Morgunblaðið - 21.03.1978, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 21. 'MARZ 1978
35
Lífríki og iífshættir X
,Á 'ineöan þér lesið þessa setningu með eðlilegum
hraða, fæðast ellefu börn á jörðinni. Á sama tíma
dóu fimm manns. Þessi sex höfða mismunur
lifenda og látinna i einni setningu er banvænt líf
geigvænlegasta hœttan, sem ógnar mannkyninu
siðan það komst á legg: offjölgun.u
— Claus Jacobi.
Jón Þ. Árnason
Snemma komu
10.000.000
Allt frá árdögum mannlífs á
jörðinni fram á umbrotatíð,
sem skammt er að baki, barðist
manneskjan, alveg eins og sér-
hver lífvera önnur, fyrir tilveru
sinni í umhverfi, er að vísu var
iðandi af fjölskrúðugu dýralífi
og prýtt frjósömu gróðurríki, en
henni samt sem áður að ýmsu
leyti örðugt eða beinlínis fjand-
samlegt. Öblíð og sviptingasöm
veðrátta, sultur, stríð og sjúk-
dómar hindruðu fólksfjölgun,
sem annars hefði mátt telja
eðlilega.
Við upþhaf mannlegrar sögu,
er margir fræðimenn telja
hefjast í kringum árið 7000 f.
Kr. gizka þeir helzt á, að fjöldi
jarðarbúa hafi numið minnst
5.000.000, mest 20.000.000. L.
Dudley Stamp, er kannað hefir
þessi mál ýtarlega, hallast í
útreikningum sínum að
10.000.000 (í bók sinni „Our
undeveloped World“, London
1952), og álítur að liðið hafi
2.500 ár þangað til fólksfjöldinn
á jörðinni tvöfaldaðist, þ.e. hafi
hækkað í 20.000.000. Næsta
tvöföldun, í 40.000.000 jarðar-
búa, tók um 2.000 ár, þriðia
tvöföldun, í 80.000.000, nálægt
1.500 ár. Fjórða tvöföldunin, sem
lokið hafði um Krists burð, tók
síðan „aðeins“ 1.000 ár, og ætti
því mannfjöldinn þá að hafa
numið 160.000.000.
Ef þessar tölur geta talizt
nálægt sanni, hefir mannfjöld-
inn numið um 160.000.000 við
fæðingu Krists. Annars ber
fræðimönnum ekki saman í
þessu efni; sumir telja
en nokkru sinni fyrr í sögu
mannkynsins. Af síðari
helmingi 20. aldar eru nú liðin
rúmlega 27 ár, en á þeim tíma
hefur mannkyninu fjölgað um
1.624.000.000, og var íbúafjöldi
jarðar því um síðustu áramót
4.124.000.000 að því er áreiðan-
legustu heimildir telja.
A síðari helmingi líðandi
aldar, og alveg sérstaklega á
þeim tæplega 23 árum, sem enn
eru til næstu aldamóta, hverfur
einnig þessi fjölgun í skuggann
af þeirri aukningu, er verða
mun, ef ekkert stórslys ber að
höndum: Samkvæmt út-
reikningum mannfjöldasérfræð-
inga Sameinuðu þjóðanna (sbr.
„World Population Prospects as
Assessed in 1963“, United
Nations Studies, No. 41) verður
íbúafjöldi jarðar á milli
5.448.533.000 („neðri“-marka
forsenda) og 6.993.986.000
(„efri“-marka forsenda) árið
2000.
Tvöföldunartími mann-
fjölgunarinnar styttist því í
sífellu — með kvíðvænlegum
hraða. Níunda tvöföldunin,
þegar um 5.000.000.000 manna
munu lifa og skrimta í heimin-
um, mun verða fullnuð eftir 12
ár, árið 1990, og því hafa tekið
40 ár ef að líkum lætur.
Eins og af framangreindu
verður ljóst, er mannfjölgunin á
engan hátt sérlega áberandi allt
fram á daga núlifandi kynslóða,
nema síður sé. Stórvægilegt
áhyggjuefni hefir hún ekki
heldur verið talin fyrr en eftir
miðja þessa öld. Ur því er hún
komin í röð helztu vandamála
sem við er að fást. Sumir
Er ÞETTA líí?
