Morgunblaðið - 23.07.1978, Blaðsíða 24
24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. JÚLÍ 1978
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritatjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjórí
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Arvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveínsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjöm Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Baldvin Jónsson
Aðalstræti 6, sími 10100.
Aðalstræti 6, sími 22480.
Áskriftargjald 2000.00 kr. á mónuði innanlands.
í lausasölu 100 kr. eintakið.
að vakti athygli í Bret-
landi á síðasta ári, að
þingmaður einn úr Verka-
mannaflokknum, sem tal-
inn var eiga framtíð fyrir
sér á vettvangi stjórnmál-
anna, sagði af sér þing-
mennsku til þess að taka að
sér stjórn á vinsælum
sjónvarpsþætti. Aðspurður
um það hvers vegna hann
kysi fremur að stjórna
sjónvarpsþætti en sinna
þingmannsstörfum svaraði
hann, að starfið við brezka
sjónvarpið veitti honum
betra tækifæri til að hafa
áhrif en seta í brezka
þinginu.
Þetta svar lýsir í hnot-
skurn einum þætti þeirrar
þjóðfélagsbreytingar, sem
er orðin á Vesturlöndum.
Fjölmiðlar og þeir, sem við
þá starfa, eru komnir fram
á sjónarsviðið sem áhrifa-
aðili, sem taka verður tillit
til og álitamál, hvort veitir
betra tækifæri til að hafa
áhrif á þróun samfélagsins,
starf á fjölmiðlum eða t.d.
þingmennska. Hinn fyrr-
verandi brezki þingmaður
komst að þeirri niðurstöðu,
að fjölmiðlar væru meiri
áhrifavettvangur en þing-
ið. Að vísu hefur þróunin
hér fremur verið sú, að
starfsmenn fjölmiðla leiti
inn í þingmennsku en þá er
það bersýnilega með þeim
hætti að fjölmiðlastarfið
hefur ýtt undir tækifæri
þeirra til framboðs og
þingkjörs. Fjölmiðlar eru
þjónustuaðili við fólkið í
landinu en þeir eru ekki
lengur sá þjónkunaraðili
stjórnmálamanna, sem
þeir áður voru. Þeir eru
orðnir sjálfstætt afl, sem
hefur sjálfstæð áhrif á
skoðanamyndun fólks. Um
leið og þeir hafa þannig
tekið til sín hluta af
áhrifavaldinu í þjóðfélag-
inu mega starfsmenn fjöl-
miðla, sem hingað til hafa
að mestu komizt óráreittir
upp með það að beina
spjótum sínum að öllum
öðrum, búast við því, að
aðrir fari að beina spjótum
sínum að þeim. Það er
þegar komið í ljós í gagn-
rýni þeirri, sem Ingvar
Gíslason alþingismaður
hefur beint að því, sem
hann kallar „fréttamafíu
ríkisfjölmiðla og síðdegis-
blaða", og telur eiga veru-
lega sök á óförum Fram-
sóknarflokksins í síðustu
þingkosningum.
Gagnrýni Ingvars Gísla-
sonar er fyrsta alvarlega
vísbendingin um að starfs-
menn fjölmiðla geti ekki
búizt við því, að verða
„stikkfrí" öllu lengur. Um-
ræður munu vaxa um
starfshætti fjölmiðla og
efnismeðferð alla og stór-
auknar kröfur verða gerðar
til fjölmiðla og starfs-
manna þeirra. Það hefur
alltaf legið ljóst fyrir, að
þeir, sem starfa við fjöl-
miðla, hafa í fæstum til-
fellum ekki annað en mjög
yfirborðskennda þekkingu
á þeim málum, sem þeir
fjalla um. Því hefur jafnan
verið borið við og með
nokkrum rökum, að
íslenzkir fjölmiðlar hefðu
svo takmörkuð fjárráð, að
þeir hefðu ekki bolmagn til
að hafa í sinni þjónustu
nægilega mikinn fjölda
starfsmanna til þess að
gera þeim kleift að-sérhæfa
sig á tilteknum sviðum
þannig að meðferð fjöl-
miðlanna á einstökum mál-
um byggðist á þekkingu,
sem risti dýpra en yfir-
borðið. Það verður erfiðara
fyrir fjölmiðla í framtíð-
inni að bera þetta fyrir sig.
