Morgunblaðið - 10.09.1978, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. SEPTEMBER 1978
23
vestur-þýzka sagnfræðinga. Því þegar
allt kemur til alls verða kenningar og
uppljóstranir Irvings ekki túlkaðar á
annan veg en þann að þeir hafi farið með
hindurvitni og skrifað staðlausa stafi.
Sögu- og endurminningarritarar þjóð-
arinnar hafa seint þreytzt á að lofsyngja
Rommel sem föðurtákn andspyrnuhreyf-
ingarinnar á hersvæðum Þjóðverja á
vesturvígstöðvunum. Hann skipaði sama
tignaröndvegi og Stauffenberg og aðrir
píslarvottar frá 20. júlí 1944 og talað
hefur verið um að samsærishópurinn hafi
ætlað honum sess ríkisleiðtoga.
Herskálar vestur-þýzka hersins voru
nefndir eftir honum, eldflaugatruflari er
kenndur við hann og götur og gistihús
einnig eins og um væri að ræða fjarlægt
bergmál af andvarpi Churchills frá
stríðstímanum: „Rommel, Rommel,
Rommel".
Hinn látni Rommel svalaði þörf
sigraðrar og sakfelldrar þjóðar eftir
hetjuímynd, sem gat talið heimi og
eftirkomandi kynslóðum trú um að
Þjóðverjar Hitlerstímabilsins hefðu verið
betri, þýðlegri og mannlegri en hermt
var. Heimskunnur píslarvættismarskálk-
ur á borð við Rommel var einn fær um
að ljá hinni þokukenndu Hitler-andstöðu
trúverðugan svip erlendis.
Til þessa ætlunarverks hefði annar
vart verið ákjósanlegri. Sú mynd sem
menn gerðu sér af Rommel lýsti einum
hinna síðustu mikilhæfra drengskapar-
manna í broddi stríðsfylkingar, vinsæl-
asta hershöfðingja heimsstyrjaldarinnar
síðari, sem bandaríski hershöfðinginn
Bradley hafði þegar nefnt í hóp tíu
stórfenglegustu marskálka heimssögunn-
ar.
Goðsöguhjúpurinn hafði snemma færzt
yfir Rommel. Hann var gæddur nánast
óbrigðulu hættuskyni og lifði af tvö
morðtilræði leyniskyttna á vegum Banda-
manna. Svo friðhelgur var Rommel að
hirðingjarnir, sem kynnst höfðu honum
við El-Alamein, sáu anda hans storma
eyðimörkina ennþá árið 1967 og buðu
honum til fundar með fornum andstæð-
ingi sínum, Montgomery.
Ber að líta á slíkt sem einbera
kjánatrú? Arabar virðast á annarri
skoðun. Þannig spurði Kaíróblaðið „Le
Bourse" árið 1954: Hvernig víkur því við
að maður þessi heillar fjöldann svo enn
þann dag í dag? Nafn hans merkir
tilfinningu og draum. Yfir sandmelum
flöktir skuggi þess manns, sem að eilífu
varð fangi eyðimerkurinnar, ljóðrænu
hennar og leyndardóms".
Annars eðlis var á hinn bóginn sú
goðsaga, er upp spratt í heimahögum
Rommels í sama mund. Fyrrverandi
samstarfsmenn og vinir marskálksins
rómuðu hinn látna sem áhrifamikinn
andspyrnumann.
Speidel hershöfðingi, sem náð hafði að
verða yfirmaður herforingjaráðs Romm-
els af því kastast hafði í kekki með
eiginkonu forvera hans og konu mar-
skálksins, ljóstraði því áformi Rommels
að hafa ætlað að taka Hitler höndum og
draga hann fyrir dómstóla. Stríðsfrétta-
ritarinn Lutz Koch kvað sér hafa verið
kunnugt um hugmyndir marskálkanna
Rommels og Mansteins um að hrifsa á
sitt vald aðalstöðvar foringjans. And-
spyrnumanninn Karl Strölin rak minni
til að hafa ýtt ýtarlegar viðræður við
Rommel um samblástur gegn Hitler.
