Morgunblaðið - 23.07.1978, Blaðsíða 25
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. JÚLÍ 1978
25
Sr. Þórir Stephensen:
Hér fer á eftir annar kaíli úr prédikun sr. bóris Stephensens,
í Dómkirkjunni sl. sunnudag. Fyrri kaflinn birtist í Morgunblað-
inu í gær.
Hin upplesnu orö leiöa okkur á merkar slóöir, hvaö varöar sögu
álfu okkar og evrópskar menningar. Páll postuli er á annarri
kristniboösferö sinni, feröast milli safnaöanna í Litlu-Asíu og kemur
til borgar, sem Tróas heitir, hafnarbœjar á norövestur horni
Litlu-Asíu. Þá birtist honum í sýn maöur nokkur makedónskur er
segir: Kom yfir til Makedóníu og hjálpa oss.
Páll haföi þá aldrei til Evrópu fariö í kristniboöserindum, en
Makedónía er nú noröausturhluti Grikklands. En hann álítur þessa
sýn greinilegt boö úr æöra heimi um aö hann skuli yfir til Evrópu.
Hann staönæmist þarfyrst í borginni Filippíu í Makedóníu, og hann
stofnar þarfyrsta kristna söfnuöinn í Evrópu. Því hefur þessi staöur
m ikla sögulega þýöingu fyrir okkur.
Athyglisverðar eru einnig at-
huganir þessara manna í ríkinu
Nevada í Bandaríkjunum, þar
sem eru óvenjulega margir
einstæðir íbúar. Þar er dánar-
tala af hjartasjúkdómum miklu
hærri en í nágrannaríkinu Utah,
og þeir telja yfirburði hins
síðartalda stafa af erfðavenjum,
Einmanaleikmn drepur
En meö afskiptum sínum af andlegum málum í bœnum kemst Páll
i nokkra andstööu viö mammonshyggju sumra íbúanna og þess vegna
lendir hann í fangelsinu, sem frá er sagt í textanum, er ég las. Þá
gerist þaö, aö fangavöröurinn vaknar viö jaröskjálfta, sem bæöi hefur
opnaö dyr dýflissunnar og fellt fjötrana af mörgum fanganna. Hann
telur, aö þeir muniflúnir og slíkt var dauöasökfyrir hann. Þessvegna
ætlar hann aö framkvæma sjálfur þann dóm, en þá stöövar Páll
fyrirhugaöan ógæfuverknaö og segir honum, aö þeir séu þarna meö
tölu, en þeir voru, hinir fangarnir, aUir of uppteknir af aö hlusta
á bænir og söng þeirra Páls og Sílasar til aö gefa gaum aö möguleikum
tilflótta. Þetta var svo óvenjulegt, aö fangavöröurinn fann, aö þarna
var eitthvaö áferöinni, sem var meira en mannlegt. Þess vegna lýtur
hann kristniboöunum og spyr, hvaö hann eigi aö gjöra til þess aö
veröa hólpinn. Og hann fœr svariöfrá Páli, setningu, sem víöa hefur
heyrzt, mörgum þykir vænt um og mig langar til aö staldra viö hér
i dag: „Trú þú á Drottin Jesú og þú munt hólpinn veröa og heimili
þitt.“
Þaö eru reyndar aöallega tvö hugtök, nátengd aö vísu, sem mig
langar til aö taka út úr þessari setningu og gera aö umræöuefni,
hugtökin Drottinn Jesús og heimiliö.
Það er annað atriði, sem
einnig hefur nýlega fram komið
á vísindalegu sviði, sem styður
það, að hlynnt sé að heimilunum
í hinni gömlu eða upprunalegu
mynd. Bæði sálfræðingar og
læknar með sérgrein á psykoso-
matísku sviði, samspili sálar og
líkama, hafa starfað að rann-
sóknum að undanförnu, rann-
sóknum sem hafa leitt til
niðurstöðu, sem þeir orða á
þann veg, að einmanaleikinn
drepi. Andleg einangrun leiðir
fyrst til tilfinningalegrar, en
síðan líkamlegrar veiklunar.
Sérstaklega hafa verið rann-
sökuð afdrif Ira, sem hafa flutzt
til stórborga í Bandaríkjunum.
Þeim reynist miklu hættara við
hjartasjúkdómum en þeim, sem
eru heima í hinum litlu og
tiltölulega nánu samfélögum.
sem enn haldast meðal mor-
móna um náið fjölskyldulif og
frændrækni. Þarna er talið
vísindalega sannað, að maður-
inn sé í þörf fyrir tilinninga-
tengt samfélag við aðra menn.
Sé þeirri þörf ekki sinnt, sé
heilbrigði mannsins í hættu. Og
vísindamennirnir vitna í erlent
skáld sem sagði: Við verðum að
elska hver annan eða deyja ella.
Og þeir vilja undirstrika orð
hans.