VÖXTUR FÖLKSFJÖLDA JARÐAR
Tímabil Fiölgun Tvöföldunartími
7000- úr 10.000.000 2.500
4500 f. Kr. í 20.000.000 ar
4500- úr 20.000.000 2.000
2500 f. Kr. í 40.000.000 ar
2500- úr 40.000.000 1.500
1000 f. Kr. . í 80.000.000 ár
1000- úr 80.000.000 1.000
fæðingar Kr.j í 160.000.000 ár
fæðing Krists - úr 160.000.000 900
900 e. Kr. í 320.000.000 ár
900- * úr 320.000.000 800
1700 í 600.000.000 ár
1700- úr 600.000.000 150
1850 í 1.200.000.000 ár
1850 úr 1.200.000.000 100
1950 ,í ' 2.500.000.000 ár
1950 úr 2.500.000.000 40
1990 í 5.000.000.000 ár
Ilér hljóta líka að vera takmörk.
Fólksfjölg-
un og vinstri villur
100.000.000 líklegri, aðrir
300.000.000, en yfirleitt hafa
menn sætt sig við 160.000.000.
Næsta tvöföldun, sú fimmta,
hefði þá átt að þrýsta fólks-
fjöldanum upp í 320.000.000.
Með allsæmilegri vissu má reiða
sig á, að þeirri tölu muni hann
hafa náð þegar nokkru fyrir árið
1000 e. Kr. t.d. eitthvað í
kringum árið 900. Fimmta tvö-
földunin hefði samkvæmt því
tekið 900 ár. Um árið 1700 eða
þar um bil, er áætlað að
íbúafjöldi jarðar hafi komizt
lítið eitt yfir 600.000.000; sjötta
tvöföldunin hefði þess vegna
orðið á 800 árum.
En úr því verður fjölgunin
stöðugt örari og örari:
Sjöunda tvöföldunin, úr
600.000.000 í rösklega
1.200.000.000, var fullnuð nærri
árinu 1850, en frá því tímabili
eru tiltölulega ábyggilegar
mannfjöldaskýrslur varðandi
méstan hluta heims fyrir hendi.
Þessi sjöunda tvöföldun hefir
þannig átt sér stað á aðeins 150
árum.
Víst er hún
stórfellt vandamál
Áttundu tvöfölduninni lýkur
síðan í nútíðinni, um miðja 20.
öld, þegar mannfólkinu hefir
fjölgað í nálega 2.500.000.000, og
þess vegna orðið veruleiki á ekki
meira en 100 árum. Á tímabilinu
1850^-1950 hefir því orðið miklu
meiri fólksfjölgun í heiminum
Lífið er og
verður stríð
Ognir
margföldun-
artöflunnar
Oskhyggja
gegn
raunhyggju
mannfjöldasérfræðingar, þ. á m.
Claus Jacobi (í bók sinni „Die
menschliche Springflut", Berlin
1969), telja hana gnæfa yfir öll
önnur heimsvandamál. Enginn
neitar að vandamálið er risa-
vaxið, og hefir í för með sér
önnur vandamál, sem að svo
komnu verður ekki séð, hvernig
leysa megi, en á mannfjölda-
vandamálinu eru þó sjáanlegar
lausnir þótt sársaukafullar
kunni að reynast í framkvæmd.
Ennfremur má benda á, að það
felur í sér sjálfkrafa lausn, ef
allt um þrýtur og lausn getur
talizt, einkum sökurn þess, að
hætt er við að hún verði alltof
seint á ferðinni til þess að
náttúruríkinu verði að liði.
En hvað svo sem öllum
vangaveltuni í þessum efnum
líður, þá er það eitt alveg víst,
að vandamál offjölgunar fólks á
jörðinni er eitt út af fyrir sig
nógsamlega þrúgandi í sjálfu
sér, og ekki þess eðlis, að
hugsandi fólki þyki hyggilegt að
láta sem vind um eyru þjóta.
„Kórónan“ og
„herrann44
Fyrstu meiriháttar varnar-
sigra sína í síðinu við ofurveldi
náttúruaflanna varín maðurinn
með sköpun vísinda og töku
þeirra í þjónustu tækninnar.
Staða hans í sköpunarverkinu
varð traustari, lífsbaráttan
auðveldari. Iðnþróunin og bætt
efnahagsafkoma héldust í hend-
ur. Manninum tókst að vinna
hug á skæðustu drepsóttum og
slæva mátt margra hættulegra
sjúkdóma, eða nærri útrýma.
Gagntekinn þeim innblásna
ásetningi sínum að gera sér jörð
og jarðlíf undirgefin, hóf hann
hugsunarlaust arðrán líf- og
náttúruríkis. Hann hlífði engu,
hvorki lifandi né dauðu, því að
hann gekk fram í krafti eigin
ímyndunar um að hann væri
„kóróna" sköpunarverksins og
„herra" náttúrulögmálanna.