Kunningi Speidels, Ruge, kom því
orðspori á kreik að Rommel hefði verið
eini maðurinn í Þýzkalandi, sem hefði
enn getað bundið enda á stríðið eftir 20.
júlí 1944 og fyrrverandi ofursti, Nolte að
nafni, lýsti Rommel sem „staðföstum í
dómi sínum yfir ósiðvendnu og óraun-
hæfu skipulagi, sem sat á svikráðum við
hvort tveggja sjálft sig og aðra“.
Sómastrik
En hversu tortryggilegar slíkar kenn-
ingar kunna að virðast er víst að
umheimurinn gein við þeim. Yfirvöld
meðal sigurvegaranna, fagnandi því að
geta aftur sætzt við Þjóðverja, voru óðfús
að viðurkenna andspyrnuhetjuna
Rommel og brátt varð hinn yfirlýsti
Hitlerandstæðingur eftirlæti útlendra
fjölmiðla.
Hollywood-leikstjórar og brezkir hers-
höfðingjar sáu um að gera fyrrverandi
uppáhaldshershöfðingja Hitlers vinsæl-
an. Desmond Young, fyrrverandi stór-
fylkisforingi, gaf árið 1950 út bókaflokk
í Bretlandi helgaðan ævi Rommels og
kvikmyndafyrirtækið „Twentieth
Century Fox“ gerði myndina „Eyðimerk-
urrefurinn" með James Mason í aðalhlut-
verki. Þvílík varð hrifning manna yfir
mynd þessari að henni var samstundis
fylgt eftir með annarri og nefndist sú
„Eyðimerkurrotturnar".
Rommelaldan hreif einnig þráustu
efasemdarmenn. Churchill, forsætisráð-
herra Breta, lét m.a. hafa eftir sér í neðri
deild brezka þingsins 1953: „Viðnám
Rommels gegn harðstjórn Hitlers, sem
kostaði hann lífið, lít ég á sem enn eitt
sómastrik honum til handa".
Þeir samstarfsmanna Rommels, sem
betur vissu, þögðu hvort sem var af
föðurlandsást eða pólitískum ástæðum. í
augum vestur-þýzkra sagnaritara virtist
engum blöðum að fletta um andspyrnuað-
ild Rommels. Enginn þeirra virtist telja
knýjandi nauðsyn á að líta heimildirnar
gagnrýnisaugum. Vitnisburður vina
Rommels var meðtekinn grunsemdalaust
og ný gögn voru áfram í skugganum.
En þar sem gloppur er að finna í
rannsóknum á Þriðja ríkinu og þær
styðjast við þjóðsögu hendir ósjaldan að
upp stingur kollinum „maður með
þokublandna töfra" (Súddeutsche Zeit-
ung) sem er það aufúsuverk að venja þá
af káki og hundavaðshætti. David Irving,
fertugur að aldri og ávallt á þönum að
spyrjast fyrir hjá sjónarvottum Hitlers-
tímans, gaf hvatskeytlega til kynna að
þýzkum sagnfræðingum hefði orðið
alvarlega á í messunni með tilliti til
Rommels.
Áhugamanninum Irving er aftur á móti
umhugað um að sýna háskólafræðimönn-
um hvernig rannsaka skal og rita
sagnfræði. „Flestir sagnfræðingar," segir
hann, „láta sér nægja að skrifa upp hver
eftir öðrum.“
Sterkustu hlið hans er einmitt hér að
finna; í því að draga nýjar heimildir fram
í dagsljósið, fá vitni, sem hingað til hafa
þagað, til að leysa frá skjóðunni og
leiðrétta þau, sem hingað til hafa farið
með rangt mál. í þessu skyni er ekkert
verkefni honum ofviða og engin för of
löng. Hann blandar geði við verkamenn
í Ruhr til að læra þýzka tungu, skyldar
sig til að læra spænsku með starfi sem
ritari á bandarískri flugflotastöð í landi
Frankós, lærir að ráða þýzka hraðritun
til að geta lesið skrif Himmlers, sem
enginn sagnfræðingur til þessa hefur
kannað.
Irving varð fyrst að skotspæni atvinnu-
sagnfræðinga 1977 er hann gaf út bók um
Hitler, þar sem hann hélt því fram að
foringjanum hefði verið alls ókunnugt um
fjöldamorð á gyðingum. Hann dró fram
nýjar heimildir, sem þó voru ekki sérlega
sannfærandi og gagnrýnendur snerust
flestir gegn honum.