Slík tilfinningatengsl, slíkan
gagnkvæman kærleika, sköpum
við yfirleitt ekki á stofnunum,
til þess þarf heimili, þar sem
kærleiksrík móðir, þar sem
samhuga foreldrar, bæði búa
börnum sínum líkamlegt öryggi
og skapa þeim andlegan grund-
völl. Og getur nokkur grundvöll-
ur verið þar sterkari en sá, 'sem
hefur sjálfan höfund kærleikans
að skapara og höfuðsmið? Ég
held ekki. Hins vegar eru þessir
hlutir í afturför hjá okkur nú.
Og við verðum að snúast þar til
varnar og síðan að venda vörn
í sókn. Sé það staðreynd, að
mormónar standi ýmsum öðrum
framar í þessum hlutum, þá er
þar holl áminning okkar kirkju
og fleirum um að beita sjálfa sig
sterkari innri gagnrýni. Sú
kristna evrópska menning, sem
hóf feril sinn í Filippí í Make-
dóníu fyrir um 1930 árum, hún
er í hættu. Við spyrjum enn með
fangaverðinum, er við finnum
undirstöður samfélagsins bifast.
Við sp.vrjum, hvað til bjargar
verða muni. Við finnum, að til
þarf sterkari andlegan grund-
völl, þann er aldrei bifast, hvað
sem á dynur, sá er ekki mann-
legur að uppruna eða jarðnesk-
ur. Við sækjum hann í æðri
heim, þann grundvöll sem til
þarf, að fjölskylda og heimili fái
staðizt. Við sækjum hann í
sterkari trú og öflugra siðgæði,
sem getur skapað sterkari ein-
stakl'inga. Og þess vegna verður
svarið eins og nú í Filippí
forðum. Það verður í grundvall-
aratriðum aldrei nema þetta
eina: „Trú þú á Drottin Jesú og
þú munt hólpinn verða og
hejmili þitt“.
I Jesú nafni. Amen
ar þjóðfélagskerfi hefur það byggt
upp? Hvaða fyrirmynd mun það
hafa viö uppbyggingu í þeim
ríkjum í öðrum heimshlutum, sem
Sovétmenn eru smátt og smátt að
leggja undir sig eða öðlast síaukin
áhrif hjá? Svo mikið hefur verið
rætt og ritað um Sovétríkin á
síðum Morgunblaðsins, að út af
fyrir sig ætti að vera óþarfi að
fara um það mörgum orðum, hvers
konar þjóðfélagskerfi þar hefur
verið byggt upp á síðustu 60 árum.
En frammi fyrir þeirri staðreynd,
að Sovétríkjunum vex stöðugt
ásmegin og þau komast til síauk-
inna áhrifa, er óhjákvæmilegt að
halda enn áfram að ræða um það
þjóðfélag, sem ríkir á Volgubökk-
um.
Um alla heimsbyggð hefur fólk
á undanförnum vikum fylgzt með
réttarhöldunum yfir Ginzburg og
Shcharansky. I raun og veru segja
þau réttarhöld okkur allt, sem við
þurfum að vita um hið sovézka
þjóðfélag. Þessir tveir kornungu
menn voru saklausir dæmdir til 8
og 13 ára þrælkunarvinnu. Þeim
var gefið margt að sök, en í augum
sovézkra yfirvalda var sök þeirra
þó fyrst og fremst sú, að þeir,
ásamt fámennum hópi sovézkra
menntamanna, hafa leyft sér að
hafa aðra skoðun en sovézk
stjórnvöld. Herrarnir í Kreml hafa
verið athafnasamir undanfarin ár
í málefnum andófsmanna. Þeir
hafa ýmist rekið þá úr landi, sent
þá á geðveikrahæli eða dæmt þá i
þrælkunarvinnu. En andófshreyf-
ingin í Sovétríkjunum er þeirrar
gerðar, að það er sama eða virðist
vera sama hversu margir eru
hnepptir í fangelsi, settir á
geðveikrahæli eða reknir úr landi,
það koma alltaf einhverjir nýir í
þeirra stað. Þess vegna gætu
sovézk stjórnvöld sjálfsagt haldið
áfram þessum athöfnum út öldina,
— andófsmönnum mundi samt
fjölga. Mannsandinn verður ein-
faldlega ekki settur í fjötra.
Hafa menn engar áhyggjur af
því að þetta verði sú þjóðfélagsfyr-
irmynd, sem hin nýju þjóðfélög í
Afríku og Asíu verða sniðin eftir?
Hafa menn engar áhyggjur af því
að sú veröld, sem við búum í,
einkennist af skoðanakúgun,
þrælkun og brotum á sjálfsögðum
mannréttindum? Hvaö skyldi
valda því, að allar þær fjölmörgu
hreyfingar, sem risið hafa upp á
undanförnum áratugum til þess að
mótmæla athöfnum Bandaríkja-
manna hingað og þangað um
heiminn, láta ekkert á sér kræla
þegar Sovétríkin eiga í hlut?