Veldi og viðgangi
manneskjunnar virtust engin
takmörk sett, og í þeirri full-
vissu klastraði hún sér saman
hinum fráránlegustu trúar- og
kenningasmíðum, þ. á m.
auðgunar- og jöfnunarbábiljum,
sem þó reyndar einföld marg-
földunartafla, léttur vaxta-
vaxtareikningur eða auðveldur
framreikningur hlutu að dauð-
rota við fyrsta árekstur.
Ef hér skyldi einhver telja að
of djúpt sé tekið í árinni, þá er
vonandi að einhverjir úr
milljónafylkingum hraðgroða-
og mannúðarmanna taki sér
fyrir hendur að sanna hið
gagnstæða; ekki eingöngu í
töflum og línuritum þó að
gagnleg séu í og með, heldur í
raun og vérkum, og helzt alveg
á næstunni af ástæðum, sem
ógerningur er að gera tæmandi
skil, því að þörfin er þegar orðin
brýn og lítur út fyrir áð verða
mjcig brýn innan tíðar.
Þörfin er orðin brýn m.a.
vegna þess, að nú þegar er alls
óvíst hvernig takast megi að
fæða og klæða og hýsa rösklega
4.124.000.000 manns samtímis
því, að hráefnaforði jarðar
gengur til þurrðar og orkuöflun
verður stöðugt erfiðari og því
kostnaðarsamari; samtímis því,
að eyðsla og sóun magnast dag
frá degi og erfiðleikarnir við að
forða frá óbætanlegu lífríkis-
tjóni af völdum skólps, sorps og
skarns — og manneskjunni
sjálfri frá að drukkna eða kafna
í slíkum „velferðar“-afurðum —
sýnast illviðráðanlegir. Að
ógleymdri spillingu andrúms-
loftsins vegna eiturefna frá
verksmiðjum og samgöngutækj-
um,
Misskilningur
í tylftatali
Því ber auðvitað ekki að neita,
að stöku hörmungaatburðir og
augljós tortímingarteikn hér og
þar hafa vakið ýmsa til
umhugsunar um, hvers vænta
má, ef látið er skeika að
sköpuðu. Hins vegar má með
réttu draga í efa, að nógu
áhrifamiklir aðilar geri sér
nægilega rökstudda grein fyrir,
hversu fjölþættar og afdrifarík-
ar þessar ógnir eru eða geta
orðið. Þó hlýtur að mega telja
nokkra bót í máli, að kröfur um
viðnám eru sums staðar orðnar
allháværar og yirðast færast í
aukana. Menn segjast nokkuð
almennt vera reiðubúnir til að
leggja eitthvað á sig og neita sér
um sitt hvað í náttúru- og
lífríkisverndunarskyni. Með
orðum einum eða kröfu um
betra og heilnæmara umhverfi
vinnst sáralítið eða ekki neitt
eins og gefur að skilja. Slíkt er
einskisvirði, nema að baki búi
hugsun, orðin eða krafan hvíli á
ákvörðun, sem síðan er fylgt
fram í athöfn. Lagafyrirmæli
stoða lítt, ef hugarfarsbylting
hefir ekki farið á undan, því að
ekki verður komizt hjá að
horfast í augu við þá staðreynd,
að sigrar „framfara"- og „vel-
ferðar“-aflanna hafa leitt sigur-
vegarann á glötunarbrautir.
Nú er því grcinilega þannig
komið skömmu eftir að „vel-
ferðarhugsjónin" hefir lagt svo
að segja allan heiminn undir
sig, að efasemda er mjög tekið
að gæta um ágæti og blessunar-
ríkar afleiðingar hins mikla
sigurs. Jafnvel hinir hagvaxtar-
trúuðustu finna á sér, að hættur
kunni að geta leynzt við næsta
hvarf, og grunar að „ýmsu þarf
að breyta“. Fáeinir athugulir
framsýnismenn lýsa sig á hinn
bóginn sannfærða um, að tor-
tímingin verði ekki umflúin.
Slík viðhorf er skylt að taka
alvarlega þótt aldrei megi á þau
fallast. Hitt er bæði rétt og satt,
að ríkjandi lífsskoðanir og
þjóðfélagsha'ttir eru mein-
gallaðir ög háskasamlegir.
En í hverju eru háskinn og
gallarnir einkum fólgnir?
Þeir felast a.m.k. í einni tylft
Framhald á bls. 32.