Þó verður að segja að þýzkum sagn-
fræðingum hættir allt of oft til að hunza
algerlega hæfileika hins nýja hólmgöngu-
manns í faginu. Einkum á það við um
sagnfræðinginn Eberhard Jáckel í Stutt-
gart, sem gerir sér dælt við að saka Irving
um lausúð og æsingaskrif. Örlátari
starfsbræður Jáckels, eins og t.d. sagn-
fræðingurinn Mommsen, hafa þó löngum
vitað „það er happ fyrir okkur að eiga
Irving að, sem ávallt innblæs fræðimönn-
um nýjar hugmyndir".
Brezkir sagnfræðingar, ekki eins hátíð-
legir og viðkvæmir og þýzkir starfsbræð-
ur þeirra, láta oft orð falla í sömu átt.
„Atvinnusagnfræðingar hafa alltaf,"
segir Michael Howard, „neitað að horfast
i augu við hina geypilegu vinnuhörku
Irvings og undursamlega happasæld við
að hafa upp á nýjum gögnum. Þeir ættu
að vera honum þakklátir fyrir að sýna
almenningi hversu mikilvægar slíkar
heimildir geta verið.“.
Það voru einmitt ný gögn af þessu tagi
sem komu Irving á „refssporið" eins og
hann nefndi ævisögu Rommels síðar.
Nokkrar vísbendingar sannfærðu hann
um að nauðsynlegt væri að skrifa hana
enn á ný frá byrjun.
Hermaður
Irving hafði unnið að bókinni um
Hitler þegar honum hugkvæmdist að
eitthvað væri bogið við sögu Rommels
eins og hún hafði verið rakin. Hann rakst
á dagbækur frá B-sveit Rommels úr
stríðinu og undirdeilda hennar og fann
söguna rakta þar með allt öðrum hætti
en hann hafði gert sér í hugarlund áður.
Af dagbókunum mátti nefnilega ráða
að Hitler hafði í síðasta lagi í mars 1944
spáð nákvæmlega fyrir um landtöku
innrásarhers Bandamanna í Frakklandi.
Hitler taldi þá mundu ganga á land í
Normandy og e.t.v. einnig á Bret-
agne-skaga, Rommel hins vegar, sem gat
ekki gert upp hug sinn, vænti helzt
innrásar á Ermarsundsströnd Frakka.
Fullyrðingar Speidels, þ.á m. í bók hans
„Innrásin 1944“, bentu til hins gagn-
stæða: hinn tornæmi Hitler átti alls ekki
von á Normandyinnrásinni, hinn slyngi
Rommel vissi upp á hár hvar herinn bæri
að landi.
Irving kom í hug að hann hefði
afhjúpað þjóðsögu. „Speidel hershöfð-
ingi,“ sagði hann, „hefur seitt allan
sagnfræðingabálkinn með frásögn sinni“.
Var þá allt jafn öfugsnúið varðandi
Rommel og þessi frásaga? Spurningin
fékk á huga Irvings og hann hófst handa
við rannsóknir. Hann ferðaðist til
Rommel yfirmarskálkur ásamt
fjölskyldu áriö 1912. (Meö
hattinn).
Sambandslýðveldisins á höttunum eftir
nýjum vitnisburði og áður óþekktum
heimildum. Eitt varð honum sífellt
ljósara: útgáfan af andspyrnusögunni átti
ekki við rök að styðjast heldur.
í bænum Herrlingen dokaði Irving við
hjá ekkju Rommels, Lucie, og beiddi hana
aðstoðar. Gesturinn veitti því brátt
athygli að gamla konan hafði ekki eins
illan bifur á neinu og andspyrnurymtin-
um. Hún dró fram úr pússi sínu
yfirlýsingu, er hún hafði þegar gefið í
mótmælaskyni í september 1945. Þar
mátti lesa: „Ég vildi árétta það enn einu
sinni að eiginmaður minn tók engan þátt
í undirbúningi eða framkvæmd 20. júlí —
Hitler fagnar eftirlætismarskálki sínum í aöalstöövunum. „Foringinn
tekur umyrðalaust rétta ákvörðun.“
samsærisins. Hann neitaði sem hermaður
að fara inn á þessa braut. Hann var alla
sína lífstíð hermaður en aldrei pólitíkus".