Viðbrögð
lýðræðisríkja
Því er ekki að neita, að mörgum
lýðræðissinnum stendur ógn af
þeirri þróun mála, sem hér hefur
verið lýst. Því er ekki að neita, að
mörgum lýðræðissinnum þykir
sem bandarísk stjórnvöld haldi um
of að sér höndum og séu of
afskiptalítil um það, sem er að
gerast í kringum okkur, sem er
ósköp einfaldlega það, að sovézka
heimsveldið er að seilast til
stóraukinna áhrifa á öllum víg-
stöðvum og hefur á örfáum árum
í raun og veru náð meiri landvinn-
ingum en því tókst um 20 ára skeið
áður.
Bandaríkin hafa verið brjóst-
vörn lýðræðisþjóða heims. Án þess
afls, sem Bandaríkin búa yfir,
hefðu vestræn lýðræðisríki fyrir
löngu horfið á bak við járntjaldið.
En svo virðist sem Víetnamstríðið
hafi orðið Bandaríkjunum svo
mikið áfall, að þau hafi ekki enn
náð sér eftir það og sitji því meira
og minna auðum höndum meðan
Sovétmenn láta greipar sópa um
heimsbyggðina. Það er áreiðanlega
nokkurt umhugsunarefni fyrir þá,
sem hafa fjandskapazt út í Banda-
ríkin á undanförnum áratugum,
hvort afskipti þeirra hafi nú þrátt
fyrir allt ekki verið betri en það
sem nú er að gerast.
Framsókn Sovétmanna er slík,
að ekkert lýðræðisríki veraldar
getur verið óhult og á það ekki
síður við um okkur Islendinga en
aðra. Land okkar liggur mjög
nærri áhrifasvæði Sovétríkjanna
og ekki þarf mikið út af að bera
til þess að það komizt inn á það
áhrifasvæði. Aðvaranir Morgun-
blaðsins um áhrifamátt. og
útþenslustefnu Sovétríkjanna hafa
af andstæðingum blaðsins og
talsmönnum Sovétríkjanna hér á
landi gjarnan verið nefndar
„Rússagrýla". Nú hin síðari ár
hafa talsmenn sovézkra áhrifa
gjarnan talað á þann veg, að
„Rússagrýlan“ væri dauð og með
því átt við, að fólk væri ekki lengur
reiðubúið til að hlusta á viðvörun-
arorð af þessu tagi. En „Rússa-
grýlan" er ekki dauð. Sovétmenn
hafa sjálfir séð til þess. Hún er því
miður í fullu fjöri og hún er ekki
lengur einskorðuð við okkar
heimshluta eins og áður var
heldur ógnar hún nú allri heims-
byggðinni. Þetta er ekki lengur
bara okkar grýla heldur er þetta
grýla, sem fólk um allan heim
verður að horfast í augu við.
Það er óhjákvæmilegt, að þær
þjóðir, sem vilja halda í heiðri
almenn mannréttindi, að þær
þjóðir sem dæma ekki Ginzburg og
Shcharansky í þrælkunarvinnu
heldur leyfa þeim óáreittum að
hafa sínar skoðanir, að þær þjóðir,
sem virða einhvers frelsis- og
lýðræðishugsjónir vestrænnar
menningar, taki enn á ný höndum
saman um að hemja útþenslu hins
austræna stórveldis.
Tími er til kominn að gera nýtt
stórátak á borð við það, er
framsókn Sovétmanna var stöðvuð
í Evrópu fyrir 30 árum með
stofnun Atlantshafsbandalagsins.
Nú þurfa þær þjóðir um allan
heim, sem vilja ekki verða fórnar-
dýr sovézkrar undirróðurstarfsemi
að bindast samtökum um að verja
hendur sínar. Bandaríkin verða að
þekkja sinn vitjunartíma — nú
sem þá.
Dæmið um Mengistu er kannski
það sem mest er áberandi, en
fjölmö'rg önnur má nefna, sem
sýna og sanna, að framsókn
Sovétríkjanna og fylgiríkja þeirra
í Afríku hvílir ekki á hugsjónaleg-
um grundvelli, heldur er hér um
klára útþenslustefnu að ræða hjá
hinu sovézka heimsveldi. Sovét-
menn eru einfaldlega að berjast
fyrir auknum áhrifum sjálfra sín
í málefnum annarra þjóða.
Hið nýja
heimsveldi
En hvers konar ríki er hið nýja
heimsveldi Sovétríkin? Hvers kon-
Þessi mynd var tekin af móður
Shcharanskys fyrir utan dómshúsið í
Moskvu eftir að prælkunardómurinn hafði
verið kveðinn upp yfir syni hennar. Sovézk
stjórnvöld neituðu pessari konu um að
fylgiast með réttarhöldunum.
Þessi mynd var tekin af Avital Shcharansky,
26 ára gámalli eiginkonu Anatoly Shcharansky
á blaðamannafundi í Washington. Hún hefur
undanfariö ferðast um hinn vestræna heim til
pess að afla eiginmanni sinum stuðnings en
hann var nýlega dæmdur af sovézkum
dómstól i 13 ára prælkunarvinnu.