Þá er og Ijóst, að gerðar
verða kröfur til mun
vandaðri og ábyrgari efnis-
meðferðar en hingað til
hefur tíðkazt. Fjölmiðlar
geta ekki gert aðrar kröfur
til stjórnmálamanna og
embættismanna en þeir
gera til sjálfra sín og sinna
starfsmanna. Með sama
hætti og þess er krafizt, að
stjórnmálamenn standi við
orð sín og finni þeim stað
verða sömu kröfur gerðar
til fjölmiðla og starfs-
manna þeirra í mun ríkara
mæli en hingað til. í stuttu
máli má búast við því, að
fjölmiðlar og starfsfólk
þeirra verði ekki síður
undir smásjánni í framtíð-
inni en aðrir áhrifahópar í
þjóðfélaginu. Nauðsynlegt
er að fjölmiðlarnir átti sig
á þessu og bregðist ekki við
gagnrýni og aðfinnslum
með viðkvæmni þeirra, sem
telja sig hafa rétt til að
gagnrýna alla aðra en vera
„stikkfrí" sjálfir.
Fjölmiðlar
undir smásjáimi
j Reykjavíkurbréf
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦ Laugardagur 22. júlí ♦♦♦♦♦♦♦♦♦»♦♦♦«?
Sovétríkin
í sókn
Á þessum áratug hefur orðið
veruleg breyting á þeirri heims-
mynd, sem við okkur blasir. Fyrir
10 árum voru Bandaríkin enn
ráðandi afl á alþjóðavettvangi,
þótt þau hefðu orðið fyrir verulegu
áfalli vegna þátttöku í styrjöldinni
í Víetnam og framvindu hennar.
Ósigur Bandaríkjanna þar hefur
hins vegar leitt til þess, að þau
hafa dregið sig í hlé. Þau líta ekki
lengur á sig sem lögreglu heims-
ins. Bandaríkin halda að sér
höndum, bíða átekta og grípa ekki
inn í atburðarásina víðs vegar um
heimsbyggðina, enda þótt hún sé
þeim og þá um leið lýðræðis- og
frelsishugsjón vestrænna þjóða
andsnúin.
Þetta afskiptaleysi Bandaríkj-
anna hafa Sovétríkin notfært sér
til hins ítrasta og eru nú tvímæla-
laust í mestu sókn, sem um getur
í sögu þeirra, til aukinna áhrifa
frá því að Sovétmenn lögðu undir
sig Austur-Evrópuríkin í kjölfar
heimsstyrjaldarinnar síðari. Þær
. fréttir, sem berast í dag um
heimsviðburði, eru nánast allar á
einn veg. Þær fjalla um framsókn
Sovétríkjanna og fylgiríkja þeirra
í Afríku, Mið-Áusturlöndum og
Asíu. Hvarvetna sýnast hagsmun-
ir vestrænna lýðræðis- og frelsis-
hugsjóna vera í vörn eða á beinu
undanhaldi. Þetta er mikið
áhyggjuefni fyrir frjálsar þjóðir
heims og með frjálsum þjóðum
heims er átt við þær þjóðir, sem
' virða sjálfsögð mannréttindi, en
1 þær þjóðir eru mun fámennari en
hinar, þar sem mannréttindi eru
fótum troðin.
Afríka og
Mið-Asturlönd
Framsókn Sovétríkjanna og
fylgiríkja þeirra hefur hvergi
verið jafn áberandi og augljós og
í Afríku. Sovétmenn hafa komið
sér upp fjölda dulbúinna eða
ódulbúinna flotastöðva og her-
stöðva í Afríku. Hernaðarumsvif
þeirra og fylgiríkja þeirra í
Afríkuríkjum blasa við allra
augum, hvort sem litið er til
Angólu eða Eþíópíu. Þau standa
augljóslega að baki hernaðarum-
svifum í Zaire. Þau standa fyrir
valdatöku fylgismanna sinna í
Suður-Yemen og Afganistan.
