi að fagna
meðal verkafólks og menntamanna.
Fyrir stríð taldi hann um 80 þúsund
félaga. Áhrif kommúnista í þjóðfé-
laginu voru þó mun meiri en sú tala
gefur til kynna. Hann var einn af
fjórum stærstu stjórnmálaflokkum
landsins og naut yfirleitt fylgis um
10% kjósenda. Meðati á hernámi
nazista stóð notuðu kommúnistar í
tékkneskum og slóvakískum héruð-
Josef Smirkovsky.
Siroky af hálfu slóvakískra komm-
únista. I raun voru engir aðskildir
kommúnistaflokkar þessara þjóðar-
brota en starfandi staðhæfing í þá
átt var eina leiðin til að knýja Benes
til að taka tvo aðstoðarráðherra úr
hópi kommúnista. Aðrir ráðherrar
voru 16, þar af aðeins fimm komm-
únistar, og það var vestrænum
stjórnmálamönnum mikið gleðiefni.
Þessi fimm embætti voru hins vegar
lykilembætti: Innanríkisráðuneytið,
upplýsinga- og
menningarmálaráðuneytið, mennta-
málaráðuneytið, landbúnaðarráðu-
neytið og félagsmálaráðuneytið
nægðu kommúnistum sem valdatæki
til að stjórna landinu. I öll þessi
embætti voru valdir harðir og
dugmiklir kommúnistar og gegn
þeim stóðu raunar aðeins þeir Benes
og Masaryk sem fengu nokkurn
stuðning þriggja annarra ráðherra:
Huberts Ripka,
utanríkisviðskiptaráðherra, Majers,
matvælaráðherra og Lausmans iðn-
aðarráðherra; hinir ráðherrarnir
gleymdust fljótt á rykföllnum blöð-
unum sögunnar.
Á Vesturlöndum voru menn of
mikið með hugann við Kyrrahafs-
stríðið, örlög Póllands og útþenslu-
stefnu Títós í Júgóslavíu, til að geta
fylgzt með því er ský dró fyrir sólu
yfir Tékkóslóvakíu. Ráðamenn í
London og Washington voru ánægðir
með samsteypustjórn Benesar sem
þeir töldu lýðræðislega og álitu ekki
ástæðu til afskipta.
Staðreynd málsins var auðvitað sú
að kommúnistar unnu leynt og ljóst
að því að gera flokk sinn að
forystuafli í stjórnmálum landsins
og koma mönnum sínum til valda í
sem flestum félagasamtökum verka-
lýðs, bænda, kvenna, karla, ung-
menna, íþróttafélaga, stúdenta
o.s.frv.
Gífurleg
áróðursherferð
Hvað sjálfan kommúnistaflokkinn
snerti var hafin gífurleg áróðursher-
ferð til að fjölga félögum. Sem
upplýsingamálaráðherra hafði
Vaclav Kopecky í hendi sér hverjir
fengju blaðapappír og hverjir fengju
inni í ríkisútvarpinu. Innan skamms
hafði hann fært flokknum á silfur-
Framhald á bls. 26.
Patton
hers-
höfðingi
sem stofnaður var 1898 og var talinn
standa vinstra megin við miðju í
stjórnmálum.
Hægri hönd Benesar og utanríkis-
ráðherra í útlagastjórn hans var Jan
Masaryk, sonur Tómasar. Þeir flugu
saman til Moskvu til viðræðnanna,
en af hálfu kommúnista tóku þátt í
þeim Klement Gottwald, Rudolf
Slansky, Vaclav Kopecky og Gustaf
Husak, sem gæta átti hagsmuna
Slóvaka. Viðræðurnar stóðu í u.þ.b.
viku og sættu þeir Benes og Masaryk
stöðugum þrýstingi frá kommúnist-
um, sem þegar á fyrsta degi lögðu
fram ráðherralista sinn. 4. apríl var
gengið frá myndun þjóðeiningar-
stjórnar og við fyrstu sýn virtist
1L
P
P
p
I
I
I
I
I
I
ij
1
ALLT MEÐ
EIMSKIP
Á næstunni
ferma skip vor
til íslands
sem hér segir:
, Antwerpen:
i
m
p
m
m
F
i
i
i
Tungufoss 1 6. marz
Skeiðsfoss 22. marz
Lagarfoss 28. marz
Úðafoss 4. apríl
ROTTERDAM:
Tungufoss 1 5. marz
Skeiðsfoss 21 marz
Lagarfoss 29. marz
Úðajoss 4. april
Úðafoss 4. april
FELIXSTOVE:
Mánafoss 1 4 marz
Dettifoss 2 1. marz
Mánafoss 28. marz
Dettifoss 4. apríl
HAMBORG:
Mánafoss 1 6. marz
Dettifoss 23. marz
Mánafoss 30. marz
Dettifoss 6. apríl
PORTSMOUTH:
Bakkafoss 1 4. marz
Stuðlafoss 1 7. marz
Selfoss 21. marz
Hofsjökull 6. april
Bakkafoss 8. april
Brúarfoss 14. april
GAUTABORG:
Laxfoss 1 3. marz
Háifoss 20. marz
Laxfoss 28. marz
KAUPMANNAHOFN:
Laxfoss 14 marz
Háifoss 2 1. marz
Laxfoss 29 marz
HELSINGBORG:
*Grundarfoss 20. marz
Tungufoss 3 1. marz
MOSS:
Grundarfoss 21. marz
Tungufoss 1 apríl
KRISTIANSAND:
Grundarfoss 21. marz
Tungufoss 3. april
STAVANGER:
Grundarfoss 22. marz
Tungufoss 4. april
ÞRANDHEIMUR:
Álafoss 14. marz
j/f írafoss 1 3. ma rz
fjj TURKU:
n~ írafoss 30. marz
[Í RIGA:
rpL Múlafoss 1 1. marz
lf! Fjallfoss 1. apríl
H VENTSPILS:
|[fji Fjallfoss 3 1. marz
WESTON POINT:
Kljáfoss
Reglubundnar ferðir
alla mánudaga frá
Raykjavik til fsafjarð-
ar og Akureyrar.
Vörumóttaka i A-skála I
á föstudögum.
ALLT MEÐ
EIMSKIF