Eftir að þau höfðu hitzt tvisvar hafði
Irving áunnið sér tiltrú ekkjunnar svo
fullkomlega að hún veitti honum leyfi,
sem engum hafði áður hlotnast, til að lesa
u.þ.b. þúsund einkabréf, sem hjónin höfðu
skrifað sín á milli.
Á þennan hátt lærði Irving meira um
Rommel en nokkur sagnfræðingur hafði
fyrri. „Ef þú lest allt sem einn maður
hefur skrifað konu sinni um þrjátíu ára
skeið, öðlast þú innsýn í sálarlíf hans,
dýpstu hugrenningar, þrár, skapgerð og
sannfæringu“.
Foringinn veit
Skömmu síðar lézt Lucie Rommel.
Irving hélt engu síður ótrauður áfram og
komst á snoðir um ómetanleg gögn, þ.á
m. dagbók Rommels frá Afríku, sem talin
var glötuð, athugasemdir hans í hrað-
skrift um orrustuna við El-Alamein,
dagbækur túlks hans, Armbrusters, bréf
og dagbók undirforingja hans, Langs,
ásamt skissum hershöfðingja og ofursta,
er hann stjórnaði.
I skjölum þessum þóttist Irving sjá
fyrir sér allt annan Rommel en birtist í
goðsögu eyðimerkurrefsins. Hér gaf að
líta feiminn og næsta hugmyndasnauðan
Sehwaba í lífi og leik, metnaðargjarnan,
ögn hégómlegan, gæddan naumu skop-
skyni, íþróttamannslegan, sniásmuguleg-
an og allt að því gersneyddan lista- og
vísindaáhuga frá byrjun sökum ofríkis-
legs menntakapps föðurins.
Bók Irvings er þvi nýstárleg og óvænt.
v'- •
„Ávallt hermaöur og aldrei póli-
tíkus.“ Rommel (t.h.) í Frakk-
landi 1944 ásamt aðstoðarfor-
ingjum sínum, Lang, Ruge og
Speidel.
Þar er rekinn ferill og barátta Rommels
á tindinn og greint frá því hvernig fundur
Hitlers og hans bar til. Er að stríðinu dró'
virðist sem þeir hafi snúið bökum saman.
Einræðisherrann sá í ofurstanum óhefl-
aða persónu samræna honum sjálfum og
greiddi götu hans eftir því. Brátt var svo
komið að Rommel mátti ekki af foringj-
anum líta. Hann skrifaði fjölskyldu sinni
m.a.: .„Foringinn mun umyrðalaust taka
rétta ákvörðun“ og síðar „Foringinn veit
nákvæmlega hvað okkur er fyrir beztu“.
Rommel virðist aldrei hafa borið
brigður á dómgreind Hitlers. Ekkert áfall
var svo illt að foringjanum væri ekki
sómi að. Er Mussolini var kollvarpað í
júlí 1943 var hann enn bjartsýnn: „Okkur
ætti síður en svo að vera til baga þegar
aðeins einn stórkostlegur maður er um
forystuna í Evrópu". Þá kvað enn við
sama tón og þremur árum áður: „Hvernig
kæmumst við af án foringjans? Mér er til
efs að völ sé á öðrum Þjóðverja, er
sameinað gæti hernaðarlist og stjórn-
vizku með viðlíka glæsibrag og foring-
inn“.
Það leið að lokum striðsins og Rommel
beið þess í ofvæni að foringinn kallaði
hann til nýrra afreka. „Yfirmarskálkur í
heimahúsum er eins og fangi,“ skrifaði
hann í dagbók sína. Loks þegar foringinn
boðaði hann svo til fundar grunaði
Rommel sízt að það ætti eftir að verða
hans hinsta för. Hrærður reit hann konu
sinni: „Ástarkveðjur og hamingjuóskir
fyrir 1944. Megi það færa okkur sigur og
varandi frið“.
(l»ýtt og endursagt úr Der Spiegel)
-gp