Sovézkir diplómatar, sérfræðingar
og hermenn með sovézk vopn og
sovézkt fjármagn eru á fleygiferð
um alla Afríku, fiska í gruggugu
vatni, ýta undir hernaðarátök,
stuðla að auknum áhrifum Sovét-
ríkjanna og fylgiríkja þeirra, hvar
sem við verður komið.
Til þess að fylgja eftir framsókn
Sovétmanna í Afríku hafa tugir
þúsunda kúbanskra hermanna
verið fluttir til ýmissa Afríkuríkja
og nú eru A-Þjóðvérjar að koma til
sögunnar og a-þýzkar sveitir að
byrja að láta til sín taka í
Afríkuríkjum. Er það í fyrsta sinn
frá því að heimsstyrjöldinni síðari
lauk, að þýzkar sveitir hefja
umsvif utan vébanda þýzku ríkj-
anna.
I SA-Asíu hafa Sovétmenn
einnig styrkt stöðu sína mjög
verulega, þar sem Víetnam, eitt
öflugasta ríkið þar, hefur nú
gengið til samstarfs við A-Evrópu-
ríkin í efnahagsbandalagi þeirra,
sem nefnt er COMECON.
Fyrir hverju
eru Sovétmenn
að berjast?
Frá stríðslokum og fram á
þennan dag hdfa afskipti og áhrif
Bandaríkjanna á alþjóðavettvangi
fyrst og fremst beinzt að því að
efla lýðræðis- og frelsishugsjónir
Vesturlandabúa, hvar sem því
hefur verið við komið. Frá sjónar-
miði okkar, sem á Vesturlöndum
búum, getur það varla verið
glæpsamlegt athæfi að vilja stuðla
að því að fólk búi við sömu
mannréttindi og okkur þykja
sjálfsögð. Vissulega hafa Banda-
ríkin á undanförnum áratugum
hvað eftir annað fallið í þá gryfju
að styðja einræðisherra víðs vegar
um heim og hefur það orðið þeim
álitshnekkir ekki sízt í augum
æskufólks og dregið úr trú á
Bandaríkin, sem forysturíki
mannréttinda og lýðræðis. En
þrátt fyrir þau mistök Bandaríkj-
anna hefur þó varðstáðan um
lýðræðis- og frelsishugsjónir okk-
ar tíma verið meginmarkmið
þeirra á síðustu þremur áratugum.
En fyrir hverju berst hið nýja
athafnasama risaveldi í austri í
sókn sinni til aukinna áhrifa á
heimsbyggðinni? Ætla mætti, að
Sovétríkin væru að berjast fyrir
útbreiðslu hinna sósíalísku hug-
sjóna, sem þau segja, að móti
þjóðfélagsbyggingu þeirra og ann-
arra svokallaðra sósíalískra ríkja.
En jafnvel þótt því sé haldið fram
blekkir það engan. Öllum er ljóst,
að víða í Afríku og Mið-Austur-
löndum og í Asíu efla Sovétmenn
með ráðum og dáð hershöfðingja
og einræðisseggi, sem eru Sovét-
mönnum að skapi. Ekki þarf
annað en að staðnæmast við
Eþíópíu sérstaklega til þess að
gera sér grein fyrir því, að það er
ekki hugsjónabarátta, sem vakir
fyrir Sovétmönnum heldur augljós
og nakin valdabarátta. Öllu má
nafn gefa. En samt er ómögulegt
að halda því fram, að Mengistu
hershöfðingi, einræðisherra í
Eþíópíu, sé sérstakur boðberi
sósíalisma eða baráttumaður fyrir
bættum kjörum öreiganna í
Eþíópíu.